از ورود اولین چرخ خیاطی به ایران تا دگرگونی در صنعت مد
در دوران قاجار، پوشاک یکی از مهم‌ترین عوامل نشان‌دهنده‌ی فرهنگ و طبقه اجتماعی افراد بود. با توجه به تصاویر و عکس‌های باقی‌مانده از آن دوره، از لباس‌های قاجاری به عنوان یکی از نمادهای تاریخی یاد می‌شود.
لباس‌های مردان در دوره قاجار شامل فرمی از اجزای ثابت و معمول بود که از قبل تعریف شده بودند. این لباس‌ها به اشکال متنوع از جنس‌های مختلفی مانند پارچه ابریشمی و نخی دوخته می‌شدند. به عنوان مثال، کلاه لبه دار، شلوار، شال کمر و قبا از جمله قطعات مهم لباس مردان بودند. هر قطعه از لباس مردان بر اساس جنس پارچه و ظاهر خاص خود، ارتباط مستقیمی با وضعیت اجتماعی فرد داشت.
در میان لباس‌های زنان نیز، دو نوع لباس اصلی وجود داشت: لباس خانه (اندرونی) و لباس بیرونی. لباس خانه شامل کتی تنگ و کوتاه به نام "یل" بود که با دامنی چین‌دار یا شلوار گشاد همراه میشد. در مقابل، لباس بیرونی شامل چادر، چاقچور و روبنده بود که زنان در زمان‌هایی که از خانه خارج می‌شدند از آن استفاده می‌کردند. این لباس‌ها نیز بر اساس سطح منزلت اجتماعی زن تنظیم می‌شدند و برای حفظ پوشش و مراقبت از زنان در مقابل آسیب‌های احتمالی جامعه بیرون طراحی شده بودند.
در کنار این لباس‌های اصلی، جزئیاتی مثل اقلام زینتی، گلدوزی‌ها و طرح‌های مختلفی که بر روی لباس‌ها کار میشد، به زیبایی و تنوع پوشش کمک می‌کرد. این لباس‌ها همچنین نشان‌دهنده وضعیت اقتصادی اشخاص بودند و در برقراری ارتباطات اجتماعی آنها نقش مهمی داشتند. به طور کلی، همانطور که پیش‌تر اشاره کردیم لباس‌ها در دوره قاجار چیزی فراتر از نمایش سلیقه و مد بودند، هر فرد نوع خاصی از پوشاک را به تن می‌کرد که نمادی از انحصار و وضعیت اجتماعی او در جامعه بود.
قبل از ورود چرخ خیاطی به ایران در دوران قاجار، خیاطان به صورت سنتی و با استفاده از دستگاه‌های دستی مانند سوزن و نخ، لباس‌های مختلف را دوخته و با توجه به نیاز مشتریان خود به دوخت و دوز می‌پرداختند. این فرآیند دوخت دستی با استفاده از الگوهای سنتی و برش دستی پارچه‌ها صورت می‌گرفت و نیازمند تجربه و مهارت خیاطی زیادی بود. خیاطان اغلب دارای مغازه‌های کوچک در بازارها یا خیابان‌های شهر بودند که با تبلیغات محلی و شهرت در میان مردم، مشتریان خود را جذب می‌کردند. این فرآیند دوخت دستی زمان‌برتر و نیازمند صبر و دقت بود، اما با ورود چرخ خیاطی، که یک اختراع نوین و فراگیر از فرانسه بود، صنعت خیاطی به صورت رسمی در ایران وارد مرحله‌ی دیگری شد. ورود چرخ خیاطی منجر به افزایش کارایی، سرعت، و دقت در دوخت لباس‌ها میشد. این وسیله نه تنها زمان مورد نیاز برای دوخت را کاهش داد، بلکه در افزایش کیفیت و زیبایی لباس‌ها نیز نقش بسیار مهمی داشت. این تغییر نه تنها در دوخت لباس‌های اهل دربار، بلکه در سطح عمومی نیز اثرگذار بود. چرخ خیاطی به سرعت جایگزین دوخت دستی شد و به عنوان وسیله اساسی در دوخت لباس‌ها به کار گرفته شد.
در دوران قاجار، ورود چرخ خیاطی به ایران توسط مظفرالدین شاه از سفر فرنگ آغاز شد. این وسیله جدید، که همراه با یک خیاط قفقازی به تهران آورده شد، اما در ابتدا توسط مردم به خوبی پذیرفته نشد. آنها به خاطر خارجی بودن و نگرانی از کیفیت پارچه‌ها، باورهای منفی‌ای نسبت به چرخ خیاطی داشتند. اما با گذشت زمان، وقتی که مردم شاهد افزایش سرعت و کیفیت در دوخت و دوز لباس با استفاده از این وسیله جدید شدند، نگرش آنها نسبت به چرخ خیاطی تغییر کرد. این ابزار به طور تدریجی به عنوان یکی از اقلام ضروری و بدیع در زندگی روزمره تلقی شد و جایگاه خود را به دست آورد.
با ورود چرخ خیاطی به ایران، صنعت مد و فشن هم تغییر کرد و به تدریج لباس‌های جدید با مدل‌های امروزی‌تر وارد چرخه مد شدند. این وسیله جدید ابتدا در مغازه‌های ارمنی در بازار عرضه میشد، اما پس از مدتی به طور گسترده‌تر در بازارهای محلی و سپس به شهرهای دیگر ایران هم وارد شد. تدریس مهارت‌های خیاطی نیز توسط افرادی در برخی از فروشگاه‌ها و بازارها آغاز شد تا مردم با استفاده از چرخ خیاطی، به دوخت لباس‌های با کیفیت‌تر و سریع‌تر بپردازند. این وسیله به زودی جزء وسایل ضروری جهیزیه دختران شد و با افزایش استفاده از آن، نگرش مردم نسبت به آن بهبود یافت.
از زمان دوره قاجار تا به امروز، صنعت خیاطی در ایران تحولات زیادی را تجربه کرده است. با ورود تکنولوژی‌های پیشرفته‌تر، فرآیند دوخت و دوز لباس‌ها هر ساله سریع‌تر و کارآمدتر می‌شود. همچنین، با توسعه مد و طراحی لباس، استفاده از مواد و تکنیک‌های نوین، خلق طرح‌ها و مدل‌های متنوع در لباس‌ها رواج یافته است. امروزه، خیاطان از دستگاه‌های مکانیکی و الکترونیکی پیشرفته استفاده می‌کنند و با استفاده از نرم‌افزارهای کامپیوتری، قالب‌بندی و طراحی دقیق‌تری را ارائه می‌دهند. همچنین، با پیشرفت فناوری و امکان خرید آنلاین لباس، تقاضا برای خدمات خیاطی نیز افزایش یافته است. در این میان، هنر و مهارت دست‌دوزی و دوخت لباس‌های سنتی نیز همچنان در برخی افراد و بازارهای محلی حفظ شده‌اند، که نشان از ارزش‌های فرهنگی و سنتی کشور ایران دارد.
