چرا وقتی به مانیتور کامپیوتر یا گوشی زل می زنیم چشمانمان سریع خسته می شوند؟ می دانستید که خشکی چشم یک بیماری شایع است که به دلیل استفاده بیش از حد از صفحات نمایش رخ می دهد؟ چرا خوابمان به هم می ریزد؟ همه این ها به یک دلیل رخ می دهند. نور آبی! می خواهید از 0 تا 100 با این نور مرموز آشنا شوید؟ پیشنهاد می کنیم این مطلب را مطالعه کنید. راستی، نکات بسیار مفیدی در رابطه با محافظت چشم از نور آبی وجود دارد که ما راجع به آن ها در این مقاله توضیح داده ایم.
نورها در دو دسته مرئی و نامرئی رده بندی می شوند. ملاک مرئی یا نامرئی شمردن نورهای مختلف، بر اساس انرژی و طول موج آن ها مشخص می شود. هر چه که طول موج بلندتر و انرژی کمتر باشد، نور مرئی تر شمرده می شود. نورهای مرئی نورهایی نرم، ملایم و مفید هستند. حالا برعکس. هر چقدر که طول موج کوتاه تر باشد و انرژی بیشتر، نور به سمت نامرئی شدن می رود و جز نورهای مضر دسته بندی می شود. خبر بد این است که بلولایت طول موجی کوتاه تر از همه رنگ ها و انرژی ای بیشتر از همه رنگ ها دارد و یک نور مضر به شمار می رود.
نور آبی از دو منشاء طبیعی و غیرطبیعی ساطع می شود. می دانستید خورشید هم نور آبی تولید می کند؟ اما بلولایتی که توسط خورشید ساخته می شود مفید است. ما که تا الان گفتیم این نور مضر است اما چگونه حالا می گوییم که بلولایت ساخته شده توسط خورشید مفید است؟ این را هم توضیح می دهیم. اما منشاء دوم ساخت نور آبی وسایل الکترونیکی هستند که در ادامه لیست چند مورد از آن ها را قرار داده ایم:
تلویزیون
گوشی های همراه
مانیتور کامپیوتر
لپ تاپ
تبلت ها
لامپ های LED
لامپ های کم مصرف
بلولایت که توسط وسایل الکترونیکی تولید می شود غیر طبیعی و مضر است. خوشبختانه وجود تکنولوژی های جدید کار انسان را به شدت آسان کرده اما متاسفانه در مقابل سلامت ما را تهدید می کند. در دنیای امروزی از مانیتورها و دیوایس های تصویری زیادی استفاده می کنیم که همه آن ها نور آبی مضر تولید می کنند و این ها باعث به وجود آمدن مشکلات مربوط به سلامتی می شوند.
بالاخره نور آبی خوب است یا بد؟ مضر است یا مفید؟
همانطور که گفتیم بلولایت دریافتی بدن، به دو دسته طبیعی و غیرطبیعی تقسیم می شود. نور آبی خورشید باعث تنظیم خواب می شود. در گذشته که وسایل الکترونیکی وجود نداشت، به خوبی کار می کرد چون به هنگام غروب و شروع شب تاریکی همه جا را فرا می گرفت و خواب و بیداری به صورت درستی تنظیم می شد. اما حالا با وجود نورهای آبی فیک و استفاده بسیار زیاد از دستگاه ها و نمایشگرهای مختلف میزان نور آبی دریافتی بالا می رود و در نتیجه باعث ایجاد بی خوابی و مشکلات دیگر می شود.
حالا چگونه نور آبی خورشید مفید است اما blue light مصنوعی مضر است؟ در بدن ما یک هورمون وجود دارد که خواب و بیداری ما را تنظیم می کند. نام این هورمون ملاتونین (Melatonin) است. ملاتونین به هنگام شب و تاریکی ترشح می شود تا خوابمان بگیرد و آرام آرام وارد پروسه خواب شویم. تا حالا فکر کرده اید که چرا خواب در تاریکی راحت تر است؟ ? چون وقتی در تاریکی قرار می گیریم به صورت خودکار، این هورمون ترشح شده و ما را وارد پروسه خواب می کند. برای این است که خواب در تاریکی می چسبد و اگر در معرض نور بخوابیم بیدار شدن ساده تر است.
