برخی مبطلات رایج وضو که کمتر شنیده‌اید

در این مقاله سعی شده تا از بین صدها مساله که پیرامون عمل وضو وجود دارد، برخی مسائل مبتلابه بصورت خلاصه و دسته‌بندی شده بیان شوند.‏

خلاصه موارد مبطلات رایج در یک دقیقه

1. مقدار واجب شستن دست‌ها از آرنج تا سر انگشتان است ولی باید کمی بالاتر از آرنج را هم بشوییم تا یقین کنیم همه دست شسته شده است. تأکید می‌شود که شستن دستها تا نوک انگشتان (و بین انگشتان) دست است و اگر به خیال اینکه قبلا دستمان را شسته‌ایم و خیس هستند، فقط تا مچ بشوییم وضو صحیح نخواهد بود. (متاسفانه برخی این دقت را نمی‌کنند)
2. در مسح کردن باید دقت داشت که دست بر روی موضع (سر یا پا) کشیده شود، در حالی که موضع ثابت (بدون حرکت) است. یعنی اگر برای مسح، موضع را زیر دست حرکت دهیم تا آب دست روی آن کشیده شود، وضو باطل است. ولی اگر موقعی که دست کشیده می‌شود، سر یا پا مختصری حرکت کند، اشکال ندارد.
3. مسح باید با باقیمانده آب شستن دستها باشد؛ پس اگر بعد از پایان شستن دست چپ آب دیگری به دستمان رسید نباید با آن آب خارج مسح کنیم. بلکه باید با انگشت دیگری (که آب خارج به آن نرسیده) مسح کرد. اما اگر همه انگشتان و دست با آب خارجی خیس شده باشد، باید دوباره وضو بگیرد.
4. معمولاً در هنگام شستن صورت مقداری از موهای جلوی سر نیز از آب صورت خیس میشوند. باید دقت شود که در هنگام مسح سر دست ما به این آب نرسد (آغشته نشود)، چون این رطوبت آب خارجی محسوب شده و مسح پاها با آن آب مشکل دارد. (متاسفانه این مساله بسیار مبتلابه است)
5. کاشت ناخن و مژه مصنوعی (که مانع رسیدن آب به پوست می‌شود) از نظر بسیاری از مراجع محترم تقلید (مانند آقایان سیستانی، بهجت، ...) حرام است و برخی مراجع (مانند آقایان خامنه‌ای، مکارم شیرازی، ...) نیز به شرط برداشتن ناخن و برطرف کردن مانع (برای وضو و غسل) ولو به صرف هزینه جایز دانستند. سپس همگی مراجع فرمودند که در صورت کاشت ناخن یا مژه (در اثر بی‌اطلاعی از احکام)، اگر برداشتن ناخن و مژه یا برطرف کردن آثار به جا مانده از آن ممکن نیست یا مشقت غیر قابل تحمل دارد (داشتن عسر و حرج) باید وضو یا غسل جبیره‌ای بگیرد. بسیاری از مراجع علاوه بر وضوی جبیره، انجام تیمم را نیز لازم دانستند. همچنین فرمودند (آقایان سیستانی، وحید خراسانی، صافی، ...) اگر با علم به این مسئله از ناخن مصنوعی استفاده کرده باشد، احتیاط واجب آن است که بعد از برداشتن ناخن نمازهای خوانده شده را قضا کند. ضمناً از نظر مراجع کاشت ناخن (با فرض صدق زینت در نظر عرف) باید از نامحرم پوشیده شود.
6. اگر هنگام شستن صورت یا دستها، آبی (که شرایط آب وضو را دارد) غیر از آب وضو بدون اختیار ما روی همان عضو ریخته شود باید نیّت کرد که قطرات آب ریخته شده از شستن دوم آن عضو حساب شود. یعنی نیّت کند که آبی که بی‌اختیار ریخته شده هم آب وضو باشد. توجه شود که نباید مسح سر و پاها با آب خارج از اعضا باشد. در تمامی این موارد باید نیّت کند که آبی که بعدا ریخته شده آب دوم باشد (نمی‌تواند نیّت کند که این آب برای شستن سوم باشد چون شستن سوم حرام و آب شستن سوم هم آب خارج حساب می‌شود).
7. اگر شخصی بعد از وضو، چرت زده ولی نمی‌داند آیا چشم و گوش (هر دو) از کار افتاده بود یا هنوز گوشش می‌شنید که در این صورت وضویش باطل نشده است اما اگر یقین کند که چشم و گوش – هر دو –  از کار افتاده بود باید دوباره وضو بگیرد.
8. شستن صورت، باید از طرف بالا به پایین باشد و همین که در عرف گفته شود از بالا به پایین شسته شده، کافی است بنابراین اگر آب را بر ابتدای پیشانی (محل روییدن مو) بریزد سپس آن را بر هر دو طرف صورت به طور معمول جاری نماید، شستن از بالا به پایین صورت گرفته است و اگر فرد آب وضو را بر ابتدای پیشانی نریزد بلکه بر قسمتی پایین‌تر از آن مثل پایین پیشانی و محل ابروها بریزد سپس بلافاصله قسمت بالای پیشانی را که خشک مانده دست بکشد تا تر شود و به این شستن هم اکتفاء نماید، بنابر نظر بعضی مراجع مانند آیت الله سیستانی چنین وضویی صحیح نیست.

