احتمالا از انتخابات شبکه ملی تشکلهای معلولان و چالش‌های آن،که اخیرا تبدیل به موضوع داغ فعالان این حوزه شده، مطلع باشید. شاید هم چیزی نشنیده‌اید و به عنوان یک شهروند که فعالیت مدنی در حوزه سمن ها ندارید از این موضوعات مطلع نیستید و ترجیح می‌دهید وارد این مباحث نشوید. بهتر است اول برای آن دسته از دوستانی که کمتر مطلع هستند توضیح مختصری بیاورم.
معمولا در بیشتر کشورهای دنیا، سیاستگذاری‌ها و اجرای قوانین توسط حکومت‌ها لزوما با منافع عموم مردم هم‌خوانی ندارد و ممکن است تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار گیرد. عواملی مثل لابی گروههای ثروت و قدرت، ضعیف یا ناتوان بودن حکومت و یا نشناختن اولویت‌های ذی‌نفعان. برای تعدیل این امر همیشه این گروههای غیردولتی یا nongovernmental هستند که وارد عرصه حکمرانی شده و تلاش می‌کنند مطالبات جامعه هدف را برای حکومت مشخص کنند و از حقوق آنان در برابر عوامل دیگر دفاع کنند.
این موضوع در خصوص جامعه افراد دارای معلولیت نیز به همین ترتیب بوده و بسیاری از پیشرفتهای حوزه معلولان توسط گروه های غیردولتی رقم خورده است. خوشبختانه این فرایند در کشور ما نیز تا حدود زیادی صادق بوده و بسیاری از تحول‌های مهم حوزه معلولان، از جمله تصویب قوانین حمایت از حقوق معلولان، با فشار، پیگیری و رایزنی انجمنهای غیردولتی و کمپین های فعال حوزه معلولان اتفاق افتاده است؛ وگرنه سازمانهای دولتی توان یا اراده پیگیری بسیاری از این مطالبات را نداشته و ندارند.
و اما "شبکه ملی تشکل‌ها و کارکرد آن".
بر اساس تعریف قانون شبکه های ملی تشکلهای مردم نهاد معلولان: شبکه هایی ملی (کشوری هستند) مرکب از تشکلهای افراد دارای معلولیت گروههای اصلی معلولیتی (آسیب‌دیدگان بینایی، شنوایی، جسمی، ذهنی، اعصاب و روان) که به‌منظور هماهنگی و یکپارچه سازی فعالیتِ تشکلهای عضو و ایجاد صدای واحد ملی، تشکیل میشوند.
بر این اساس، در خصوص شبکه ملی تشکلهای نابینایان به طور مثال، همه انجمنهای حوزه آسیب بینایی باید گرد هم بیایند و یک شبکه ملی را تشکیل بدهند تا یک نماینده از این شبکه برای نظارت بر اجرای قانون و ارائه نظرات و پیشنهادات تخصصی معرفی شود.
احتمالا مطلع هستید که سه شبکه ملی تشکلهای، معلولان جسمی- حرکتی، ناشنوایان و نابینایان «چاووش» سالها پیش از تصویب این قانون، با مجوز وزارت کشور تشکیل شده و فعالانه مشغول به کار بودند. اساسا یکی از تاثیرگذارترین پایه‌های تصویب قانون حمایت از حقوق معلولان، همین شبکه ها بوده و بخش مهمی از این قانون توسط حقوق‌دانان برخی از این شبکه ها از جمله شبکه چاووش به نگارش درآمده است. اما دو سال بعد از تصویب قانون حمایت از حقوق معلولان، سازمان بهزیستی دایه مهربان‌تر از مادر شد و به صرافت تشکیل شبکه ملی گروههای مختلف معلولیتی از جمله نابینایان افتاد و تاریخ 26 اسفند 1399 را برای برگزاری انتخابات این شبکه معین نمود و توجهی به وجود شبکه ملی نابینایان چاووش ننمود و فردای آن روز هم انتخابات شبکه ناشنوایان را بدون توجه به اعتراضات آنان برگزار کرد. این در حالی است که این اقدام غیر قانونی پیشتر در خصوص تشکلهای مربوط به گروه معلولان جسمی- حرکتی اتفاق افتاده بود. سه گروهی که خود دارای شبکه مستقل و با سابقه و تجربه کاری به نسبت خوب بودند.