البته نور مستقیما ما را بیدار نمی کند و بلولایت عاملی است که فعالیت غده پینه‌آل (غده تولید کننده ملاتونین) را کاهش می دهد. بلولایت موجود در نور خورشید باعث می شود که ما در صبح بیدار شویم. با قرار گرفتن در معرض نور خورشید که نور آبی ساطع می کند، در طول روز نیز هوشیار می مانیم. اگر غیر از این بود سطح هوشیاری پایین می آمد و نمی توانستیم با دقت و تمرکز به امور روزمره بپردازیم. مثلا رانندگی یا کار یا حتی راه رفتن.
به هنگام غروب آفتاب و کاهش نور آبی فعالبت غده پینه‌آل دوباره شدت می گیرد و ملاتونین تولید می کند. این باعث می شود که ما دوباره خواب آلود شویم و بخوابیم. این کارکرد blue light مفید خورشید است. البته بلولایت خورشید چند مزیت دیگر هم دارد.
نور آبی باعث افزایش سطح حواس ما می شود. در طول روز نیاز داریم تا حواسمان جمع باشد و نور آبی که از خورشید می گیریم به ما کمک می کند که از حواس پنجگانه خود استفاده بهتری داشته باشیم. به علت کمتر شدن نور آبی در بدن است که در شب احساس خستگی و خواب آلودگی داریم یا تمرکزی که در روز داریم را در شب نداریم.
نور آبی خورشیدی باعث می شود تا ما هوشیار باشیم. بدانیم که داریم چه کاری انجام می دهیم و کارهایمان را به درستی انجام دهیم. برای انجام کارهای مهمی چون رانندگی یا درس خواندن نیاز به هوشیاری بالا داریم که نور آبی آن را حل می کند.
حافظه ما قوی تر عمل می کند. معمولا ما در روز حافظه بهتری نسبت به شب داریم.
در طول روز و هنگام تشعشع نور آبی خلق و خوی بهتری داریم. صحبت کردن با یک آدم خواب آلود اصلا ایده خوبی نیست اما وفتی روز می شود خوی ما تغییر می کند و خوش اخلاق تر می شویم.
حواسپرتی کمتری داریم. گاها برای ما ها پیش می آید که وقتی خواب آلود هستیم یا تازه از خواب بیدار شده ایم کمی گیج و حواسپرت هستیم. با افزایش نور آبی حواسپرتی نیز کمتر می شود.
واکنش های سریع تری نشان می دهیم. بیشتر تصادفات ناشی از خواب آلودگی و دیر واکنش نشان دادن است و برای همین است که زیاد در تبلیغات رانندگی می بینیم که تاکید بر استراحت قبل از رانندگی دارند. وقتی که میزان بلولایت خورشیدی بالا برود واکنش دهی ما سریع تر می شود و اگر اتفاق ناگواری برای ما رخ دهد تا نیاز به واکنش سریع به اتقاقی را داشته باشیم، واکنش در سریع ترین حالت ممکن انجام می گیرد.
باعث افزایش میزان نور آبی می شوند: هر چیز به مقدار خاص خودش مناسب و مفید است و اگر از آن فراتر برود برای ما دردسرهایی ایجاد می کند. حتی همین غذا خوردن. غذا خوردن باعث می شود که ما زنده بمانیم اما پرخوری و مصرف بیش از حد مواد غذایی باعث ایجاد بیماری های مختلف می شود. نور آبی نیز از این قضیه مستثنی نیست و مقدار بیش از حد آن باعث آسیب وارد شدن به بدن می شود.
