اگر قصد آموزش بورس و سرمایه‌گذاری در این بازار را دارید، یا در حال حاضر به عنوان یک معامله‌گر در حال فعالیت هستید؛ احتمالا با تحلیل تکنیکال، تحلیل بنیادی و تابلوخوانی آشنایی دارید؛ اما سرمایه‌گذاری در بورس تنها یک علم و مبتنی بر اطلاعات و تحقیقات نیست.
بسیاری از افراد با هدف کسب سود وارد این بازار می‌شوند و پس از صرف زمان طولانی برای یادگیری انواع تحلیل و رصد بازار، به نتیجه دلخواه نمی‌رسند و حتی با ضرر زیادی مواجه می‌شوند؛ زیرا سرمایه‌گذاری در بورس اغلب شامل تکیه بر تجربه، شهود و قضاوت است.
حذف رفتارهای مبتنی بر احساس برای سرمایه‌گذاران کار راحتی نیست و حتی شاید غیرممکن به نظر برسد، اما برای تبدیل شدن به یک معامله‌گر حرفه‌ای و موفق، می‌بایست به حوزه روانشناسی بازارهای مالی نیز پرداخته شود.
روانشناسی بازار سرمایه به بررسی کنترل احساسات، سوگیری‌های روان‌شناختی و نحوه واکنش معامله‌گران در مواقع حساس می‌پردازد.
یکی از سوگیری‌های روان‌شناختی که تاثیر بسیاری در معاملات سهام دارد، خطای تایید است که در این مقاله به آن می‌پردازیم.
سوگیری یا خطای تایید چیست؟
سوگیری تایید (Confirmation Bias)، یک نوع سوگیری شناختی است که در آن افراد به دنبال اطلاعات یا شواهدی هستند که باورهای قبلی آن‌ها را تایید می‌کند و از اطلاعاتی که با باورهایشان مغایرت دارد، اجتناب می‌کنند.
انواع خطای تایید
سوگیری تایید انواع مختلفی دارد که به چند مورد از رایج‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
تحقیق مغرضانه
این نوع خطای رفتاری زمانی به‌وجود می‌آید که فرد دیدگاهی دارد و یا تصمیمی را گرفته است و سپس به دنبال اطلاعاتی می‌گردد که دیدگاه یا تصمیم او را تایید می‌کند. این مورد حتی می‌تواند به‌صورت ناخودآگاه انجام شود.
تفسیر مغرضانه
این نوع سوگیری تایید، به نحوه پردازش و ارزیابی داده‌ها توسط افراد مربوط می‌شود.
در واقع، افراد اطلاعات را به نحوی که با پیش‌فرض‌ها و انتظارات‌شان هم‌خوانی داشته باشد، تحلیل و پردازش می‌کنند.
به طور معمول، شواهدی که با دیدگاه ما تعارض دارند، باعث ناراحتی ما می‌شوند؛ لذا این شواهد به صورت ناخودآگاه نادیده گرفته شده یا توجه کمی به آن‌ها خواهد شد؛ در حالی که شواهد و اطلاعاتی که با نظرات و دیدگاه ما هم‌راستا باشند با سهولت بیشتری پذیرفته می‌شوند.
یادآوری مغرضانه
این نوع خطای تایید مربوط به حافظه است. البته تجربیات و رویدادهای گذشته بر تفکر و رفتار فعلی ما تأثیر می گذارد. اما اغلب مردم اتفاقات را به صورت انتخابی به یاد می‌آورند.
به عبارت دیگر، ما اتفاقات گذشته را به گونه‌ای به یاد می‌آوریم که دیدگاههای ما در زمان حال را تقویت می‌کند. بر اساس برخی از نظریه‌های علمی، اطلاعاتی که دیدگاه‌ها و اعتقادات ما را تأیید می‌کنند، بیشتر در خاطرات ما باقی می‌مانند و اطلاعاتی که با آن‌ها در تضاد هستند به احتمال زیاد فراموش یا سرکوب می‌شوند.
دلیل ایجاد سوگیری تاییدی
بسیاری از رفتارهای انسان به صورت غریزی و برای کاهش آسیب‌های احتمالی است که به صورت ناخودآگاه توسط مغز انجام می‌شود. خطای تایید نیز با اینکه مشکلاتی را برای افراد به‌وجود می‌آورد اما مزایایی هم دارد که وجود آن را توجیح می‌کند.
