گوش عضو پیچیده‌ای است که شامل سه بخش اصلی گوش خارجی، گوش میانی و گوش داخلی می‌باشد و مسئول شنوایی و حفظ تعادل است. گوش میانی که بین پرده گوش و گوش داخلی قرار دارد، استخوانچه‌ها (رکابی، چکشی و سندانی) را در خود جای می‌دهد که برای انتقال صدا بسیار مهم هستند. عفونت گوش میانی که اغلب در اثر عوامل باکتریایی یا ویروسی ایجاد می‌شود، می‌تواند این سیستم حساس را مختل کند. عفونت‌ها منجر به التهاب و تجمع مایعات می‌شوند و بر حرکت استخوان‌ها تأثیر می‌گذارند؛ در نتیجه شنوایی را مختل می‌سازند. در ادامه به توضیحات بیشتری درباره علائم، عوارض، علت، درمان و راه‌های پیشگیری عفونت گوش میانی می‌پردازیم.
عفونت گوش میانی (middle ear infection) که به عنوان اوتیت میانی (otitis media) شناخته می‌شود، در درجه اول فضای پشت پرده گوش را تحت تاثیر قرار می‌دهد و اغلب توسط باکتری‌ها یا ویروس‌ها ایجاد می‌شود. عفونت گوش میانی در کودکان شایع است اما می‌تواند افراد را در هر سنی تحت تاثیر قرار دهد. علائم شامل گوش درد، تخلیه مایعات، کاهش شنوایی و گاهی تب است. عفونت گوش می‌تواند حاد یا مزمن باشد که موارد مزمن ممکن است باعث مشکلات طولانی مدت شوند.
عفونت گوش میانی انواع مختلفی را در بر می‌گیرد که هر کدام با ویژگی‌های منحصربفرد و علل زمینه‌ای خود متمایز می‌شوند و عبارتند از:
اوتیت میانی حاد (AOM)
اوتیت میانی حاد، شایع‌ترین شکل عفونت گوش میانی است که اغلب با عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی همراه است. AOMمعمولاً با شروع سریع علائمی مانند گوش درد، تب و اختلال شنوایی ظاهر می‌شود. این بیماری زمانی رخ می‌دهد که گوش میانی به دلیل تجمع مایعات ملتهب می‌شود که اغلب ناشی از عفونت‌های تنفسی است.
اوتیت میانی مزمن (COM)
برخلاف نوع حاد، اوتیت میانی مزمن برای مدت طولانی باقی می‌ماند. این وضعیت ممکن است ناشی از عفونت‌های حاد حل نشده یا دوره‌های مکرر AOMباشد. COMبا التهاب مداوم، آسیب احتمالی به ساختارهای گوش و احتمال بالاتر عوارض مشخص می‌شود.
اوتیت میانی با افیوژن (OME)
OME با تجمع مایع در گوش میانی بدون عفونت فعال مشخص می‌شود. این وضعیت به ویژه در کودکان شایع است و می‌تواند به دنبال عفونت حاد باشد. OMEممکن است منجر به مشکلات شنوایی شود، اما برخلاف AOM، اغلب فاقد علائم معمول التهاب حاد مانند درد یا تب است.
اوتیت میانی چرکی
این اصطلاح شامل عفونت‌هایی با وجود چرک در گوش میانی می‌شود. در صورت تشدید عفونت، اوتیت میانی حاد و مزمن می‌توانند به اوتیت میانی چرکی تبدیل شوند. این مرحله می‌تواند منجر به عوارض شدیدتر شود و ممکن است نیاز به مداخله پزشکی داشته باشد.
عفونت گوش میانی می‌تواند به عوامل مختلفی نسبت داده شود که علل عفونی و غیر عفونی در آن نقش دارند. درک این محرک‌ها برای پیشگیری و درمان موثر بسیار مهم است.