بر این اساس، به منظور پیشگیری از انشقاق و دوگانگی در جامعه نابینایان و جلوگیری از ایجاد یک شبکه موازی، نزدیک به شصت تشکل عضو چاووش در نامه‌ای به ریاست سازمان بهزیستی به تاریخ 23 اسفند 1399 این اقدام را مغایر منافع جامعه نابینایان دانسته و خواستار توقف انتخابات شدند. این انجمن‌ها به منظور تعامل هرچه بیشتر با سازمان بهزیستی، خواستار انتخابات شبکه ملی تشکلهای نابینایان «چاووش»، با نظارت سازمان بهزیستی و با در نظر داشتن ملاحظات قانونی این سازمان شدند.
در ادامه سازمان بهزیستی با بی توجهی به درخواست تشکلهای مذکور و کنار گذاشتن شعار دولت، در تاریخ 26 اسفند با بسیج تمام نیروهایش در سراسر کشور انتخابات تشکلهای نابینایان را برگزار کرد. این در حالی است که بر اساس تبصره ماده یک آییننامه تشکل های مردم نهاد، دخالت نهادهای دولتی در برگزاری انتخابات سازمانهای مردم‌نهاد به هر شیوه و عنوانی منع شده است. امری که سازمان بهزیستی آن را تسهیلگری نامیده و با چاشنی تهدید به انجام رساند!
ایشان با استناد به قانون حمایت از حقوق معلولان که بیان داشته: «شبکه های ملی تشکلهای مردم نهاد معلولان: شبکه هایی هستند که به‌منظور هماهنگی و یکپارچه سازی فعالیت تشکلهای عضو تشکیل میشوند» نتیجه گرفته اند که از آنجا که قانون گذار از فعل "میشوند" استفاده نموده، شبکه‌هایی که قبلا تشکیل شده‌اند مشمول این قانون نیستند و منظور، تشکیل شبکه‌های جدید است.
در این خصوص باید گفت چنین برداشت و قرائتی از قانون از سوی معاونت توانبخشی واقعا موجبات نگرانی جامعه معلولان را فراهم می‌کند که ایشان با این سطح از ساده‌انگاری و سفسطه‌گری‌های سست بنیاد، چگونه قادر هستند برای مدیریت مشکلات جامعه معلولان برنامه ریزی و سیاستگذاری نمایند! آیا ایشان مشاوران حقوقی ندارند که دست‌کم موضوعاتی را مستمسک قرار دهند که بی‌پایه نباشد! تفسیر حقوق و قوانین نیازمند ابزار و آشنایی با نظامات حقوقی است؛ تفسیر منطقی و اصولی و احراز نظر مقنن فنی تر و تخصصی تر از آن است که یک پزشک بخواهند به آن بپردازند. همین بس که مقنن در مقام بیان ضرورت حضور نمایندگان شبکه های گروه های ملی معلولیت بوده است نه در مقام بیان چگونگی و نحوه تشکیل آنها.
جناب آقای دکتر نفریه اشاره می‌فرمایند، با توجه به اینکه شبکه چاووش صرفا انجمن های دارای مجوز از وزارت کشور را تحت پوشش داشته، یک شبکه ملی و فراگیر به حساب نمی‌آید. این درحالی است که در نامه 60 انجمن به سازمان بهزیستی، به صراحت گفته شد که همه انجمنهای دارای مجوز قانونی از هر نهادی، قادر به مشارکت در انتخابات آتی چاووش خواهند بود. موضوعی که بیان گر آن است که مدیران امر در سازمان اساسا نامه ها و مطالبات معلولان را نمی خوانند یا نمی شنوند!
