صنعت مشاوره مدیریت امروزی در جهان و ایران صنعتی جوان است در حالی که ارائه مشاوره‌های سازمانی و تجاری به سازمان‌ها، کارخانجات و سایر نهادهای اقتصادی یا فعالان صنعت و تجارت دارای سابقه‌ای چند هزار ساله بوده و از این رو، می‌توان گفت عمر صنعت مشاوره برابر با تاریخ فعالیت‌های صنعتی و تجاری است.
در ادامه، سير شكل‌گيري و گسترش حرفه مشاوره مديريت در طول زمان بررسي شده است.
آهسته آهسته رویکرد جدیدی به نام مدیریت علمی در علم مدیریت از سال 1871 تا 1899 به وجود آمد و ظهور اولین مشاوران را به اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 و به بزرگانی مثل فردریک تیلور، هنری گانت، آرتور لیتل و هرینگتون امرسون نسبت می‌دهند. همچنین نخستین شرکت در زمینه حرفه مشاوره مدیریت، در سال 1886 توسط آرتور دی لیتل (شیمی‌دان) بنیان نهاده شد. شرکت لیتل در ابتدا با هدف پژوهش‌هایی در مورد سیستم‌های مدارک و مستندات و تحقیقات کاربردی در شیمی ایجاد شد اما پس از مدتی در سایر زمینه‌های مدیریتی از جمله استراتژی سازمان، مدیریت فناوری، تحقیق در عملیات مالی و مدیریت ریسک نیز فعالیت کرد. در سال 1898 نیز نخستین شرکت فعال در زمینه حسابداری با نام کوپرز و لیبراند تأسیس شد
امرسون نیز در سال 1899 با ایجاد رويكردي نوین در مديريت و تاسیس شركت امرسون، فعاليت خود در زمينه مشاوره عمومي را آغاز كرد. در آن زمان، شركت‌هاي مشاوره‌اي در زمينه علوم مهندسي فعالیت می‌کردند و شركت امرسون، اولین شرکتی بود که به مشاوره‌هاي ويژه در زمينه مديريتی اقدام کرد كرد
قرن 20 فرصت مناسبی بود برای رشد در حوزه‌های مختلف مدیریتی. در این قرن، توجه ویژه‌ای به نیروی انسانی شد. زوج گيلبرث يعني فرانك و ليليان گيلبرث از اولین محققانی بودند که شركت مشاوره‌اي در زمينه مهندسي و مديريت تاسیس كردند. نخستين مدرسه بازرگاني نیز در سال 1908 در يكي از دانشگاه‌هاي نيويورك در كشور آمريكا تأسيس شد.
هنري گانت يكي ديگر از پيشگامان مديريت علمي و ابداع كننده مديريت پروژه بود و از او به عنوان پدر مديريت پروژه نام برده مي‌شود. هنري گانت مهندس بود و نمودار گانت را در سال 1910 پیشنهاد کرد چرا كه شروع و پايان پروژه و شناسايي گلوگاه‌هاي بحراني در فرايند پروژه را مشكل اساسي در مدیریت پروژه‌هاي مهندسي مي‌دانست.
البته برخی از محققان مخالف این موضوع هستند که مهندسان تولید و صنایع نخستین مشاوران مدیریت هستند و بر این باور است که بانکداران، حسابداران و حقوقدانان اولین کسانی هستند که سنگ‌بنای مشاوره مدیریت فعلی را گذاشتند. در سال‌های پس از 1925روند رو به رشد مشاوره در زمينه‌هاي مالي و حسابرسي توسعه پيدا كرد. در همين سال جورج اس.مي شركت مشاوره‌ای در زمینه سودآوري و بهره‌وري در شركت‌ها تاسیس كرد و با کمک خانواده‌اش به اداره آن پرداخت. شركت جورج اس.می بر چالش‍هاي شركت‌هاي كوچك و متوسط و افزايش سطح بهره‌وري و سودآوري آنها تکیه داشت.
التون مايو كه پروفسور مدرسه كسب‌وكار هاروارد بود، در سال 1927 يك شركت مشاوره‌اي در زمينه تحقيقات صنعتي ايجاد كرد. از جمله مطالعاتي كه مايو در زمينه توليد و عمليات و اثر آن بر روي كارايي انجام داد مطالعات هاثورن بود. در واقع مطالعات هاثورن در دهه 1920 باعث پدیداری فعاليت‌هاي تحقيق و مشاوره در زمينه روابط انساني شد به طوری که در این دهه شركت‌های مشاوره متعددی تاسيس شدند و شخصي به نام ليندال يوريک در انگلستان اقدام به تاسیس شرکت مشاور در زمينه كسب‌وكار نمود. شهرت یوریک به خاطر جمع‌آوري عقايد و نظرات انديشمنداني مانند فايول و يكپارچه كردن ديدگاه‌هاي آنها بود. يوريك در زمينه علوم اداري نیز مجله معتبري منتشر کرد و در همين زمينه نیز كتابي تالیف کرد كه در زمينه علوم اداري بسيار شناخته شده است.
در واقع، نسل دوم مشاوران در طول سال‌های1910 تا 1940 پدیدار شدند: محققانی مانند ادوین بوز، جیمز مکینزی در آمریکا و لیندون ارویک و شارل بودو در اروپا تکنیک‌هایی ماننند فرایند بودجه‌ریزی، سازمان‌دهی بخشی، مدل‌های پاداش براساس شایستگی و روش‌های پیش‌بینی را معرفی کردند.
