بسوز جانانه، بسوز!
شواُژو(شهری در چین)
چین میتواند وابستگی خود به زغالسنگ را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. (اما) احتمالاً این کار را نخواهد کرد.
در شواُژو، شهری معمولی با ۱۱.۶ میلیون نفر جمعیت در استان شانشی در شمال چین، زغالسنگ در رگهای اقتصاد محلی جاری است. در شمال این شهر، یکی از بزرگترین معادن روباز کشور قرار دارد. معادن شواُژو هر سال ۲۰۰ میلیون تُن از این مادهی سیاه [زغالسنگ] استخراج میکنند.
صف کامیونها آن را برای شستشو، دستهبندی و سپس سوزاندن در نیروگاههای سراسر کشور حمل میکنند. سان ژیگانگ، یک معدنچی که به تازگی بازنشسته شده و در پارک مشغول قدم زدن با سگش است، هشدار میدهد: «اگر چین زغالسنگ را به نفع منابع انرژی پاکتر کنار بگذارد، کار این شهر تمام است.»
شهر شواُژو احتمالاً نباید نگران باشد.بین سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۴، ظرفیت برق بادی چین سه برابر شد و ظرفیت برق خورشیدی آن ۳۰ برابر افزایش یافت. الان چین به تنهایی از کل بقیهی دنیا ظرفیت بادی و خورشیدی بیشتری دارد.
در پنجم مارس، نخستوزیر چین، لی چیانگ، در نشست سالانه پارلمان با افتخار از توسعه «سبز» و «کمکربن» حرف زد.
اما نیروگاههای زغالسنگی کمی در چین بسته میشوند و برعکس، تعداد بیشتری هم در حال ساخت است.
سال گذشته، چین ساخت نیروگاههای زغالسنگی جدیدی را با ظرفیت ۱۰۰ گیگاوات شروع کرد. این جدا از ۱۱۷۰ گیگاواتی است که از قبل وجود داشت.
همین ظرفیت جدید به تنهایی تقریباً با کل ظرفیت تولید برق بریتانیا برابر است.
با اینکه سهم زغالسنگ در تولید برق کمتر شده ، اما چون مصرف برق به شدت بالا رفته، مقدار زغالسنگی که سوزانده میشود همچنان در حال افزایش است.
به نظر میرسد مقامات فکر میکنند کنار گذاشتن این سوخت فسیلی، که بیش از نیمی از برق چین را تولید میکند، هزینههای خیلی زیادی دارد. آیا حق با آنهاست؟
موضوع بسیار مهمی در میان است. نیروگاههای زغالسنگی چین به تنهایی حدود ۱۵ درصد از کل دیاکسید کربن تولید شده از سوختهای فسیلی در جهان را منتشر میکنند.
حتی با اینکه هر نیروگاه به طور متوسط کمتر از نصف ظرفیتش کار میکند، تولید کلی برق [از زغالسنگ] همچنان در حال افزایش است، چون نیروگاههای بیشتری ساخته میشوند. چین امیدوار است باز هم ظرفیت بیشتری ایجاد کند تا اگر در آینده لازم شد، از آن استفاده کند.
اگر اوضاع همینطور پیش برود، ممکن است انتشار دیاکسید کربن چین تا یکی دو سال دیگر به بالاترین حدش برسد. اما بعد از آن، به جای اینکه سریع کم شود، احتمالاً در همان سطح بالا باقی میماند، چون مصرف زغالسنگ فقط کند میشود و متوقف نخواهد شد.
این وضعیت باعث میشود چین نتواند به قولی که داده عمل کند، یعنی تا سال ۲۰۶۰ انتشار کربن خود را به صفر برساند و کربن خنثی شود.
همچنین، این روند به تلاشهای جهانی برای مبارزه با تغییرات آب و هوا ضربه میزند.
برآورد هزینهها
کاهش سریعتر مصرف زغالسنگ برای خیلیها سخت خواهد بود. یکی از هزینههای بزرگ متوجه شرکتهای برق میشود. نیروگاههای زغالسنگی چین به طور متوسط فقط ۱۲ سال قدمت دارند، پس بیشترشان میتوانند تا دههها به تولید برق ادامه دهند.