عفونت‌های باکتریایی و ویروسی
شایع‌ترین علت عفونت گوش میانی، تهاجم باکتری‌ها یا ویروس هاست. استرپتوکوک پنومونیه، هموفیلوس آنفولانزا، و موراکسلا کاتارالیس، مقصران مکرر آن هستند. عفونت‌های تنفسی مانند سرماخوردگی یا آنفولانزا می‌توانند مهاجرت این پاتوژن‌ها را از دستگاه تنفسی فوقانی به گوش میانی تسهیل کنند.
اختلال شیپور استاش
شیپور استاش که مسئول یکسان کردن فشار در گوش میانی است، نقشی اساسی دارد. اختلال در عملکرد این لوله می‌تواند منجر به تجمع مایع در گوش میانی شود و محیطی مناسب برای رشد باکتری ایجاد کند. عواملی مانند آلرژی، عفونت سینوسی یا حتی ناهنجاری‌های آناتومیکی ممکن است در اختلال عملکرد شیپور استاش نقش داشته باشند.
سن و سیستم ایمنی
نوزادان و کودکان خردسال به دلیل آناتومی شیپور استاش و رشد سیستم ایمنی، بیشتر در معرض ابتلا به عفونت گوش میانی هستند. علاوه‌براین، یک پاسخ ایمنی ضعیف، چه به دلیل بیماری یا شرایط پزشکی خاص، می‌تواند حساسیت به این عفونت‌ها را در تمام گروه های سنی افزایش دهد.
عوامل محیطی
قرار گرفتن در معرض دود سیگار و همچنین حضور در مهدکودک‌های شلوغ، می‌تواند خطر عفونت گوش میانی را افزایش دهد. دود دستگاه تنفسی را تحریک می‌کند و آن را مستعد ابتلا به عفونت‌ها می‌کند، در حالی که تماس نزدیک با افراد دیگر انتشار عوامل مسری را تسهیل می‌کند.
آلرژی
افراد مبتلا به آلرژی ممکن است دچار التهاب در شیپور استاش شوند که مانع از تخلیه مناسب و تهویه گوش میانی می‌شود. این زمینه را برای ایجاد عفونت‌های باکتریایی یا ویروسی فراهم می‌کند.
عفونت گوش میانی می‌تواند با علائم مختلفی ظاهر شود که در ادامه به توضیح آن خواهیم پرداخت.
درد و ناراحتی گوش: افراد مبتلا به عفونت گوش میانی اغلب به دلیل التهاب و افزایش فشار در پشت پرده گوش، درد یا ناراحتی شدیدی را تجربه می‌کنند. این ناراحتی می‌تواند از خفیف تا شدید متغیر باشد و ممکن است با احساس پری گوش همراه باشد.
تخلیه مایعات از گوش: یکی دیگر از علائم، وجود تخلیه مایع از گوش است. این ترشحات ممکن است شفاف، زرد یا حتی با خون باشد که نشان دهنده عفونت در گوش میانی است.
مشکلات شنوایی: عفونت گوش میانی می‌تواند بر شنوایی تأثیر بگذارد. افراد ممکن است متوجه کاهش توانایی خود در شنیدن یا تجربه صداهای خفه شوند. این به این دلیل رخ می‌دهد که عفونت بر حرکت پرده گوش و استخوان‌های کوچک گوش میانی که مسئول انتقال صدا هستند تأثیر می‌گذارد.
تب و تحریک پذیری: در بسیاری از موارد، عفونت گوش میانی به خصوص در کودکان با تب همراه است. تحریک پذیری و بیقراری شایع است، زیرا ناراحتی و درد می‌تواند به ویژه برای کودکان خردسال ناراحت کننده باشد.
دیگر علائم عفونت گوش میانی که در کودکان شایع است شامل:
· سختی در خواب و بیقراری در شب
· سرفه و آبریزش بینی
· حالت تهوع و استفراغ
· اسهال
· از دست دادن اشتها
· گرفتگی یا جمع شدن خلط و خون
عفونت گوش میانی می‌تواند طیفی از عوارض را ایجاد کند که فراتر از ناراحتی اولیه است. این عوارض شامل:
· کاهش شنوایی: عفونت‌های مداوم یا مکرر ممکن است باعث اختلال شنوایی موقت یا در برخی موارد دائمی شود.