در نیمه نخست قرن 20 نیز شرکت‌های تخصصی مشاوره مدیریت همچون Hay Associates، Bruce Payne & Associates ، McCormick & Paget، Cresap، Towers Prrin شکل گرفتند و صنعت مشاوره، جهش بزرگی را تجربه کرد. بر این اساس نقش صنعت مشاوره به عنوان یک صنعت و کسب‌وکار بزرگ، از اوایل قرن 20 بارز شد.
مقاله «خاستگاه‌های مشاوره مدیریت مدرن»استدلال می‌کند که پس از رکود بزرگ آمریکا، رشد جدی در صنعت مشاوره مدیریت بوجود آمد؛ برای مثال، شرکت جیمز مک‌کینزی و شرکا که در سال 1926 در شیکاگو تاسیس شده بود، 10 سال بعد یعنی در سال 1936 بیش از 24 نفر کارمند داشت و دفتر دومی نیز در نیویورک باز کرده بود.
همچنین تا دهه 1920 مشاوران مدیریت عمدتاً مهندسانی بودند در جهت حل‌وفصل مشکلات فنی اما در دهه 1930 سازمان‌های متعددی برای بهبود استراتژی، ساختار و عملکرد مالی بنگاه‌ها خود از مشاوران مدیریت بهره می‌بردند. به بیان دیگر، در سال 1930 حدودا 100 شرکت مشاوره وجود داشت، اما یک دهه بعد یعنی در سال 1940 تعداد شرکت‌های مشاوره به بیش از 400 شرکت افزایش پیدا کرد. دهه 1950 نیز دهه بازسازي صنايع پس از جنگ و افزایش گرايش افراد به تحصيل در رشته MBA است. در فاصله دهه 1950 تا 1960 نیز رقابت میان شرکت‌های مشاوره‌ای به شدت افزايش پیدا کرد و مشاوران مديريت علاوه بر تمرکز بر بهبود کیفیت، در تلاش برای یافتن مشتري و متقاعد ساختن مشتريان بودند و این رقابت باعث شد از دهه 1960 به بعد تغييرات قابل توجهی در شيوه تبليغات و بازاريابي در حرفه مشاوره مديريت صورت پذيرد.
پس از 1950 میلادی، مشاوره استراتژی و سازمان در آمریکا و سپس در نقاط گوناگون جهان به سرعت توسعه پیدا کرد؛ اروپا، آسیا و آمریکای لاتین پس از آمریکا با موجی از خدمات مشاوره استراتژی و سازمانی مواجه شدند. در حقیقیت، ممنوعیت انجام کار مشاوره‌ای توسط بانک‌ها، از مهمترین دلایل تأثیرگذار در بکارگیری مؤسسات مشاوره‌ای توسط شرکت‌ها بود. به بیانی دیگر، با تفکیک بانکداری بازرگانی از بانکداری سرمایه‌گذاری، توجه شرکت‌ها را از بانک‌های ارائه دهنده مشاوره به موسسات مشاوره مدیریت تغییر داد. در نتیجه در پایان سال 1950 شاهد تاسیس سازمان‌های مشاوره دیگری در زمینه‌های کاری و چارچوب‌های متفاوتی بودیم.
اقدام جهت جذب زنان در رشته MBAدر سال 1962 توسط مدرسه کسب‌وکار هارواد زمینه ورود زنان به دنیای مشاوره مدیریت بود. با توجه به تحولاتی که به وجود آمد به طور خلاصه می‌توان بیان کرد که مشاوران آمریکایی در دهه 1960 مدیریت دانش آمریکایی را به اروپایی‌ها می‌فروختند، همچنین دهه‌های 60 و 70، دهه‌های پیدایش و شکلگیری گروه‌های مشاوره استراتژیک بود.
شرکت‌های فعال در حوزه فناوری اطلاعات نیز از اوایل دهه 80 به صنعت خدمات مشاوره مدیریت پیوستند و ایده‌های بزرگی مانند استراتژی، تحول سازمانی، مهندسی فرایندهای سازمانی، مدیریت زنجیره تامین، مدیریت دانش و تجارت الکترونیکی در طول دهه‌های 70، 80 و 90 میلادی مطرح شدند و در این دوره شاهد جهانی شدن زنجیره تولید و بازار، کمرنگ شدن مرز میان صنایع گوناگون، تحولات فناوری و پیچیدگی عملیات، ظهور اینترنت و کسب‌وکار الکترونیک و سایر موارد مشابه، انگیزه‌های رشد چشمگیر تقاضا برای این خدمات مشاوره مدیریت شد. در سال 1990، صنعت مشاوره در اوج خود قرار گرفت. و در سال 2000، افول اقتصادی در استفاده از مؤسسات مشاوره‌ای تأثیر گذاشت و صنعت مشاوره رقابتی‌تر شد. موضوع ديگري كه در اين سال‌ها رشد قابل ملاحظه‌اي داشت، تمايل دانش آموختگان رشته MBA به فعاليت در حرفه مشاوره مديريت بود، به گونه‌اي كه در سال 1995 دانش آموختگان اين رشته بيش از هر سال ديگر جذب شركت‌هاي مشاوره مديريت شدند.
سده بیست و یکم، عصر رایانه و اینترنت نامیده می‌شود و شرکت‌های مشاوره با ماهیت فناوری اطلاعات و ارتباطات شکل گرفتند و در بحث بازرگانی مباحثی مانند تجارت الکترونیک، بازاریابی الكترونيكي، تبليغات الكترونيكي و ... پدیدار گشتند و باعث رشد و توسعه شرکت‌های مشاوره مدیریت شد.
تهیه کننده : فاطمه زرگران خوزانی، دکتری مدیریت بازرگانی و کارشناس تحقیقات بازاریابی
