رادیولوژی که به عنوان تصویربرداری تشخیصی (diagnostic imaging) نیز شناخته می شود، روشی است که با کمک آن می توان از قسمت های مختلف بدن، تصویر یا عکس تهیه کرد. رادیولوژی به صورت تخصصی در شاخه ای از پزشکی که از فناوری تصویربرداری برای تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می کند، مطالعه می شود. این رشته شامل دو حوزه رادیولوژی تشخیصی و رادیولوژی مداخله ای است که در هر دو از انرژی تابشی برای تشخیص و درمان بیماری ها استفاده می کنند.
یک رادیولوژیست نتیجه یک تست تصویربرداری خاص را بررسی می کند تا به کمک تصاویر موجود، بتواند تشخیص پزشک را ارزیابی و پشتیبانی کند. رادیولوژیست ها معمولا پزشکانی هستند که تحصیلات تخصصی آنها متمرکز بر تفسیر تصویربرداری های پزشکی می باشد. تکنسین رادیولوژی نیز دستگاه های مربوط به رادیولوژی را تنظیم می کند و در انجام تصویربرداری نقش اساسی دارند. پس از انجام تصویربرداری توسط تکنسین رادیولوژی، رادیولوژیست ها گزارش هایی از تفسیر خود را به پزشکان بالینی ارجاع می دهند.
رادیولوژی تشخیصی به متخصصان مراقبت های بهداشتی کمک می کند تا ساختارهای داخل بدن شما را ببینند. پزشکانی که در تفسیر این تصاویر تخصص دارند، رادیولوژیست تشخیصی نامیده می شوند. تصاویر تشخیصی، به رادیولوژیست یا سایر پزشکان کمک می کند تا بتوانند کارهای زیر را انجام دهند:
· علت ایجاد علائم یک بیمار را تشخیص دهند.
· نحوه پاسخ بدن بیمار به درمان را بررسی کنند.
· افراد در معرض خطر را غربالگری کنند.
روش های رایجی که رادیولوژی تشخیصی در آن کاربرد دارد، عبارتند از:
· توموگرافی کامپیوتری یا سی تی (CT)
· فلوروسکوپی
· تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI)
· مطالعات پزشکی هسته ای (Nuclear Medicine) که شامل تست هایی مانند اسکن استخوان، اسکن تیروئید و تست استرس قلبی تالیم است.
· اشعه ایکس
· توموگرافی انتشار پوزیترون (PET) یا PET-CT زمانی که با CT ترکیب شود.
رادیولوژیست های مداخله ای از روش های تصویربرداری مختلف مانند CT، سونوگرافی، MRI و فلوروسکوپی به عنوان راهنما در روش های دیگر استفاده می کنند. این تصویربرداری هنگام قرار دادن کاتتر، سیم و سایر تجهیزات در بدن مفید است.
پزشکان از این فناوری برای تشخیص یا درمان بیماری در هر قسمت از بدن استفاده می کنند. این روش ها کمک می کند تا پزشک بدون اینکه با جراحی قسمتی از بدن را باز کند یا بخواهد با فرستادن دوربین داخل بدن را مشاهده کند، بتواند همزمان با انجام کار تشخیصی یا درمانی خود، به قسمت های داخلی بدن اشراف داشته باشد. رادیولوژیست های مداخله ای اغلب در درمان سرطان ها یا تومورها، انسداد شریان ها و سیاهرگ ها، فیبروم های رحم، کمردرد، مشکلات کبدی و مشکلات کلیوی نقش اساسی دارند.
روش های متداولی که رادیولوژی مداخله ای در آن کاربرد دارد، عبارتند از:
· آنژیوگرافی یا آنژیوپلاستی
· آمبولیزاسیون
· درمان های سرطان از جمله آمبولیزاسیون تومور
· ریشه کن کردن تومور
· ورتبروپلاستی و کیفوپلاستی
· بیوپسی های سوزنی
· بیوپسی سینه
· آمبولیزاسیون شریان رحمی
· قرار دادن لوله تغذیه
· قرار دادن کاتتر دسترسی وریدی، مانند پورت ها و PICC
رادیولوژی در طول سال های اخیر پیشرفت زیادی کرده است، به پیشرفت بسیاری از زمینه ها در پزشکی کمک کرده و دقت تشخیص را بهبود بخشیده است. لیست تجهیزات و دستگاه های رادیولوژی به شرح زیر است:
· دستگاه سونوگرافی
· آندوسکوپ
· دستگاه اسکن توموگرافی کامپیوتری (C T)
· دستگاه اشعه ایکس
· دستگاه اکوکاردیوگرافی
· شتاب دهنده خطی
· دستگاه اولتراسوند که دستگاه سونوگرافی نیز نامیده می شود، از استراتژی های تصویربرداری مبتنی بر نرم افزار اولتراسوند استفاده می کند. یک سیستم اولتراسوند در محدوده فرکانس 1 تا 18 مگاهرتز کار می کند. سونوگرافی برای مشاهده اشکال داخلی بدن مانند تاندون ها، بافت های عضلانی، عروق، مفاصل و اندام های داخلی مختلف استفاده می شود. تصاویر سونوگرافی در زمان واقعی گرفته می شوند، به این معنا که آنها می تواند شکل و حرکت اندام های داخلی قاب را، در لحظه نشان دهند.
· آندوسکوپ یک لوله خمیده است که به یک دوربین متصل است. در این روش برای بررسی دستگاه گوارش بدن از روش های غیر جراحی استفاده می شود. این دستگاه سیستمی است که در قاب قرار داده می شود تا نمای دقیقی از قطعات داخلی ارائه دهد. آندوسکوپ معمولا از طریق دهان، مقعد یا یک برش کوچک جراحی وارد بدن می شود. از این روش در موارد گاستریت، زخم، خونریزی دستگاه گوارش برای تعیین علت اصلی آن استفاده می شود.