روشی کارآمد برای پردازش اطلاعات
در حال حاضر، انسان‌ها بی‌وقفه در معرض اطلاعات بسیار زیادی هستند که از طریق خبرنامه‌ها، رسانه‌های اجتمایی و … منتشر می‌شوند؛ به همین دلیل نمی‌توانند برای پردازش دقیق تمامی اطلاعات، وقت و انرژی صرف کنند تا به یک نتیجه‌گیری بی‌طرفانه دست یابند.
تصمیم‌گیری و پردازش اطلاعات توسط انسان‌ها اغلب مغرضانه است؛ زیرا افراد محدود به تفسیر اطلاعات از دیدگاه خودشان هستند. به همین دلیل، اتکا بر رفتارهای غریزی و خودکار برای مردمی که باید اطلاعات را به سرعت پردازش کنند سازگار و مناسب به نظر می‌رسد.
افزایش عزت نفس
انسان‌ها تایید شدن دیدگاه‌ها و نظراتشان را دوست دارند، زیرا به آن‌ها احساس ارزشمندی و اعتمادبهنفس می‌دهد. بنابراین به صورت غریزی به دنبال اطلاعاتی خواهند بود که نظرات، تصمیمات و خواسته‌های آن‌ها را تایید کند. به عبارت دیگر، سوگیری تاییدی باعث افزایش اعتمادبهنفس می‌شود. به همین دلیل، اغلب شاهد ایجاد خطای تایید در افراد مضطرب و دارای عزت نفس پایین هستیم.
کاهش استرس
اغلب انسان‌ها با تصور اینکه کار اشتباهی انجام بدهند، دچار استرس و اضطراب می‌شود. به همین دلیل به دنبال تایید شدن توسط دیگران هستند. تایید شدن انتخاب‌ها، تصمیم‌ها و دیدگاههای ما توسط افراد دیگر باعث کاهش استرس خواهد شد.
تاثیر خطای تایید در معاملات سهام
سوگیری تاییدی می‌تواند به روش‌های مختلفی بر معاملات سهام تأثیر بگذارد. برخی از اثرات احتمالی این خطا عبارتند از:
تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی
از دست دادن فرصت‌های مناسب سرمایه‌گذاری
افزایش ریسک
کاهش سودآوری
مثال‌هایی از خطای تایید در معاملات سهام
۱- برای افرادی که به تازگی می‌خواهند سرمایه‌گذاری در بورس را آغاز کرده و اقدام به خرید سهام کنند، سوگیری تاییدی می‌تواند تاثیر بسیار زیادی داشته باشد.
در صورتی که شرایط بازار مناسب و صعودی باشد، حجم زیاد دیدگاههای مثبت و رفتارهای هیجانی، منجر به ورود افراد به این بازار و سرمایه‌گذاری با مبالغ بالا خواهد شد. این اتفاق برای افرادی که آموزش در زمینه بورس نداشته‌اند می‌تواند دارای ریسک بسیار بالایی باشد.
در حالی که در زمان رکود بازار و یا زمانی که بازار در حال اصلاح است، ممکن است بسیاری از افراد تنها به دلیل بدبینی‌های زیاد افراد دیگر نسبت به شرایط بازار، اقدام به خروج سرمایه‌شان از بازار بورس کنند.
۲- سوگیری تاییدی برای افرادی که علاقه زیادی به یک شرکت یا صنعت خاص دارند، می‌تواند باعث شود که همواره به دنبال اطلاعاتی باشند که نشان‌دهنده رشد ارزش سهام شرکت‌ها یا صنایع مدنظرشان باشد. این مورد می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های غیرمنطقی شده و حتی فرصت‌های سرمایه‌گذاری بهتری را از معامله‌گران بگیرد.
۳- ممکن است در زمان خرید سهام این مورد را تجربه کرده باشید که برای اطمینان بیشتر یا کاهش استرس، به دنبال اطلاعات و نظرات سایر افراد درباره‌ی سهام مدنظرتان بگردید. در صورتی که سایر افراد نظرات مثبتی درباره سهم مدنظر شما داشته باشند، با اطمینان بیشتری اقدام به سرمایه‌گذاری در آن سهم خواهید کرد. اما در صورتی که دیدگاههای منفی وجود داشته باشند، ممکن است حتی در صورت اطمینان به رشد آتی سهم مدنظر، از خرید آن صرف‌نظر کنید.