حال بصورت مشروح به بیان مسائل و احکام کلیدی و مبتلابه پیرامون وضو گرفتن می‌پردازیم:

در همه اعمال عبادی از جمله نماز و وضو باید از ابتدا تا انتها نیت برای خدا (برای رضا و اطاعت امر فقط خداوند متعال) باشد. توجه شود که باید خلوص هم در عبادت باشد. یعنی برای توجه دیگران یا تحسین مردم بخشی از عمل را انجام ندهم. مثلاً اگر از ترس حرف مردم بخشی از عمل عبادی را اضافه‌تر و یا با کیفیت متفاوت از آنچه در خلوت انجام می‌دادم، عمل کنم؛ بخاطر آن بخش اضافه کل عمل باطل است. البته حالت خوف و تقیه از این قاعده استثنا هستند.

وضو مجموعه‌ای است از دو شستن (غَسل) و دو مَسح کردن

• برای شستن باید دست یا صورت را درون تشت آب (حوض یا امثال آن) از قسمت بالا به سمت پایین حرکت دهیم (وضوی ارتماسی) یا آب را توسط دست روی دست دیگر از بالا به پایین منتقل کنیم (چنانچه معمول است). توجه شود که حرکت دادن دست زیر شیر آب (شیرهای معمول)، ظاهراً وضوی ارتماسی نیست؛ بلکه در وضوی ارتماسی دست در آب فرو می‌رود.
• اگر آب به قدری کم باشد که به یکی از دو طریق گفته شده روی عضو (صورت یا دست) حرکت نکند وضو صحیح نیست مانند جایی که عضو با گذاشتن دستمالی روی آن فقط کمی خیس شود که برای وضو کافی نیست.
• نکته: چنانکه اشاره شد، شستن صورت و دستها در وضو باید از بالا به پایین باشد (در عرف گفته شود از بالا به پایین شسته شده) یعنی سمت حرکت آب روی عضو چنین باشد و اگر سهواً مقدار کمی آب از پایین به سمت بالا برگردد ایرادی ندارد. مثلا اگر هنگام بردن دست به طرف بالا مقدار کمی آب از پایین به بالا حرکت کند، باعث باطل شدن وضو نیست یا حرکت دادن انگشتر و النگو هم اشکال ندارد؛ چون حرکت آب از پایین به بالا در این دو صورت به نیّت وضو نبوده است.
• اما جاری شدن آب در مسح سر یا پا لازم نیست. بنابراین اگر دست مرطوب را روی سر یا پا بکشیم، مسح صحیح است.
• در مسح کردن باید دقت داشت که دست بر روی موضع (سر یا پا) کشیده شود، در حالی که موضع ثابت (عرفاً گفته شود که بدون حرکت) است. یعنی اگر برای مسح، موضع را زیر دست حرکت دهیم تا آب دست روی آن کشیده شود، وضو باطل است.