· مشکلات رشد گفتار و زبان: کودکان مبتلا به عفونت مکرر گوش ممکن است در رشد گفتار و زبان دچار تاخیر شوند.
· مشکلات تعادل: گوش میانی در تعادل نقش دارد و عفونت‌ها می‌توانند این عملکرد را مختل کنند و باعث سرگیجه شوند.
· سوراخ شدن پرده گوش: در موارد شدید، عفونت ممکن است باعث ایجاد سوراخ در پرده گوش شود که منجر به عوارض بالقوه و نیاز به مداخله پزشکی می‌شود.
· ماستوئیدیت: در برخی موارد، عفونت گوش میانی می‌تواند به شرایط جدی‌تری مانند ماستوئیدیت تبدیل شود. استخوان ماستوئید که در پشت گوش قرار دارد، زمانی که باکتری از گوش میانی به این ناحیه گسترش می‌یابد، می‌تواند عفونی شود.
· آنتی‌بیوتیک ها: درمان اغلب با آنتی‌بیوتیک ها شروع می‌شود که برای مبارزه با عفونت‌های باکتریایی تجویز می‌شود. آموکسی سیلین یک آنتی بیوتیک است که معمولاً برای عفونت گوش میانی تجویز می‌شود. بسیار مهم است که کل دوره آنتی‌بیوتیک را کامل کنید، حتی اگر علائم در مراحل اولیه بهبود یابد.
· مدیریت درد: تسکین درد یک جنبه کلیدی درمان است. مسکن‌های بدون نسخه مانند استامینوفن یا ایبوپروفن می‌توانند به کاهش ناراحتی کمک کنند. قطره گوش نیز ممکن است برای کاهش درد توصیه شود.
· کمپرس گرم: استفاده از کمپرس گرم روی گوش آسیب دیده می‌تواند تسکین دهد. این می‌تواند به کاهش درد و تخلیه مایعات از گوش میانی کمک کند.
· استراحت و مایعات: استراحت کافی و هیدراته ماندن در طول دوره نقاهت ضروری است. استراحت به بدن اجازه می‌دهد تا روی بهبودی تمرکز کند، در حالی که هیدراتاسیون مناسب از سلامت کلی حمایت می‌کند.
· اجتناب از محرک‌ها: توصیه می‌شود از قرار گرفتن در معرض دود و سایر محرک‌ها خودداری کنید، زیرا می‌توانند علائم را بدتر کرده و بهبودی را با مشکل مواجه کنند.
· اقدامات پیشگیرانه: انجام اقدامات برای پیشگیری از عفونت گوش میانی مهم است. این شامل رعایت بهداشت دست، اجتناب از قرار گرفتن در معرض دود و به روز ماندن در مورد واکسیناسیون است.
· نظارت شنوایی: نظارت بر شنوایی به ویژه در کودکان ضروری است، زیرا عفونت‌های مداوم گوش می‌تواند منجر به کاهش شنوایی شود. آزمایشات شنوایی منظم ممکن است برای ارزیابی هرگونه تأثیر بالقوه بر عملکرد شنوایی توصیه شود.
همانطور که می‌دانید، عفونت گوش میانی یک بیماری شایع به خصوص در کودکان است. اجرای اقدامات پیشگیرانه می‌تواند فراوانی و شدت این عفونت‌ها را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. این راه‌های پیشگیری شامل:
· واکسیناسیون نقش مهمی در پیشگیری از عفونت گوش میانی دارد. ایمن سازی به موقع در برابر بیماری‌هایی مانند آنفولانزا، پنوموکوک و هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b، می‌تواند خطر عفونت‌هایی را که ممکن است منجر به مشکلات گوش شود را کاهش دهد.
