نوروز نخستین روز سال خورشیدی ایرانی برابر با یکم فروردین ماه، جشن آغاز سال نو ایرانی و یکی از کهن ترین جشن های به جا مانده از دوران ایران باستان است.
نوروز در ایران و افغانستان آغاز سال نو به حساب می آید ولی در کشور های آسیای میانه و قفقاز به عنوان آغاز بهار جشن گرفته می شود ولی آغاز سال محسوب نمی شود در دیگر کشورها مثل تاجیکستان، عراق، سوریه، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، پاکستان، ازبکستان، هند، جمهوری آذربایجان تعطیل رسمی است و مردمان آن جشن برپا می کنند.
جشن نوروز با تحویل سال یا لحظه برابری اعتدال بهاری آغاز می شود؛ لحظهای که خورشید در سیر ظاهری خود در ابتدای برج حمل، از استوای زمین گذشته و برابری روز و شب رخ می دهد.
در گاه شماری هجری خورشیدی، لحظه تحویل سال تعیین کننده نخستین روز از ماه فروردین است. نوروز در تقویم میلادی در بیشتر سال ها با 21 و گاه 20 و بهندرت 22 مارس مطابقت دارد
· زمان تحویل سال 1399: ساعت 7 و 19 دقیقه و 37 ثانیه صبح
· روز تحویل سال 1399: روز جمعه 1 فروردین 1399 هجری شمسی، مطابق با 25 رجب 1441 هجری قمری، 20 مارس 2020 میلادی
· حیوان سال 1399: موش
· سال 1399 سال کبیسه است.
واژه نوروز از فارسی میانه و برگرفته از زبان اوستایی بوده است.
امروزه در فارسی این واژه در دو معنی به کار برده می شود
· نوروز عام: روز آغاز اعتدال بهاری (برابری شب و روز) و آغاز سال نو
· نوروز خاص: روز ششم فروردین با نام "روز خرداد"
ایرانیان باستان نوروز را" ناوا سِردا" و مردمان ایرانی آسیای میانه در دوره های سغدیان و خوارزمشاهیان نیز "نوسارد" و "نوسارجی" که به معنای سال نو است می نامیدند.
منشاء و زمان پیدایش نوروز به درستی معلوم نیست ولی برخی از روایت های تاریخی آغاز نوروز را به بابلیان نسبت می دهد. بر طبق روایات، رواج نوروز در ایران به سال 538 قبل از میلاد یعنی زمان حمله کوروش به بابل بازمی گردد.
· اسطوره ها: در برخی از متن های کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در برخی دیگر از متن ها، کیومرث به عنوان پایه گذار نوروز معرفی شده است. پدید آوری نوروز در شاهنامه، بدین گونه روایت شده است که: جم(یما) در حال گذشتن از آذربایجان، بر روی تخت جمشیدی ارگ جمشید در آنجا فرود آمد و با تاجی زرین بر روی تخت نشست با رسیدن نور خورشید به تاج زرین او، جهان نورانی شد و مردم شادمانی کردند و آن روز را روز نو و جم را جمشید نامیدند.
· نوروز در زمان هخامنشیان: در سنگ نوشته های به جا مانده از دوران هخامنشیان، به طور مستقیم اشاره ای به برگزاری نوروز نشده است. اما بررسی ها بر روی این سنگ نوشته ها نشان می دهد که هخامنشیان با جشن های نوروز آشنا بودند. برخی گمان دارند که کوروش بزرگ، نوروز را در سال ۵۳۸ (قبل از میلاد)، جشن ملی اعلام کرد و در این روز برنامه هایی برای ترفیع سربازان، پاکسازی مکان های همگانی و خانه های شخصی و بخشش محکومان اجرا می نمود.