شستن صورت:

• برای شستن صورت برای افراد عادی، باید صورت از بالای پیشانی (جایی که موی سر می‌روید) تا پایین چانه به عرض فاصله بین انگشت وسط تا انگشت شست، بوسیله آب کاملاً (بدون باقی ماندن نقطه خشک) شسته شود. البته برای اطمینان بهتر است کمی از اطراف این ناحیه هم شسته شود.
• برای افرادی که روی پیشانی آنها مویی روییده یا افراد فاقد موی جلوی سر، باید در نظر بگیرد مردم معمولی از هرجا صورت خود را می‌شویند، او هم از همان جا به اندازه معمول، پیشانی خود را بشوید. اگر امگشتان فردی بلندتر یا کوتاه‌تر از معمول مردم باشد، نیز باید انگشتانی را که متناسب با چهره او هست درنظر گرفته و مقدار بین انگشت وسط و شَستِ چنین دستی را بشوید.
• کسی که ریش دارد اگر پوست او در برخی نواحی یا در همه نواحی از لای موهای ریش پیدا باشد یعنی دیده شود (یا اگر در این مطلب شک داشته باشد) باید آب را به پوست صورت هم برساند ولی در جاهایی که پوست از لای مو دیده نمی‌شود، لازم نیست آب را به پوست برساند بلکه شستن (دست کشیدن) روی ریش کفایت می‌کند.
• اگر فردی آب وضو را بر ابتدای پیشانی نریزد، بلکه بر قسمتی پایین‌تر از آن مثل پایین پیشانی و محل ابروها بریزد و بعد بلافاصله فسنا بالای پیشانی را که خشک مانده دست خیس بکشد تا تر شود و بعد بر محل ریختن آب و پایین‌تر دست بکشد و بر این شستن هم اکتفاء نماید، از نظر آقای آیت‌الله سیستانی بنابر احتیاط واجب چنین وضویی صحیح نیست*.

* بنابراین اگر کسی این مساله (قبل) را رعایت نکرده و از آنجا که حکم احتیاط واجب است، مانند سایر موارد احتیاط واجب، می‌تواند به مجتهد دیگری که از سایر مجتهدین اعلم است، رجوع نموده و اگر وی رعایت این نکته را لازم نمی‌دانستند، در این مساله از او تقلید نماید تا وضوهایی که به این‌صورت گرفته و می‌گیرد بدون اشکال باشد.

شستن دست‌ها:

• مقدار واجب آن از آرنج تا سر انگشتان است؛ ولی باید کمی بالاتر از آرنج را هم بشوییم تا یقین کنیم همه دست شسته شده است. تأکید می‌شود که شستن دستها تا نوک انگشتان دست است و اگر به خیال اینکه قبلا دستمان را شسته‌ایم، تا مچ بشوییم وضو صحیح نخواهد بود. (متاسفانه برخی این دقت را نمی‌کنند)
• هنگام وضو هم باید بین انگشتان هم آب برسد. البته این امر نباید موجب وسواس شود و بهتر هست که یک‌بار انگشتان دست دیگرمان را در وسط انگشتان این دست بکشیم تا آب به همه جای آن برسد.

مسح سر:

• مسح باید با باقیمانه آب شستن دستها باشد؛ پس اگر بعد از پایان شستن دست چپ آب دیگری به دستمان رسید نباید با آن آب خارج مسح کنیم. بلکه باید با انگشت دیگری که آب خارج به آن نرسیده مسح کرد. اما اگر همه انگشتان و دست با آب خارجی خیس شده باید دوباره وضو بگیرد.
• جای مسح (سر و پا) باید خشک باشد و اگر به قدری تر باشد که تری دست به آن اثر نکند، مسح باطل است. ولی اگر مختصری رطوبت داشته باشد به طوری که آب دست هنگام مسح بر آن غلبه کند و آن رطوبت در آب مسح از بین رفته به حساب آید، اشکال ندارد.
• معمولاً در هنگام شستن صورت مقداری از موهای جلوی سر نیز از آب صورت خیس می‌شوند. باید دقت شود که در هنگام مسح سر دست ما به این آب نرسد، چون این رطوبت آب خارجی محسوب شده و مسح پاها با آن مشکل دارد. (متاسفانه این مساله بسیار مبتلابه است)

مسح پاها:

• محل مسح پا از نوک یکی از انگشتان پا شروع شده و تا برآمدگی (مفصل) پا ادامه پیدا می‌کند. ولی از جهت عرض میتوان با یک انگشت یا بیشتر یا همه کف دست این مقدار را مسح کرد. و اگر از انگشت کوچک شروع کرده‌ایم یا از انگشت کنار آن، باید به صورت مورّب تا مفصل بکشیم.
• مسح مقداری از نوک انگشت پا که نزدیک ناخن است و عرفاً جزء روی پا محسوب می‌شود واجب است و مسح مقداری از آن که عرفاً جزء کف (باطن) پا شمرده می‌شود لازم نیست و در صورت شک بنابر احتیاط لازم مقدار مشکوک را مسح نمایید. پس بنابر احتیاط بهتر است برای مسح پا بجای شروع از روی ناخن، از گوشت جلوی انگشتان (نوک/سر انگشت) شروع کنیم.
• دقت کنیم که لازم نیست بین انگشتان پا مسح شود.

طهارت قسمت‌های مختلف بدن قبل از وضو:

• اگر قبل از وضوی هر عضو (یعنی صورت و دستها و جلوی سر یا روی پاها) نباید جایی از آن عضو نجس باشد. البته اگر عضو متنجس با یکبار شستن پاک می‌شود و آب وضو کُر یا جاری باشد، در این‌صورت با فرو بردن عضو در آب به نیت وضو یا شستن عضو زیر شیر متصل به آب کُر یا جاری، هم عضو تطهیر می‌شود و هم شستن وضویی محقق می‌گردد.
• اگر یکی از اعضاء وضو نجس باشد و بعد از وضو شک کند که قبل از وضو آنجا را آب کشیده یا نه، وضو صحیح است ولی جائی که نجس بوده باید آب بکشد.
• در وضو نجس بودن سایر اعضای بدن (غیر از اعضای وضو) اشکالی ندارد.

مقدار شستن در وضو:

• در شستن صورت و دستها، مرتبه اول واجب، مرتبه دوم نیز مستحب (به نظر برخی مراجع جایز) و مرتبه سوم و بیشتر حرام است.
• منظور از یک بار شستن چیست؟ منظور آن است که به قصد وضو، صورت یا دست را کاملاً بشوید یا به عبارت دیگر آب - به کمک دست کشیدن یا بدون آن - یک بار تمام عضو مورد نظر را فرا گیرد. (یعنی آب به همه آن عضو برسد چه یک مشت آب را به تمام عضو برسانیم، چه با چندین مشت آب، عضو را به طور کامل بشوییم.) بعد از آن هرچند به نیت شستن اول هم باشد، جزء شستن اول محسوب نمی‌شود.

پس در تحقق شستن دو مطلب شرط است: اول اینکه شستن به قصد وضو باشد و دوم آنکه آب تمام عضو را فرا بگیرد به طوری که جایی برای احتیاط باقی نباشد. شستن بعدی (بعد از تحقق این دو شرط) مرتبه بعد محسوب می‌شود. شسسوم

• اگر بعد از شستن مرتبه دوم بدون قصد وضو (شرط اول شستن) عضو را بشوید، لازم است برای مرتبه سوم مجدداً قصد شستن نکند. در این مورد مسح کردن با این آب نیز خلاف احتیاط است.
• اگر هنگام شستن صورت یا دستها، آبی غیر از آب وضو بدون اختیار ما روی همان عضو ریخته شود باید نیّت کرد که قطرات آب ریخته شده از شستن دوم آن عضو حساب شود یعنی نیّت کند که آبی که بی‌اختیار ریخته شده هم آب وضو باشد. علت این است که چنانکه گفته شد، نباید مسح سر و پاها با آب خارج از اعضا باشد. برای مثال شخصی یک مشت آب به صورت خود زده و مشغول شستن صورت است که شخص دیگری چند قطره آب به صورت او می‌پاشد یا موقع شستن دست، آب شیر، باران یا هر آب دیگری روی دست او پاشیده می‌شود. در تمامی این موارد باید نیّت کند که آبی که بعدا ریخته شده آب دوم باشد.
• توجه کنید که اگر این اتفاق بعد از شستن دوم عضو اتفاق بیافتد نمی‌تواند نیّت کند که این آب برای شستن سوم باشد؛ چون شستن سوم حرام و آب شستن سوم هم آب خارج حساب می‌شود، راه حل این است که اگر می‌تواند از رسیدن آب خارجی به دست‌ها جلوگیری کند و با آب دوم وضو، مسح سر و پاها را انجام دهد ولی اگر آب سوم به دستها (یعنی مقداری از دست که با آن مسح می‌کنند) برسد باید وضو را از سر بگیرد.