۴- سوگیری تایید می‌تواند باعث ایجاد وسواس در سرمایه‌گذاران نسبت به یک یا چند سهم یا چند صنعت خاص شود. این مورد باعث می‌شود که آن‌ها نیاز به ایجاد تنوع در سبد سرمایه‌گذاری خود را نادیده بگیرند و دارایی‌های خود را تنها در یک سهم سرمایه‌گذاری کنند که منجر به افزایش ریسک سرمایه‌گذاری می‌شود.
۵- فردی را در نظر بگیرید که در یک سهم خاص سرمایه‌گذاری کرده است. اگر قیمت این سهم شروع به کاهش کند، سرمایه‌گذار ممکن است بر اساس دیدگاه خود نسبت به آینده آن سهم، به دنبال اطلاعات متفاوتی باشد. اگر سرمایه‌گذار انتظار داشته باشد که قیمت سهام کاهشی خواهد بود، ممکن است اخبار منفی در مورد شرکت را جست‌وجو کند؛ یا ممکن است با سایر سرمایه‌گذارانی که سهم را فروخته‌اند صحبت کند. این کار می‌تواند سرمایه‌گذار را متقاعد کند که آن سهم ارزشمند نیست.
اما در صورتی که دیدگاه سرمایه‌گذار بر افزایش قیمت آن سهم باشد، کسب اطلاعات درباره‌ی دارایی‌های شرکت و اخبار مثبت راجع‌به آن، می‌تواند سرمایه‌گذار را متقاعد کند که آن سهم همچنان ارزشمند است، حتی اگر شواهد نشان دهد که قیمت آن سهم کاهش خواهد یافت.
راه‌کارهایی برای مقابله با خطای تایید
خطای تایید یک چالش بزرگ در معاملات سهام است که اغلب به صورت ناخودآگاه انجام می‌شود؛ اما معامله‌گران می‌توانند با آگاهی از این سوگیری و تلاش برای کاهش تأثیرات آن، تصمیمات بهتری گرفته و احتمال موفقیت خود را افزایش دهند. برای کاهش تاثیرات خطای تایید، توصیه‌های زیر پیشنهاد می‌شود:
آگاهی از سوگیری تاییدی
اولین قدم برای کاهش اثر سوگیری تاییدی، آگاهی از این سوگیری است. معامله‌گران باید بدانند که این خطا وجود دارد و می‌تواند بر تصمیم‌گیری آن‌ها تأثیر بگذارد.
جست‌وجوی اطلاعات مخالف
معامله‌گران باید به دنبال اطلاعاتی باشند که با باورهای آن‌ها مخالف است. این کار به آن‌ها کمک می‌کند تا با دیدگاههای افراد دیگر نیز آشنا شوند و با دید وسیع‌تر اقدام به تصمیم‌گیری کنند.
استفاده از ابزارهای تحلیلی
ابزارهای تحلیلی می تواند به معامله‌گران کمک کند تا از سوگیری تاییدی جلوگیری کنند. این ابزارها می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا اطلاعات را به طور عینی ارزیابی کنند و تصمیمات منطقی بگیرند.
دریافت بازخورد از دیگران
معامله‌گران می‌توانند از دوستان یا همکاران متخصص خود بازخورد بخواهند. این کار می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا ضعف‌های خود را شناسایی کنند و تصمیمات بهتری بگیرند.
نتیجه‌گیری
برای آموزش بورس، شناخت روانشناسی بازارهای مالی از اهمیت بالایی برخوردار است.
یکی از سوگیری‌های روان‌شناختی که تاثیر بسیاری در سرمایه‌گذاری در بورس دارد، خطای تایید است.
افرادی که دارای خطای تایید هستند، به دنبال اطلاعات یا شواهدی می‌گردند که باورهای قبلی آن‌ها را تایید می‌کند و از اطلاعاتی که با باورهایشان مغایرت دارد، اجتناب می‌کنند.
خطای تایید می‌تواند منجر به تصمیم‌گیری‌های اشتباه، افزایش ریسک، از دست دادن فرصت‌های سرمایه‌گذاری و کاهش سود شود.
اولین قدم برای جلوگیری از تاثیرات منفی سوگیری تایید، آگاهی از آن است.
با استفاده از جست‌وجوی اطلاعاتی که با نظرات و دیدگاههای ما متفاوت است، استفاده از ابزارهای تحلیل و گرفتن بازخورد از دیگران، می‌توانیم تاثیر مخرب خطای تایید را کاهش دهیم.