جناب آقای نفریه گفتید که ما کاری به مجوز وزارت کشور نداریم و فقط خودمان را قبول داریم ولی باور فرمایید که وزارت کشور بخشی از قوه مجریه جمهوری اسلامی است و نهادی خارجی محسوب نمی شود!
جناب پزشک گفتید تفاوتی میان شبکه و انجمن و جامعه نیست و اسامی مهم نیستند؛ اما باور فرمایید که عالم حقوق بسیار دقیق تر از این حرفها است و تک تک واژگان بار معنایی خاصی دارند.
در ادامه ایشان فرمودند که سازمان بهزیستی تنها به عنوان متولی امور معلولان و مجری قانون، اقدام به اجرای قانون نموده و تنها به عنوان تسهیلگر، سخت افزارهای لازم را در اختیار گروه های معلولان قرار داده و دخالتی در برگزاری انتخابات نکرده است.
در این خصوص باید گفت:
جناب آقای نفریه، اگر تماسهای تک تک مدیرکل‌های بهزیستی سراسر کشور با فعالان حوزه نابینایی در شب پیش از انتخابات و تهدید آنها را تسهیل گری می‌نامید، اگر بسیج کلیه امکانات سازمان بهزیستی در آخرین روزهای سال را صرفا در راستای اجرای قانون می‌دانید، باید به شما خسته نباشید و دست مریزاد گفت.
جناب آقای نفریه، ای کاش همان قدر که برای برگزاری این انتخابات در شرایط قرمز کرونایی اهتمام داشتید، در رسیدگی به امور مناسب سازی و دسترس پذیری نیز تلاش می نمودید. ای کاش به همان اندازه که نیروهایتان را بسیج کردید که معلولان را به پای صندوق رای بکشانند، آنها را برای خدمت رسانی به جامعه هدف بسیج می کردید.
ایشان در پایان تیر خلاص را شلیک کرده و اظهار داشتند همه این کارها به این منظور صورت گرفته که سازمان بهزیستی بتواند بر کمک‌های مالی خود به این انجمن و چگونگی هزینه کرد آن نظارت داشته باشد.
جناب دکتر نفریه، به یاد داشته باشید که بخشی از وظیفه یک سازمان غیردولتی، نظارت بر سازمانهای دولتی و نقد عملکرد آنهاست. چگونه یک انجمن می‌تواند کمک‌های مادی شما را دریافت نموده و در مکانی که شما در اختیارش قرار داده‌اید فعالیت کند و در عین حال نیز مستقلانه بر عملکرد شما نظارت داشته و شما را نقد کند. چنین امری نقض غرض بوده و دولتی کردن یا جیره خوار کردن سازمان غیردولتی است. ظاهرا شما با برگزاری این انتخابات، تنها قصد داشتید که اثر نظارتی یک سازمان مردم نهاد را به حداقل خود برسانید تا بتوانید با خیال راحت به فرارتان از اجرای قانون بپردازید. به علاوه شاید بهتر باشد که جناب پزشک نگاهی به مواد 30 به بعد آییننامه تشکل های مردم نهاد داشته باشید تا مطلع گردید که سازکار نظارت بر تشکل ها به صورت مستقل پیش بینی شده و از این حیث نگران نباشید.
آقای دکتر نفریه، جامعه افراد دارای معلولیت، تلاش تمام قد شما و سازمان بهزیستی را برای ایستادن در مقابل تشکلهای مردم‌نهاد فراموش نخواهد کرد. تماس تک تک مدیران کل استانها و تهدید معلولان برای شرکت در انتخابات، امری به یاد ماندنی است که در کارنامه کاری شما و دوستانتان ثبت خواهد شد. ما را به خیر شما امیدی نیست، تنها امیدواریم انجمن‌هایی که بدون توجه به این موضوعات با شما همکاری کرده اند، متوجه این خطر سازمان یافته باشند و مانع از ضرر بیشتر شوند.
شیرین نیک سرشت | مدرس دانشگاه و فعال حوزه معلولان