فاصله بین اعمال وضو:

• اعمال وضو باید پشت سر هم انجام شود (که آن را موالات می‌نامند) و فاصله زیاد ما بین آنها که در نظر عرف پشت سرهم نباشند، باعث باطل شدن وضوست. مگر به علت پیش‌آمد عذری مانند فراموشی یا تمام شدن آب که موالات عرفی معتبر نیست و چنانچه رطوبت تمام جاهایی که پیش از آن شسته یا مسح کرده، خشک شده باشد، وضو باطل است.
• مثلاً موقعی که می‌خواهد دست چپ را بشوید اگر رطوبت دست راست خشک شده باشد ولی صورت هنوز تر باشد، وضویش صحیح است.
• اگر کارهای وضو پشت سرهم بجا آورد ولی بواسطه گرمای هوا، باد یا حرارت زیاد بدن و مانند اینها، رطوبت جاهای پیشین خشک شود، وضوی او صحیح است.
• نکته: برخی تصور می‌کنند که راه رفتن بین وضو بیش از هفت یا ده یا پانزده قدم و …. اشکال دارد. این تصور اشتباه است و راه رفتن بین وضو اشکالی ندارد مگر آنکه بدون عذر آن‌قدر راه برود که عرفاً نگویند کارهای وضو را پشت‌سرهم انجام داده یا اگر زمان راه رفتن طوری زیاد باشد که عضو قبلی خشک شود (موالات بهم بخورد) وضو باطل می‌شود. همچنین حرف زدن و چیزی خوردن هنگام وضو اشکال ندارد.

نیت در وضو

• وضو از عباداتی است که نیاز به قصد قربت الهی دارد؛ پس باید آن را برای اطاعت دستور خدا و نزدیکی معنوی به او انجام داد. بنابراین هر نیتی غیر از این باعث بطلان وضوست. سفارش شده که قبل از وضو "بسم الله الرحمن الرحیم" گفته شود و هنگام شستشو و مسح قسمت‌های مختلف دعاهایی نیز وجود دارند که خواندن آن مستحب هستند.
• لازم نیست نیت وضو را به زبان بگوید یا از قلب خود بگذراند، بلکه اگر تمام افعال وضو را به داعی امر خدا (نیت انجام دستور الهی یا قربت به خدا) بجا آورده شود کفایت می‌کند.
• نکته: سوالی که شاید درباره نیّت وضو پیش آید این است که اگر انسان در روزهای گرم با آب سرد وضو بگیرد یا در روزهای سرد با آب گرم وضو بگیرد وضویش از جهت نیّت چه حکمی دارد؟ چون ممکن است خنک شدن یا گرم شدن بدن در نیت وضو دخیل شده و قصد قربت را دچار مشکل کند. جواب این است که اگر در واقع برای خنک شدن یا گرم شدن سراغ آب رفته و شکل آب ریختن مثل وضوست، در اینجا وضو باطل است. اما اگر فقط و فقط به قصد وضو آب می‌ریزد ولی آب را به جهتی، سرد یا گرم انتخاب کرده است اشکالی ندارد.

شک در اعمال وضو:

• اگر در بین وضو (قبل از پایان) در شستن یا صحیح شستن جایی شک کنیم باید بازگشته و آن عضو را دوباره بشوییم یا مسح کنیم.
• البته این در صورتی است که شک، وسواس گونه نباشد. بنابراین برای مثال اگر کسی به علت وسواس دائما هنگام شستن دست، شک می‌کند که صورت را صحیح شسته یا نه باید به شک خود اعتنا نکند یعنی نباید دوباره صورت را بشوید. اما اگر بدون وسواس شک کند باید بازگشته و محل مورد شک را دوباره بشوید و سپس از ابتدا شروع به شستن دست بنماید
• اگر بعد از پایان وضو در صحیح شستن یا مسح کردن شک کنیم نباید به شک اعتنا کنیم و وضو صحیح است.

