بامداد ۲۸ اکتبر، نیروهای امنیتی برزیل بزرگترین عملیات چند دهه اخیر را در زاغههای ریو دو ژانیرو آغاز کردند. هدف، سرکردگان «فرمان سرخ» بود؛ دومین باند بزرگ مواد مخدر کشور. خودروهای زرهی موانع را درهم شکستند، هلیکوپترها بر فراز محلههای فقیر پرواز میکردند و درگیریهای سنگینی میان پلیس و قاچاقچیان رخ داد؛ از شلیک با سلاح خودکار گرفته تا پرتاب نارنجک با پهپاد.
تا پایان روز، پلیس ۸۱ مظنون، دهها قبضه سلاح و ۲۰۰ کیلوگرم مواد مخدر ضبط کرد—اما چیزی که پشت سر گذاشت، تکاندهندهتر از هر موفقیتی بود: دهها جنازه جوان، اغلب سیاهپوست، که در جنگل و رودخانههای اطراف پیدا شدند.
این عملیات به دستور «کلودیو کاسترو»، فرماندار راستگرای ریو انجام شد. شمار جانباختگان بعداً از آمار اولیه ۶۰ نفر به ۱۲۱ نفر افزایش یافت؛ آماری که آن را به مرگبارترین عملیات پلیس در تاریخ برزیل تبدیل کرد.
حتی از کشتار معروف «کاراندیرو» در سال ۱۹۹۲ که ۱۱۱ زندانی کشته شدند، نیز فراتر رفت.
گزارشهای محلی حاکی از آن است که برخی قربانیان با دستهای بسته پیدا شدهاند و تعدادی دیگر از پشت هدف گلوله یا چاقو قرار گرفتهاند.
این عملیات بلافاصله به موضوعی ملی تبدیل شد و واکنشها عمیقاً رنگ سیاسی گرفت:
کاسترو عملیات را «پیروزی بر جنایت سازمانیافته» نامید و گفت:
«ما اینجا نیستیم که گریه کنیم. تنها قربانیان واقعی، چهار افسر پلیس هستند.»
شهردار محافظهکار ریو نیز گفت شهر نباید گروگان باندهای مواد مخدر باشد.
راستگرایان بهطور سنتی از سیاست مشت آهنین علیه «فرمان سرخ» حمایت میکنند.
«لولا دا سیلوا»، رئیسجمهور چپگرا، جلسه اضطراری برگزار کرد اما بااحتیاط سخن گفت.
وزیر دادگستری عملیات را «بسیار خونین» توصیف کرد و به خانواده قربانیان بیگناه تسلیت گفت.
با این حال دولت فدرال از موضعگیری تندتر خودداری کرده—اقدامی که با توجه به فشار اجتماعی و انتخابات سال آینده قابلدرک است.
امنیت در صدر دغدغههای رأیدهندگان است. بر اساس یک نظرسنجی، حدود نیمی از مردم معتقدند وضعیت امنیتی در دوران لولا بدتر شده است.
لایحه دولت برای مبارزه با جرایم سازمانیافته نیز از نظر کارشناسان «ضعیف و ناکارآمد» توصیف شده است.
اظهارنظر عجیب لولا در سفر به مالزی—که قاچاقچیان و مصرفکنندگان مواد مخدر را «قربانی یکدیگر» خواند—به شدت مورد انتقاد قرار گرفت و فضا را ملتهبتر کرد.
سابقه کاسترو نشان میدهد که این عملیات پایان کار نیست. او طی سه سال اخیر فرمان سه مورد از چهار عملیات مرگبار تاریخ ریو را صادر کرده است.
او اخیراً از طرحی حمایت کرده که به پلیس برای کشتن مظنونان در عملیات، پاداش مالی میدهد.
کاسترو در آوریل دورهاش به پایان میرسد و برای انتخابات مجلس کمپین خود را آغاز کرده است—و عملیاتهای سختگیرانه میتوانند برگ برنده او باشند.
چهرههای مطرح راستگرا از سراسر کشور به ریو رفتند تا از کاسترو تقدیر کنند.
در این میان، «تارسِسیو دی فریتاس»، فرماندار سائوپائولو—که خود کارزار نظامیسازی علیه باندهای مواد مخدر را پیش میبرد—نقش پررنگی دارد. تحت مدیریت او، قتلهای پلیس ۶۰ درصد افزایش یافته است.
با وجود انتقادات گسترده، به نظر میرسد بخش بزرگی از رأیدهندگان طبقه متوسط همچنان با این رویکرد همراهاند.
عملیات خونین ریو، نهتنها ترکیب امنیت و سیاست در برزیل را زیر و رو کرده، بلکه پرسشهای مهمی را درباره خشونت دولتی، بیعدالتی نژادی، آینده انتخابات و نقش میلیشیاها مطرح کرده است.
به نظر میرسد این تنها آغاز یک فصل جدید و پیچیده در نبرد قدرت و امنیت در برزیل باشد.