· ترویج اقدامات بهداشتی خوب ضروری است. تشویق به شستن منظم دست‌ها به ویژه قبل از غذا و بعد از استفاده از حمام، می‌تواند گسترش باکتری‌ها و ویروس‌هایی را که می‌توانند باعث عفونت گوش شوند، محدود کند. علاوه‌براین، جلوگیری از عادت وارد کردن اجسام خارجی در گوش به حفظ دفاع طبیعی گوش کمک می‌کند.
· تغذیه با شیر مادر با بروز کمتر عفونت گوش در نوزادان مرتبط است. آنتی‌بادی‌های موجود در شیر مادر، محافظت اساسی در برابر عفونت‌ها، از جمله عفونت‌های تاثیرگذار بر گوش میانی، می‌کنند.
· حفظ یک محیط عاری از دود یکی دیگر از جنبه های مهم پیشگیری است. قرار گرفتن در معرض دود سیگار با افزایش خطر عفونت گوش همراه است. آموزش والدین و مراقبان در مورد اثرات مضر سیگار بر سلامت گوش، می‌تواند به ایجاد محیط امن تری برای کودکان کمک کند.
· چکاپ‌های منظم با پزشک متخصص، برای تشخیص زودهنگام و مدیریت عوامل خطر احتمالی عفونت گوش میانی بسیار مهم است. شناسایی و رسیدگی به مسائلی مانند آلرژی، عفونت سینوسی یا ناهنجاری‌های آناتومیک به موقع می‌تواند از ایجاد عفونت گوش جلوگیری کند.
1. معاینه بالینی: اولین مرحله در تشخیص عفونت گوش میانی، شامل معاینه بالینی کامل توسط یک متخصص گوش، حلق و بینی است. آنها علائمی مانند گوش درد، کاهش شنوایی و تخلیه از گوش را ارزیابی خواهند کرد. علاوه‌براین، آنها ممکن است از اتوسکوپی برای بررسی کانال گوش و پرده گوش برای علائم التهاب، مایع یا چرک استفاده کنند.
2. تمپانومتری: تمپانومتری یک تست تشخیصی است که حرکت پرده گوش را در پاسخ به تغییرات فشار هوا اندازه گیری می‌کند. این به شناسایی ناهنجاری‌های گوش میانی مانند تجمع مایع یا عدم تعادل فشار کمک می‌کند و اطلاعات ارزشمندی در مورد وجود عفونت ارائه می‌کند.
3. شنوایی سنجی: انجام تست شنوایی سنجی، توانایی شنوایی را ارزیابی می‌کند. افراد مبتلا به عفونت گوش میانی اغلب دچار کم شنوایی موقت می‌شوند. این تست شامل گوش دادن به صداهایی با فرکانس‌ها و حجم‌های مختلف برای تعیین میزان آسیب شنوایی است.
4. مطالعات تصویربرداری: در برخی موارد ممکن است مطالعات تصویربرداری مانند سی‌تی‌اسکن یا MRIتوصیه شود. این آزمایش‌ها می‌توانند تصاویر دقیقی از ساختار گوش ارائه دهند و به شناسایی عوارض یا عفونت‌های شدید کمک کنند.
5. تست‌های میکروبیولوژیکی: تجزیه و تحلیل نمونه‌ای از ترشحات گوش می‌تواند به شناسایی باکتری‌ها یا ویروس‌های خاص عامل عفونت کمک کند. این اطلاعات برای تعیین موثرترین دوره درمان، به ویژه در موارد عفونت‌های مکرر یا مزمن بسیار مهم است.
اگر مشکوک به عفونت گوش میانی هستید، توصیه می‌شود به سرعت با پزشک مشورت کنید، به خصوص اگر علائم مداوم را تجربه می‌کنید. علائم شایع شامل درد گوش، تخلیه مایعات، کاهش شنوایی و تب است. درمان به موقع می‌تواند از عوارض جلوگیری کند و مدیریت مناسب عفونت را تضمین کند که اغلب شامل آنتی‌بیوتیک‌ها یا سایر مداخلات مناسب تجویز شده توسط یک متخصص گوش و حلق و بینی است.