ظن و شک در وضو گرفتن یا نگرفتن:

• برای برطرف شدن بسیاری از شک‌ها در وضو و بسیاری از مواضع می‌توان از اصل فقهی استصحاب (حکم به استمرار بقای متیقّنِ سابق) استفاده نمود. یعنی هرگاه در بقای یک حکم شرعی (مانند طهارت) که در گذشته یقین به آن بوده، شک شود، به بقای آن حکم می‌گردد.
• قاعده مفید دوم در مورد شکیات، بی‌اعتنایی به شک بعد از عمل است.
• برای روشن شدن این اصول به زبان ساده چند مثال می‌زنیم:

مثال اول: کسی یقین صددرصد دارد که وضو گرفته است حالا بعد از چند ساعت، شک می‌کند که آیا وضویش باطل شده یا نه، بلکه بالاتر از آن، احتمال می‌دهد که مثلا هفتاد و پنج درصد وضویش باطل شده است. در اینجا وضو صحیح است. چون ما یقین داشتیم که وضو صحیح گرفتیم و الان شک به باطل شدن داریم و یقین نکردیم پس قدرت یقین در بالاتر هست و حالت سابق (وضو داشتن) استمرار دارد.

مثال دوم: بر عکس مثال قبل، کسی یقین صددرصد دارد که قبلا وضویش باطل شده؛ حالا شک می‌کند یا احتمال نوددرصد می‌دهد که بعدش وضو گرفته باشد. مثلاً شک می‌کند که بعد از برخواستن از خواب وضو گرفته است یا نه. در این حالت این شخص وضو ندارد. چون حالت وضو نداشتن (که در آن یقین داریم) استمرار دارد و حالت وضو داشتن که شک (ولو تردید 99%) داریم قدرت شکستن حالت یقین قبلی را ندارد. حتی اگر بین نماز شک کند که وضو گرفته یا نه بنابر احتیاط واجب باید وضو بگیرد و نماز را دوباره بخواند (البته احتیاط مستحب است که نماز را رها نکرده و آن را تمام کند). ولی اگر بعد از نماز شک کند که وضو گرفته یا نه، نمازی که خوانده صحیح است و برای نمازهای بعد باید وضو بگیرد.

• در هر صورت، اگر یقین نکنیم که وضوی گرفته شده باطل شده، باید بگوییم که وضو باطل نشده است. مثلاً کسی چرت زده ولی نمی‌داند آیا چشم و گوش هر دو با هم از کار افتاده بود یا هنوز گوشش می‌شنید که در این صورت وضویش باطل نشده است اما اگر یقین کند که چشم و گوش – هر دو –  از کار افتاده بود باید دوباره وضو بگیرد.
• اگر کسی می‌داند وضو گرفته و حدثی (مبتل وضو) هم از او سر زده، ولی نمی‌داند که کدام را جلوتر انجام داده، چنانچه این شک پیش از نماز است باید مجدد وضو بگیرد و اگر بین نماز است باید وضو گرفته و مجدد نماز را بخواند و اگر بعد از نماز است نمازی که خوانده صحیح است و برای نمازهای بعد باید وضو بگیرد.

کمک گرفتن در وضو:

• انسان باید اعمال وضو را خودش و بدون کمک دیگران انجام دهد. یعنی با دست خودش اعضا را شسته و مسح کند. اما اگر به هر علت، توانایی آن را ندارد، می‌تواند از دیگران به مقدار ضرورت کمک بگیرد (در این صورت احتیاط واجب آن است هر دو نیت وضو نمایند). یعنی هر مقدار را که می‌تواند خودش انجام دهد و بقیه را کمک بگیرد. اما اگر هیچ نمی‌تواند، همه کارهای وضو را نائب او انجام می‌دهد.
• پس اگر نمی‌تواند عملی از وضو را انجام دهد باید نائبش دست او را بگیرد و به جای او مسح بکشد، و اگر ممکن نباشد باید نائب از دست او رطوبت و تری بگیرد و با آن رطوبت، سر و پای او را مسح کند.
• مثلا اگر شخص نمی‌تواند برای مسح پا خم شود یا پای خود را بالا بیاورد، شخص نائب باید از باقی‌مانده آب دست شخص وضو گیرنده استفاده نموده (کف دست خود را روی کف دست او بکشد) و مسح پا را به نیت وضوی او انجام دهد.
• نکته: کمک گرفتن برای مقدمات وضو مانند باز کردن شیر آب، آب آوردن، گرم کردن آب و ریختن آب از ظرف در مشت شخصی دیگر کمک کردن در وضو به حساب نمی‌آید. بنابراین اگر دیگری شیر را باز کند یا کف دست وضوگیرنده آب بریزد اشکالی ندارد، هرچند مورد آخر مکروه است.