صاحبان این نیروگاهها یا باید ضررِ از رده خارج کردنِ زودهنگام آنها را بپذیرند، یا اینکه با نصب فناوری جذب کربن، آنها را بازسازی کنند تا آلودگی کمتری ایجاد کنند.
طبق تحقیقی که محققان دانشگاه تسینگهوا در پکن و دانشگاه مریلند در ژانویه منتشر کردند، کنار گذاشتن سریع زغالسنگ میتواند تا ۱.۴ تریلیون دلار هزینه داشته باشد. البته این هزینه در طول چند دهه پخش میشود و بیشتر آن هم بر عهده شرکتهای دولتی خواهد بود، نه شرکتهای خصوصی که وضعیت شکنندهتری دارند.
دولت قاعدتاً میتواند از بازار کربن چین که در سال ۲۰۲۱ راه افتاد، استفاده کند تا شرکتها را به کاهش آلودگی تشویق کند. اینجور طرحها میتوانند شرکتهای آلایندهتر را مجبور کنند برای جبران آلودگیشان، اعتبار بخرند و به این ترتیب، قدرت رقابتشان کمتر شود.
اما بازار کربن چین تا حالا تأثیر چندانی نداشته، چون مسئولان بیشتر این اعتبارها را مجانی توزیع میکنند. اشکال دیگر این بازار این است که نه بر اساس کل آلودگی شرکتها، بلکه بر اساس میزان آلودگی به ازای هر واحد برق تولیدیشان کار میکند.این موضوع شرکتها را تشویق میکند که دستگاههای قدیمی زغالسنگی خود را با دستگاههای جدید و بهینهتر جایگزین کنند، اما آنها را به کنار گذاشتن کامل زغالسنگ ترغیب نمیکند.
دومین هزینه کاهش مصرف زغالسنگ، بر دوش کارگران خواهد بود. در شواُژو، پیدا کردن کسی که شغلش به این صنعت ربط نداشته باشد، کار سختی است. بعضی خانوادهها سه نسل است که در این معادن کار کردهاند.
در بخشی از شهر که مخصوص معدنچیان ساخته شده، پارکی وجود دارد که با مجسمههای سنگی از کامیونهای زغالسنگ، ماشینآلات و کارگرانِ پیروز، یادشان را گرامی میدارد.
در غبار
چین سالانه حدود ۴.۸ میلیارد تن زغالسنگ تولید میکند که بیش از نیمی از کل تولید جهانی است. این صنعت حدود ۲.۷ میلیون نفر را در بخش استخراج و فرآوری به کار گرفته است.
با این حال، این تعداد فقط ۰.۴ درصد از کل نیروی کار کشور را تشکیل میدهد. و نکته قابل توجه این است که این تعداد، تنها نصف مشاغل این صنعت در ده سال پیش است.
هزاران معدن کوچک زغالسنگ در نتیجهی اقدام دولت برای کاهش حوادث، بسته شدهاند. بیشتر معادن باقیمانده هم خودکارتر (اتوماتیکتر) شدهاند.
سال گذشته، یک معدن روباز در منطقه غربی سینکیانگ اعلام کرد که ۳۰۰ وسیله نقلیه هوشمندش برای برداشتن خاک سطحی، فقط توسط شش کارمند کنترل میشدند.
به عبارت دیگر، بخش زیادی از فشار ناشی از اخراجها، پیش از این تحمل شده است.
انرژی بادی و خورشیدی، که برای نصب و نگهداری به کارگران زیادی نیاز دارند، منبع شغلی هستند که به سرعت در حال رشد است. در سال ۲۰۲۳ بخش انرژیهای تجدیدپذیر ۷.۴ میلیون نفر را به کار گرفت، که یک سوم بیشتر از سال قبلش بود.
سومین و بزرگترین هزینه کنار گذاشتن زغالسنگ، از دید رهبران چین، به امنیت انرژی کشور مربوط میشود. چین مجبور است بیشتر نفت و گاز مورد نیازش را وارد کند، اما ذخایر بزرگ زغالسنگ دارد.
در سال ۲۰۲۱ وقتی خشکسالیها تأمین برق از سدها (برقآبی) را مختل کرد و باعث خاموشی در برخی مراکز صنعتی چین شد، مقامات نگران شدند.سپس در سال ۲۰۲۲ روسیه به اوکراین حمله کرد و قیمت نفت و گاز بالا رفت. همزمان، رونق بخش تولید هم تقاضا برای برق را افزایش داد.همهی اینها سیاستگذاران را متقاعد کرد که برای تضمین برق کارخانهها و خانهها به زغالسنگ بیشتری نیاز است.