وقتی که میزان بلولایت دریافتی بدن بیش از حد باشد فعالیت غده پینه‌آل را دچار اختلال می شود و ملاتونین کمتری ترشح می شود چون که بدن به اشتباه می افتد. این فرایند باعث ایجاد بی خوابی و اختلالات مربوط به خواب می شود. در گذشته، با آغاز شب و شروع تاریکی افراد می خوابیدند که این مورد ارتباط مستقیم با کمتر شدن نور آبی خورشیدی و بیشتر شدن سطح ملاتونین در بدن داشت. اما امروزه، شب شروع تفریحاتی است که بیشتر آن ها به نمایشگرهای دارای نور آبی ربط دارند (مثلا تلویزیون می بینیم). همچنین وجود لامپ های LED و کم مصرف به صورت گسترده در سطح شهر و منازل باعث بیش از حد شدن نور آبی در بدن و افزایش بی خوابی و دیگر مشکلات عموما مربوط به چشم می شود.
نور آبی مصنوعی و بیش از حد مضرات زیادی دارد. بلولایت باعث اختلال خواب و بی خوابی، خشک شدن، قرمزی و تورم چشم، سردرد و مشکلات دیگر می شود. همچنین دریافت بیش از حد بلولایت مصنوعی باعث عدم تمرکز و اختلال در یادگیری دقیق مغز می شود.
در مورد نور آبی و ارتباط آن با خواب و بیداری صحبت کردیم. وقتی که بدن دچار کم خوابی باشد بیشتر از همیشه خطر بروز امراضی مانند سرطان، جاقی و مرض قند، افسردگی و مشکلات قلبی قرار می گیرد. پس نور آبی به صورت غیرمستقیم باعث وجود چنین بیماری ها می شود.
و حالا این را بررسی می کنیم که نور آبی چگونه باعث مشکلات چشمی و سایر بیماری ها می شود. وقتی که به دستگاه ها و نمایشگرهای مختلف خیره می شویم، بدن در حالت تمرکز قرار می گیرد و به طبع تمامی اندام، ماهیچه ها و دستگاه های بدن از جمله چشم در حالت تمرکز قرار می گیرند. وقتی که چشم در حالت تمرکز قرار می گیرد به صورت ناخودآگاه کمتر پلک می زنیم و کمتر شدن پلک زدن مساوی است با خشکی و خستگی بیش از حد چشم.
پلک زدن باعث می شود که چشمان ما تر و مرطوب بمانند. وقتی که چشم در حالت تمرکز قرار می گیرد کمتر پلک می زند و این باعث خشکی چشم و قرمز شدن آن ها می شود. چون وقتی که چشم خشک می شود رگ های قرمز آن نمایان تر می شوند و در نهایت چشم ها قرمزتر جلوه می کنند. همچنین قرارگیری چشم در حالت تمرکز موجب می شود که چشم در حالت سخت تری نسبت به حالت عادی قرار بگیرد و تکرار زیاد آن باعث خستگی چشم و بروز مشکلات دیگر می شود.
یکی از مشکلاتی که ممکن است برای چشم به وجود بیاید و در واقع خطرناک ترین سناریو برای قرار گرفتن بسیار در معرض نور آبی است، مبتلا شدن به بیماری تباهی لکه زرد است. لکه زرد یا ماکولا (Macula) عضوی از شبکیه چشم است که نسبت به نور حساسیت بالایی دارد و ما برای انجام کارهایی که نیاز به دقت حداکثری دارند مانند خواندن و رانندگی به آن احتیاج داریم. نور آبی ضربه زیادی به ماکولا وارد می کند و در دراز مدت باعث تاری دید، کمتر شدن رنگ های قابل تشخیص و در نهایت کوری چشم خواهد شد.
به صورت معمول افزادی که بیش تر از مانیتورها و نمایشگرهای مختلف استفاده می کنند بیشتر در معرض خطر عوارض نور آبی مصنوعی قرار دارند. مانند:
برنامه نویس ها
طراحان
کارمندان
نویسندگان
و سایر افرادی که به دلیل کار، استفاده بالایی از لپ تاپ و کامپیوتر دارند.