موانع استعمال آب

• اگر کسی می‌ترسد که اگر وضو بگیرد (ولو استعمال حداقل مقدار آب مورد نیاز برای وضو) مریض شود یا اگر آب را به مصرف وضو برساند تشنه بماند، وظیفه ندارد وضو بگیرد (باید تیمم کند). و اگر نداند که آب برای او ضرر داشته و وضو بگیرد و اگر واقعاً ضرر داشته باشد، وضوی او باطل است.

مانع در بدن:

مانع بواسطه‌ی زخم یا دمل یا شکستگی در محل وضو:

• چیزی که با آن زخم و شکستگی را می‏‌بندند، و دوائی که روی زخم و مانند آن می‏گذارند «جبیره» نامیده می‌شود.
• اگر در یکی از جاهای وضو زخم یا دمل یا شکستگی باشد، چنانچه روی آن باز است :

1. اگر آب ضرر ندارد، باید به طور معمول وضو گرفت.
2. اگر ریختن آب ضرر دارد ولی کشیدن دست تر بر آن ضرر ندارد، باید اطراف زخم یا دمل را از بالا به پائین بشوید و دست تر بر آن بکشد، و بعد پارچه پاکی روی آن بگذارد و دست تر را روی پارچه نیز بکشد. (اما در شکستگی لازم است تیمم بنماید.)
3. اگر ریختن آب یا دست کشیدن ضرر داشته باشد، باید اطراف زخم یا دمل را از بالا به پائین بشوید. و بعد پارچه پاکی روی آن بگذارد و دست تر را روی پارچه نیز بکشد.
4. اگر زخم یا دمل یا شکستگی در جلوی سر یا روی پاها است و روی آن باز است، چنانچه نتواند آن را مسح کند به این معنی که زخم مثلاً تمام محل مسح را گرفته باشد، یا آنکه از مسح جاهای سالم نیز متمکن نباشد، در این صورت لازم است تیمّم نماید، و بنا بر احتیاط مستحب وضو نیز گرفته و پارچه پاکی روی آن بگذارد، و روی پارچه را با تری آب وضو که در دست مانده مسح کند.

• اگر روی دمل یا زخم یا شکستگی بسته باشد :

1. چنانچه باز کردن آن بدون مشقت ممکن است و آب هم برای آن ضرر ندارد، باید باز کند و وضو بگیرد، چه زخم و مانند آن در صورت و دست‌ها باشد، یا جلوی سر و روی پاها باشد.
2. اگر زخم یا دمل یا شکستگی که بسته است در صورت یا دست‌ها باشد، چنانچه باز کردن و ریختن آب روی آن ضرر دارد، باید مقداری را که ممکن است از اطراف شسته ـ و بنا بر احتیاط واجب ـ روی جبیره را مسح نماید.
3. اگر نمی‏شود روی زخم را باز کرد ولی زخم و چیزی که روی آن گذاشته شده پاک است، و رساندن آب به زخم ممکن است و ضرر هم ندارد، باید آب را به روی زخم از بالا به پائین برساند، و اگر زخم یا چیزی که روی آن گذاشته شده نجس است، چنانچه آب کشیدن آن و رساندن آب به روی زخم ممکن باشد باید آن را آب بکشد، و موقع وضو آب را به زخم برساند.
4. در صورتی که آب برای زخم ضرر ندارد ولی آب کشیدن آن ممکن نیست، یا باز کردن زخم موجب مشقت یا ضرر است باید تیمم نماید.