· نوروز در زمان اشکانیان و ساسانیان: در زمان اشکانیان و ساسانیان نیز نوروز گرامی داشته می شد. در این دوران، جشن های متعددی در طول یک سال برگزار می شد که مهم ترین آن ها نوروز و مهرگان بود. برگزاری جشن نوروز در دوران ساسانیان، چند روز (دست کم شش روز) طول می کشید و به دو دوره نوروز کوچک و نوروز بزرگ تقسیم می شد. نوروز کوچک یا نوروز عامه به مدت پنج روز، از یکم تا پنجم فروردین گرامی داشته می شد و روز ششم فروردین (خردادروز)، جشن نوروز بزرگ یا نوروز خاصه برپا می شد. در هر یک از روزهای نوروز عامه، طبقه ای از طبقات مردم (دهقانان، روحانیان، سپاهیان، پیشه وران و اشراف) به دیدار شاه می آمدند و شاه به سخنان آن ها گوش می داد و برای حل مشکلات آنها دستور صادر می کرد. در روز ششم، شاه حق طبقات گوناگون مردم را ادا کرده بود و در این روز، تنها نزدیکان شاه به حضور وی می آمدند.
· نوروز پس از اسلام: در میان همه جشن هایی که پس از اسلام در ایران به دلیل بی توجهی فرمانروایان و مخالفت اسلام گرایان به فراموشی سپرده شدند، نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی در ایران حفظ کند. دلیل پایدار ماندن نوروز در فرهنگ ایرانی را می توان پیوند عمیق آن با آیین های ایرانی، تاریخ این کشور، و حافظه فرهنگی ایرانیان دانست.
· نوروز در صفویه: نوروز به طور مستمر در همه دوران تاریخی ایران کم و بیش برگزار میشده است اما در دوره بعد از اسلام در دوران صفویه بخصوص در دوران میانی صفویه این جشن نماد و سمبل ملی تر و درباری تری یافت. بعدها با نفوذ فقهای شیعی به دربار از اهمیت نمادهای ملی کاسته شد و فقاهت بر سمبل ها و نمادها چیره شد.
· نوروز در زمان قاجار: دربار قاجار در آستانه عید نوروز تدارک ویژه ای برای برگزاری هرچه باشکوه تر مراسم عید نوروز می دید. مراسم اصلی «سلام نوروزی» بود که در سه بخش برگزار می شد. سلام عام تحویل، سلام عام تخت مرمر و سلام خاص سر در. یک روز پیش از عید از طرف رئیس تشریفات دربار علی خان ظهیرالدوله داماه شاه برای طبقات مختلف دعوتنامه فرستاده می شد و مدعوین بایستی یک ساعت قبل از تحویل حضور به هم رسانند. سلام عام نوروز در تخت مرمر واقع در کاخ گلستان اجرا می شد.
· چهارشنبه سوری: مردم در آخرین چهارشنبه سال کنارهم جمع می شوند و این روز را جشن می گیرند و شامل مراسماتی مثل از روی آتش پریدن، قاشق زنی، اجیل خوری و ... است.
· خانه تکانی: در آستانه تحویل سال تمام خانه و اثاثیه را تمیز می کنند زیرا از قدیم معتقد بودن با تمیز کردن تمامی انرژی منفی سال از بین می رود و با پاکیزگی و آراستگی سال جدید را شروع کنند.
· سفره های نوروزی: سفره نوروزی یکی از آیین های مشترک در مراسم نوروز در بین مردمی است که نوروز را جشن می گیرند در ایران سفره نوروزی به سفره هفت سین معروف است و از اجناسی سمبلیک و نمادین مثل سیب، سرکه، سیر، سکه، سنجد و ... استفاده می کنند.
· نوروزخوانی: نوروز خوانی یا بهار خوانی یا نوروزی، گونه ای از آواز خوانی است که در گذشته در ایران رواج داشته است. در حال حاضر رواج اینگونه آواز خوانی بیشتر در استان های مازندران و گیلان است. در نوروزخوانی، افرادی که به آنها نوروز خوان گفته می شود، پیش از آغاز فصل بهار، به صورت دورهگردی به شهر ها و روستا های مختلف می روند و اشعاری در مدح بهار به صورت بداهه یا از روی حافظ می خوانند.