یک لابی متشکل از شرکتهای معدنی و مقاماتی که با مناطق زغالسنگخیز ارتباط دارند، این طرز فکر [یعنی نیاز به زغالسنگ بیشتر] را تشویق میکنند.
برخی دولتهای محلی هم همینطور هستند؛ آنها دوست دارند بیش از حد نیاز نیروگاه بسازند تا وقتی تقاضا بالاست، مجبور نباشند به مناطق دیگر وابسته شوند.اپراتورهای محافظهکار شبکه برق هم کمکی به [تغییر] این وضعیت نمیکنند. آنها میخواهند مطمئن باشند که همیشه برق کافی خواهند داشت.به گفتهی یک استاد دانشگاه که به این اپراتورها مشاوره میدهد: «آنها همیشه میگویند هر چه نیروگاه زغالسنگی بیشتر باشد بهتر است؛ هیچوقت نمیگویند هر چه کمتر باشد بهتر است.»
به گفتهی لوری میلیویرتا از مرکز تحقیقات انرژی و هوای پاک (CREA)، یک اندیشکده در فنلاند، با یک رویکرد جسورانهتر، چین میتواند مصرف زغالسنگ را بدون ایجاد خاموشی کاهش دهد.
این کار به انرژی تجدیدپذیر بسیار بیشتری و ارتقای اساسی شبکه برق چین نیاز دارد. این ارتقا لازم است تا انرژی پاک بتواند در مسافتهای طولانی منتقل یا ذخیره شود، چون تولید این نوع انرژی وابسته به تابش خورشید و وزش باد است.
چین همین الان هم پول زیادی برای حرکت به سمت انرژی پاک هزینه میکند. سرمایهگذاری در انرژی پاک در سال ۲۰۲۴ به ۹۴۰ میلیارد دلار، معادل ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی، رسید. فقط در همان سال، چین ۲۷۷ گیگاوات ظرفیت انرژی خورشیدی نصب کرد که این مقدار بیشتر از کل ظرفیت موجود در آمریکا یعنی ۲۰۰ گیگاوات است.
مشکل اصلی این است که چین یک بازار برق منعطف و سراسری ندارد که بتواند تضمین کند انرژی پاک به طور مؤثر به جایی که لازم است، فرستاده میشود.در حال حاضر، بیشتر برق به صورت محلی و از طریق قراردادهای بلندمدت فروخته میشود. این قراردادها معمولاً به نفع نیروگاههای زغالسنگی هستند، چون خرید مقدار ثابتی برق از آنها را تضمین میکنند.
تلاشها برای اصلاح این سیستم کند پیش رفته است.طبق تحلیل CREA، در سه ماهه آخر سال ۲۰۲۴، استفاده چین از برق بادی و خورشیدی، با وجود هوای مساعد، کاهش یافت. دلیل این کاهش، "عرضه بیش از حدِ" برق تولیدی از زغالسنگ بود.
به گفتهی یان چین از مؤسسه مطالعات انرژی آکسفورد، همهی اینها خطر تثبیت بیشترِ نقش زغالسنگ در سیستم تولید برق را به همراه دارد و باعث میشود کنار گذاشتن آن گران تمام شود. چرا که هر چه نیروگاههای بیشتری ساخته شود، هزینه کنار گذاشتن آنها هم بالاتر میرود.
دستکم در شواُژو، کمتر کسی از اهالی باور دارد که چین بتواند روزی وابستگی خود به زغالسنگ را کنار بگذارد.یکی از مدیران معدن اشاره میکند که وقتی ذخایر معادن محلی تمام شود، هنوز زغالسنگ فراوانی در جاهای دیگر چین وجود دارد. او میگوید مصرف شاید به زودی کم شود، اما بسیار کند.
ژو ژیمینگ، راننده سابق کامیون زغالسنگ که حالا نزدیک یکی از معادن شهر رستوران دارد، میگوید: «نمیتوان آن را کنار گذاشت. تا صد سال دیگر به استخراجش ادامه خواهند داد.»
