بدن ما از سه نوع رگ شامل وریدها، شریان‌ها و عروق لنفاوی تشکیل شده است؛ وریدها و شریان‌ها وظیفه گردش خون بین قلب و سلول‌های بدن را دارند و مایعات اضافی را به قلب بازمی‌گردانند. برخی سلول‌ها و مولکول‌های درشت مانند پروتئین‌ها و باکتری‌ها نمی‌توانند مستقیماً وارد گردش خون شوند، بنابراین سیستم لنفاوی وظیفه جمع‌آوری و تصفیه آن‌ها را بر عهده دارد. در صورت اختلال در عملکرد این سیستم، بیماری لنف ادم رخ می‌دهد که به صورت ورم اعضای بدن، به‌ویژه دست و پا، ظاهر می‌شود. در این مقاله به بررسی سیستم لنفاوی و عوامل ایجاد لنف ادم می‌پردازیم.
سیستم لنفاوی یک شبکه وسیع از رگ‌ها است که در دو لایه سطحی و عمقی در سراسر بدن قرار دارد؛ رگ‌های سطحی لنفاوی، که زیر پوست و در آب میان‌بافتی قرار دارند، مایعات حاوی سلول‌های بزرگ، پروتئین‌ها، مواد زائد و باکتری‌ها را از بافت‌ها جمع‌آوری می‌کنند. این مواد از طریق رگ‌های ظریف لنفاوی سطحی به رگ‌های عمقی‌تر و ضخیم‌تر هدایت می‌شوند؛ سپس، این رگ‌های عمقی به مجاری بزرگ‌تر لنفاوی متصل شده و مواد جمع‌آوری شده را به غدد لنفاوی منتقل می‌کنند.
غدد لنفاوی که در نواحی مهمی مانند زیر بغل، گردن، کشاله ران و بخش‌های تنه و شکم قرار دارند، مانند یک مرکز تصفیه عمل می‌کنند؛ آن‌ها مواد مضر را تصفیه کرده و با کمک سلول‌های دفاعی مانند گلبول‌های سفید، باکتری‌ها و سلول‌های مضر را از بین می‌برند. نتیجه این فرآیند، تولید مایعی تصفیه‌شده و عاری از باکتری‌ها است که می‌تواند به سلول‌های بدن بازگردانده شود. این مایع لنفی سپس به گردش خون بازمی‌گردد و در سلامت و دفاع از بدن نقش مهمی ایفا می‌کند.
سیستم لنفاوی مایع لنف و سلول‌های تصفیه‌شده را از رگ‌های کوچک به رگ‌های بزرگ‌تر هدایت می‌کند و در نهایت به رگ اصلی به نام «توراسیک داکت» در عمق شکم می‌رسند. این رگ مایع لنف را از تمامی قسمت‌های بدن، از جمله پاها، جمع‌آوری می‌کند. مایع لنف از اندام‌های بالایی از طریق غدد لنفاوی زیر بغل و از سر و گردن از طریق غدد لنفاوی گردنی به این رگ هدایت می‌شود.
مایع لنف سپس از طریق توراسیک داکت به سیستم گردش خون قلب وارد شده و به سلول‌های بدن برای تغذیه و اکسیژن‌رسانی منتقل می‌شود. در نهایت، مواد زائد از طریق وریدها به کبد و کلیه‌ها فرستاده شده و از بدن دفع می‌شوند.
تا اینجا گردش لنف را تعریف کردیم و دیدیم که چگونه مواد پس از تصفیه به سیستم گردش خون بدن بر می گردند. حال می خواهیم بدانیم که لنف ادم چیست؟ هر گاه اختلالی در مسیر گردش لنف ایجاد شود، به گونه ای که مایع لنف نتواند در بدن گردش صحیحی داشته باشد، این مایع در یک ناحیه از بدن تجمع پیدا می کند که به آن لنف ادم گفته می شود. به عنوان مثال، مایع لنفی را در نظر بگیرید که قرار است از دست به زیر بغل منتقل شده و بعد از تصفیه به سیستم لنفاوی شکمی تحویل داده شود؛ اختلالاتی که می تواند در این فرایند ایجاد گردند عبارت اند از:
هر یک از این عوامل موجب می شوند که مایع لنف گردش معمول خود را نداشته باشد و در ناحیه دست یا تنه تجمع پیدا کند. تجمع مایع سرشار از آب، پروتئین، باکتری ها، ویروس ها و برخی دیگر از مولکول های درشت، در فضای میان بافتی لنف ادم نامیده می شود. لنف ادم می تواند منجر به تورم عضو، بزرگ شدن، سنگینی و ناتوانی حرکتی در اندام آسیب دیده شود.
به طور کلی لنف ادم ممکن است به دو صورت بروز کند، در حالت اول این عارضه مادرزادی بود و به آن لنف ادم اولیه می گویند؛ اما در اکثر مواقع این عارضه به صورت ثانویه و در اثر مشکلات خاص ایجاد می شود، که در ادامه به صورت کامل در مورد هر یک صحبت می‌کنیم.
لنف ادم اولیه به دلیل کمتر بودن تعداد غدد یا رگ‌های لنفاوی یا ضعف ساختاری آن‌ها به صورت مادرزادی ایجاد می‌شود. این اختلال باعث ناتوانی سیستم لنفاوی در عملکرد صحیح شده و منجر به ورم اعضای بدن می‌گردد که ممکن است در هر سنی بروز کند.
لنف ادم ثانویه به دلیل آسیب به سیستم لنفاوی پس از جراحی، سرطان (به‌ویژه سرطان پستان)، یا درمان‌های مرتبط مانند شیمی‌درمانی و رادیوتراپی ایجاد می‌شود. همچنین، بیماری‌های انگلی مانند فیلاریازیس لنفاوی که در برخی مناطق جنوب ایران دیده می‌شود، می‌توانند باعث این عارضه شوند. در این نوع لنف ادم، سیستم لنفاوی ابتدا سالم است ولی به‌مرور دچار اختلال می‌شود.
برای درمان لنف ادم، فارغ از نوع آن (لنف ادم اولیه یا ثانویه)، لازم است ابتدا انواع اختلالات و آسیب ها به طور کامل بررسی شده و یک تشخیص دقیق ارائه گردد؛ زیرا درمان صحیح لنف ادم در سیستم لنفاوی تنها زمانی ممکن می شود که علل و اختلالات به درستی تشخیص داده شده باشند.
لنف ادم معمولاً به‌تنهایی رخ می‌دهد، اما در بسیاری از موارد با مشکلات دیگری مانند ناهنجاری‌های عروقی، اختلالات عضلانی-اسکلتی یا متابولیک همراه است؛ در این شرایط، هر مشکل نیاز به درمان مخصوص خود دارد، و اولویت درمانی بر رفع این اختلالات، همزمان با درمان لنف ادم است.
منبع: باشگاه لنف ادم ایران | lymphedemaclub