• کسی که نمی‏داند وظیفه‌اش تیمم است یا وضوی جبیره‌ای ـ بنابر احتیاط واجب ـ باید هر دو را بجا آورد.
• اگر جبیره تمام بعضی از اعضای وضو را فرا گرفته باشد، وضوی جبیره‌ای کافی است، ولی اگر تمام اعضای وضو را یا بیشتر آن گرفته باشد بنابر احتیاط باید تیمم نماید و وضوی جبیره نیز بگیرد.
• اگر جبیره تمام پهنای روی پا را گرفته ولی مقداری از طرف انگشتان و مقداری از طرف بالای پا باز است، باید جاهایی که باز است روی پا را، و جایی که جبیره است روی جبیره را مسح کند.
• اگر در صورت یا دست‌ها چند جبیره باشد، باید بین آنها را بشوید، و اگر جبیره‌ها در سر یا روی پاها باشد، باید بین آنها را مسح کند، و در جاهایی که جبیره است باید به دستور جبیره عمل نماید.
• اگر جبیره بیشتر از معمول اطراف زخم را گرفته و برداشتن آن بدون مشقت ممکن نیست باید تیمم نماید، مگر اینکه جبیره در مواضع تیمم باشد که در این صورت لازم است بین وضو و تیمم جمع نماید. و در هر دو صورت اگر برداشتن جبیره بدون مشقت ممکن است باید جبیره را بردارد، پس اگر زخم در صورت و دست‌ها است اطراف آن را بشوید، و اگر در سر یا روی پاها است اطراف آن را مسح کند، و برای جای زخم به دستور جبیره عمل نماید.
• کسی که وظیفه او تیمم است اگر در بعضی از جاهای تیمم او زخم یا دمل یا شکستگی باشد، باید به دستور وضوی جبیره ای، تیمم جبیره ای نماید.

سایر موانع:

• هنگام وضو نباید چیزی به مواضع وضو چسبیده باشد که آب به پوست نرسد. یا اگر هست باید وقت وضو گرفتن آب را به زیر آن برسانیم. مثلاً وجود چسب یا رنگ ساختمانی یا گچ و گِل یا لاک ناخن در اعضای وضو باعث باطل شدن آن است. اما رنگی که جزو پوست شده و مانع نیست اشکال ندارد مانند رنگ باقی مانده از حنا و مثل آن. چرا که رنگ ساختمان یا چسب‌های مایع و جامد جرمی دارند که مانع رسیدن آب به اعضاست.
• اگر در جای وضو یا غسل چیزی چسبیده است که برداشتن آن ممکن نیست، یا به‌قدری مشقت دارد که نمی‏شود تحمّل کرد، وظیفه‌اش تیمم است مگر آنکه آن چیز در مواضع تیمم باشد که در این صورت لازم است بین وضو و تیمم جمع کند، و اگر آن چیزی که چسبیده دوا باشد حکم جبیره را دارد.
• اگر چیزی بر اعضای وضو چسبیده باشد که شک داشته باشیم که مانع رسیدن آب می‌شود یا نه، باید آن مانع برطرف شود.
• دقت زیاد در بودن یا نبودن مانع، مطلوب نیست و همینکه بطور عادی نظری به اعضا بکنیم و چیزی نبینیم، کافی است.
• بلند بودن ناخن، برای وضو اشکال ندارد ولی اگر ناخن بیش از حد بلند است باید زیر جاهای بلندتر از معمول چرک و مانع نباشد.
• اگر بعد از وضو مانعی ببیند و نداند وقت وضو هم بوده یا نه، وضویش صحیح است اما اگر به دلیلی (مثل اینکه فاصله وضو و دیدن مانع بسیار کم باشد که احتمال چسبیدن آن بعد از وضو نباشد یا مانع مربوط به کاری قبل از وضو باشد) احتمال دهد که هنگام وضو بوده باید دوباره وضو بگیرد و اگر هم نمازی خوانده قضا کند.

امیدواریم با بکار بستن این نکات و دوری از اهمال کاری و وسواس، وضوی صحیح بگیریم و آماده راز و نیاز با خالق جهان شویم.

منابع:

• برگرفته از رساله آقای سیستانی (مد ظلله)
• برگرفته از سایت مقام معظم رهبری
• اصل استصحاب
• احکام وضوی جبیره

بنده صرفاً سعی کردم مطالب مفید را با خلاصه‌سازی از روی منابع معتبر گردآوری نمایم و هیچ‌گونه تخصصی در فقه ندارم. لذا خواهشمندم درصورتیکه ایرادی در احکام مشاهده فرمودید یا نکته مهم دیگری به نظرتان رسید در بخش نظرات (پایین این نوشته) اصلاحیه یا پیشنهاد خود را مطرح بفرمایید.

التماس دعا