ضربان قلب یکی از حیاتی‌ترین نشانه‌های سلامت انسان است که با عملکرد دقیق سیستم تنظیم ضربان قلب کنترل می‌شود. این سیستم پیچیده، شامل مجموعه‌ای از مکانیزم‌های فیزیولوژیکی و الکتریکی است که وظیفه تنظیم ریتم قلب را بر عهده دارند.
سیستم کنترل ضربان قلب توسط اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک کار می‌کند. همه می‌دانیم که قلب وظیفه خون رسانی به بخش‌های مختلف بدن را بر عهده دارد. در صورتی که در سیستم کنترل ضربان قلب مشکلی ایجاد شود و اقدامات به موقع برای درمان آن صورت نگیرد، احتمال مرگ بیمار بسیار زیاد است. (منبع: کلینیک آریتمی توانیر)
به همین دلیل لازم است افرادی که ناراحتی قلبی دارند، اطلاعات جامعی در مورد این سیستم، عملکرد و اختلالات آن داشته باشند. آنچه مورد نیاز شماست را در این مقاله ارائه داده‌ایم.
سیستم تنظیم ضربان قلب شامل چندین بخش کلیدی است که با هماهنگی کامل، ضربان قلب را در شرایط مختلف بدن کنترل می‌کنند. این سیستم به طور عمده شامل گره سینوسی-دهلیزی (SA Node)، گره دهلیزی-بطنی (AV Node) و رشته‌های پورکینجه می‌شود.
گره سینوسی-دهلیزی که به عنوان "باتری طبیعی قلب" شناخته می‌شود، مسئول ارسال سیگنال‌های الکتریکی اولیه برای ایجاد ضربان قلب است. این گره در دیواره بالایی دهلیز راست قرار دارد و به طور خودکار سیگنال‌هایی با ریتم مشخص تولید می‌کند.
پس از تولید سیگنال توسط گره سینوسی، این پیام الکتریکی به گره دهلیزی-بطنی منتقل می‌شود. گره AV نقش مهمی در تأخیر انداختن سیگنال ایفا می‌کند تا دهلیزها فرصت کافی برای انقباض و پر شدن بطن‌ها داشته باشند.
سیگنال الکتریکی پس از عبور از گره AV وارد بطن‌ها می‌شود و از طریق رشته‌های پورکینجه در سراسر عضله بطنی پخش می‌گردد. این فرآیند موجب انقباض بطن‌ها و پمپاژ خون به سراسر بدن می‌شود.
قلب یک سیستم کنترلی دارد که تعداد ضربان را مشخص می‌کند، تا این پمپاژ به طور طبیعی و بدون اختلال صورت گیرد. همچنین، مشخص می‌کند که ضربان یا همان انقباضات قلب چطور صورت بگیرد، چه موقع تندتر و چه موقع کندتر بزند. طبیعی است که وقتی نیاز بدن کم می‌شود، قلب هم باید کندتر بزند. مثلا وقتی شما در خواب هستید تعداد ضربان‌های قلب کم می‌شود و میزان پمپاژ خون هم کاهش پیدا می‌کند.(منبع: کلینیک آریتمی توانیر)
عوامل مختلفی می‌توانند بر عملکرد صحیح سیستم تنظیم ضربان قلب تأثیر بگذارند. این عوامل به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند:
اختلال در سیستم تنظیم ضربان قلب می‌تواند با علائم مختلفی همراه باشد. در صورتی که این علائم را تجربه می‌کنید، لازم است به پزشک متخصص مراجعه کنید:
استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی نظیر مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفس عمیق می‌تواند نقش مهمی در کنترل ضربان قلب داشته باشد. همچنین، در موارد شدیدتر، مشاوره با روان‌شناس یا روان‌پزشک توصیه می‌شود.
برای درمان مشکلات این سیستم، ابتدا لازم است تشخیص دقیق توسط پزشک انجام شود. روش‌های درمانی بسته به شدت و نوع اختلال متفاوت هستند و شامل موارد زیر می‌شوند:
سیستم تنظیم ضربان قلب نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت کلی بدن دارد. آگاهی از عملکرد این سیستم و عوامل تأثیرگذار بر آن می‌تواند به پیشگیری از مشکلات جدی کمک کند. در صورت مشاهده هرگونه علائم غیرعادی، مشورت با پزشک متخصص ضروری است. با ایجاد تغییرات مثبت در سبک زندگی و رعایت نکات بهداشتی، می‌توان عملکرد این سیستم حیاتی را بهبود بخشید و از خطرات احتمالی جلوگیری کرد.