علاوه بر افرادی که به دلایل کاری از دستگاه های مختلف نمایشگر استفاده می کنند، افرادی که به دلایل غیرکاری و سرگرمی، زیاد از نمایشگرهای مختلف استفاده می کنند نیز در معرض خطر نور آبی هستند. متوسط حضور هر ایرانی فقط در اپلیکیشن اینستاگرام 3 تا 4 ساعت است. همچنین میزان تماشای تلویزیون نیز حدود 2 ساعت است. اگر زمان روشنایی شهرها و منازل با لامپ های تشعشع کننده بلولایت را نیز در نظر بگیریم طیف بزرگی از ایرانی ها در معرض امواج مضر نور آبی فیک هستند و این خطرناک است.
اگر شما نیز به دلیل کارتان استفاده بالایی از دستگاه های ساطع کننده نور آبی دارید بهتر است حتما توصیه های ایمنی – بهداشتی ارائه شده در این مقاله را جدی بگیرید تا تحت تاثیر مضرات نور آبی قرار نگیرید.
تا الآن متوجه شدیم که نور آبی چیست، از چه منابعی ایجاد می شود، مفید است یا مضر و اگر مفید است چرا و اگر مضر است چرا و در چه شرایطی. در این قسمت می خواهیم به موضوع محافظت از چشمان در مقابل blue light بپردازیم.
استفاده از عینک های فیلترکننده نور آبی
عینک هایی وجود دارند که بلولایت دریافتی را فیلتر می کنند. به این عینک ها عینک فیلترکننده نور آبی می گویند. این عینک ها دارای دو نوع طبی و غیرطبی هستند و در صورتیکه چشمانتان ضعیف نیست نیز می توانید از آن ها استفاده کنید. البته عینک های طبی فیلترکننده نور آبی نیز وجود دارند. این عینک ها درصد مشخصی از نور آبی دریافتی را فیلتر می کنند که قبل از خرید، فروشنده درصد آن را خواهد گفت. اگر فروشنده درصد فیلتر کردن بلولایت توسط عینک را ارائه نداد، قبل از خرید حتما از وی بپرسید که فیلترکنندگی عینک چند درصد است.
معمولا عینک هایی با فیلتر کنندگی 60% یا بالاتر مناسب هستند. البته این عینک ها تقریبا گران هستند اما به محافظت از چشمتان می ارزد. به علاوه انواع ارزان تر این عینک نیز وجود دارند.
استفاده از تنظیمات دستگاه های مختلف
بعضی از دستگاه های هوشمند مانند گوشی های لمسی و کامپیوترها تنظیماتی دارند که می توانید با استفاده از آن ها نور آبی را فیلتر کنید. این امکان در گوشی های اندرویدی و IOS، ویندوز و مک گنجانده شده است که در ادامه به توضیحات و انجام تنظیمات مربوطه آن می پردازیم.
گوشی های هوشمند اندرویدی
تقریبا تمام گوشی های هوشمند اندرویدی این قابلیت را دارند تا بلولایت مضر ساطع شده از آن ها را فیلتر کنید.
گوشی های سامسونگ
در گوشی های سامسونگ اگر صفحه تنظیمات کشویی بالای گوشی را پایین بکشید با آیکون مواجه می شوید. اگر زبان گوشی فارسی باشد نام آن فیلتر نور آبی و اگر زبان گوشی انگلیسی باشد نام آن Eye comfort shield یا Blue light filter است. اگر بر روی این گزینه بزنید فیلتر blue light فعال می شود.
همچنین با نگه داشتن آیکون برای چند ثانیه به صفحه تنظیمات نور آبی گوشی منتقل می شوید که در آن جا می توانید فیلترینگ نور آبی را زمان بندی کنید یا درصد فیلتر بلولایت را کم یا زیاد کنید.
گوشی های شیائومی
قابلیت فیلتر bluelight برای گوشی های شیائومی با نام Reading mode وجود دارد. کافی است تا تنظیمات کشویی را پایین کشیده و بر روی آیکون با نام Reading mode یا حالت مطالعه کلیک کنید. در این صورت فیلتر نور آبی فعال می شود.