· اکوکاردیوگرافی نوعی تصویربرداری پزشکی از قلب با استفاده از سونوگرافی استاندارد یا سونوگرافی داپلر است.
· تست توموگرافی کامپیوتری که عموما به آن سی تی اسکن می گویند، ابزار بزرگی است که تصاویری به شکل حلقه ای می گیرد. در این روش از اشعه ایکس برای تولید عکس های دقیق از فضای داخلی بدن استفاده می شود. یکی از رایج ترین کاربردهای تست های سی تی، تشخیص علت دقیق سکته مغزی برای ارزیابی آسیب های سر است. همچنین، سی تی اسکن به عنوان یک راه خوب برای تشخیص و مقابله با سرطان ریه، کبد، پانکراس و سایر اجزای بدن محسوب می شود و می تواند طول و محل تومور را تعیین کند.
· تصویربرداری تشدید مغناطیسی (MRI) با نام مستعار رزونانس مغناطیسی هسته ای (NMR) انرژی بیش از حد برای تحریک پروتون هایی که نتایج پرونده را تولید می کنند (مانند تست CT) استفاده می شود. این روش می تواند تصویر بافت های بدن را با اطمینان و دقت بیشتری نسبت به CT نشان دهد.
· تست رادیو ایزوتوپ یا اسکن هسته ای نیز روشی است که در آن ترکیبات رادیواکتیو به گونه ای تجویز می شوند که بافت های مشخص آنها را جذب کنند. مقدار و عنصر جذب شده به بافت مورد نظر، در نتیجه تست قابل مشاهده خواهد بود و این موضوع، در تشخیص و افتراق شرایط پزشکی مختلف، به پزشک کمک می کند.
· دستگاه اشعه ایکس از امواج بسیار نافذ و الکترومغناطیسی برای گرفتن عکس از بافت های متراکم همراه با مینا و استخوان استفاده می کند. اشعه ایکس بر اثر شکستگی یا آسیب های دیگر در استخوان ها، وجود تومور، عفونت در ریه ها، کلیه ها و اندام های مختلف اصابت می کند.
· شتاب دهنده خطی در پرتودرمانی سرطان استفاده می شود.
تفاوت های اصلی رادیولوژی و سونوگرافی به شرح زیر است:
فن آوری
تفاوت اصلی بین این دو حوزه پزشکی، فناوری استفاده شده در هر کدام است. رادیولوژی شامل استفاده از انواع مختلفی از فناوری ها از جمله آنهایی است که شامل پرتو می شوند، مانند سی تی اسکن و MRI، است. اما سونوگرافیست ها از امواج فراصوت یا امواج صوتی با فرکانس بالا برای ایجاد تصاویری از داخل بدن استفاده می کنند. در نتیجه، سونوگرافی برخلاف رادیولوژی، شامل استفاده از اشعه نمی شود.
کاربردهای تشخیصی
رادیولوژی و سونوگرافی در نحوه استفاده از آنها برای اهداف تشخیصی نیز متفاوت است. رادیولوژی طیف وسیع تری از کاربردها را در بر می گیرد و بنابراین می توان از آن در تنظیمات مختلف، برای تشخیص مشکلات مختلف استفاده کرد. موارد رایجی که در آن از رادیولوژی استفاده می شود شامل تشخیص سرطان، ناهنجاری ها و استخوان های شکسته است.
سونوگرافی بیشتر بر روی قسمت های خاص بدن از جمله سینه ها، سیستم عروقی، قلب، شکم و سیستم اسکلتی عضلانی تمرکز دارد. کاربردهای رایج سونوگرافی در طول بارداری زنان برای نظارت بر جنین و بررسی عملکرد قلب با اکوکاردیوگرام می باشد.
پروتکل های حفاظتی
تشعشع های رادیوگرافی شامل سطح بالاتری از پروتکل های حفاظتی در مقایسه با سونوگرافی است. این موضوع به این دلیل است که تشعشعات می تواند برای برخی افراد و در برخی شرایط مانند دوران بارداری مضر باشد. سونوگرافی معمولا به این پروتکل های ایمنی نیاز ندارد و عموما استفاده از این روش برای همه بی خطر است.
رادیولوژی برای تشخیص بسیاری از بیماری ها به ویژه سرطان، بسیار حیاتی و ضروری است؛ زیرا تشخیص زودهنگام بیماری، می تواند نقش اساسی در درمان موفق داشته باشد. امروزه پزشکان در اغلب موارد به نتایج رادیولوژی تکیه می کنند تا تشخیص و روند درمانی بیمار را تعیین کنند. رادیولوژیست ها پزشکانی هستند که در تفسیر نتایج این روش تصویربرداری، تخصص دارند. پزشک معمولا پس از مشاهده نتایج رادیولوژی تشخیصی و توضیحاتی که رادیولوژیست ارائه داده است، می تواند علت اصلی بیماری یا شرایط خاص را به صورت قطعی تشخیص داده و روش درمانی مناسب را انتخاب کند.
از آنجایی که نتایج تست های تصویربرداری، نقش بسیار کلیدی در روند درمان و بهبود بیمار دارند، انجام این تست ها در کلینیک های معتبر نیز یک اصل اساسی محسوب می شود. مرکز رادیولوژی و سونوگرافی دکتر وهاب آقایی، یکی از بهترین مراکز تصویربرداری تهران محسوب می شود.
https://www.midwestradiology.com/us/what-is-radiology
https://www.healthimages.com/what-is-radiology/
https://medlineplus.gov/ency/article/007451.htm
https://www.indeed.com/career-advice/career-development/radiology-vs-sonography