گوشی های هوشمند IOS
برای فعال سازی فیلتر blue light در آیفون و آیپدهای اپلی کافی است تا مسیر زیر را بپیمایید.
Settings > Display & Brightnes
در این بخش باید گزینه Night Shift را از حالت Off به حالت On تغییر داد. با انجام این تنظیمات فیلتر نور آبی در آیفون یا آیپد شما فعال می شود.
ویندوز 10
متاسفانه در ویندوز محبوب 7 امکان فیلتر نور آبی وجود ندارد اما این امکان در ویندوز 10 گنجانده شده است. البته اگر کاربر ویندوز سون هستید نگران نباشید چون در ادامه برای شما نیز راه حلی داریم.
در این بخش به توضیح فعال سازی فیلتر Blue light می پردازیم. برای اکتیو کردن این فعالیت در ویندوز 10 کافی است تا مسیرهای زیر را اجرا کنیم:
وارد بخش تنظیمات (Settings) ویندوز می شویم.
حالا باید به دنبال گزینه Display بگردیم و روی آن کلیک کنیم.
در نزدیکی بالای صفحه گزینه Night Light را مشاهده می کنیم. کافی است که تنظیمات را از Off به On تغییر دهیم.
همچنین می توانید با کلیک بر روی گزینه تنظیمات نور آبی (Blue light settings)، شخصی سازی های بیشتری انجام دهید. مثلا می توانید که درصد فیلتر را بیشتر یا کمتر کنید. معمولا هرچقدر که درصد فیلتر نور آبی بیشتر باشد، چه در دستگاه های اندرویدی و IOS و چه در لپ تاپ ها و PC، روشنایی صفحه کمتر شده و جای خود را به رنگ های ملایم مایل به نارنجی می دهد. هر چقدر که درصد کمتر باشد، صفحه روشن تر و هر چقدر که درصد بالاتر باشد، رنگ های صفحه نرم تر می شوند. برای اینکه توازن مناسبی ایجاد شود، بسته به سلیقه خود درصدی بین 40 تا 70% که بهینه ترین گزینه ها هستند را انتخاب کنید.
زیاد پلک بزنید
همانطور که گفتیم، چشم ها در مواچهه با صفحات نمایش به حالت تمرکز فرو می روند و در حالت تمرکز کمتر پلک می زنند. سعی کنید تا جایی که حواستان هست، زیاد پلک بزنید تا چشم ها مرطوب بمانند.
کم تر کردن میزان استفاده از مانیتورها
پیشنهاد سختی است اما برای نجات بدن و چشم های خود بهتر است که استفاده از نمایشگرها را کمتر کنید. بهتر است شرکت در دورهمی ها و کارهایی که زیاد به تکنولوژی مربوط نیستند را در اولویت قرار دهید. به علاوه پیشنهاد می کنیم که همیشه لامپ های اضافه را خاموش کنید و به هنگام شب از گوشی استفاده نکنید. بهترین ایده این است که گوشی را جایی دور از دسترس قرار دهید تا وسوسه نشوید. همچنین بهتر است به هنگام خواب لامپ ها را به کل خاموش کرده و در محیطی خنک و تاریک بخوابید و حدالامکان با چشم بند بخوابید تا از امواج نور آبی به دور مانده و بیشترین کیفیت خواب را داشته باشید.
جمع بندی و پایان
در این مطلب اطلاعات بسیار زیادی در مورد Blue light ارائه دادیم، در مورد مزایا و معایب آن صحبت کردیم و راه حل ها، ابزارها و نرم افزارهایی را پیشنهاد دادیم که نور آبی مضر را پالایش می کنند و در نتیجه می توانیم زندگی، خواب و چشمان سالم تری داشته باشیم. ممکن است که فیلتر کردن نور آبی به مذاق بعضی ها خوش نیاید چون رنگ های ملایم و مایل به نارنجی به خوبی رنگ های شدید نیستند اما چاره ای جز این نیست که زندگی سالم تری داشته باشیم و این با بهینه کردن میزان دریافتی بلولایت صورت می گیرد.
