نور صورتی از انرژی تابشی است که با سرعت ۳۰۰۰۰۰ کیلومتر بر ثانیه در فضا سیر می‌کند. نور چیزی است که امکان دیدن را برای انسان فراهم می‌آورد. نور مرئی یک تابش الکترومغناطیسی و حاوی فوتون است که به چشم انسان و دیگر موجودات مرئی نمایان می‌شود. نور مرئی با طول‌موجی از حدود ۳۸۰ تا حدود ۷۴۰ نانومتر در بین دو نور نامرئی فروسرخ و فرابنفش قرار دارد.
تاریخچه نور و اقتداس نور برای انسان از گذشته تا به امروز:
از اولین کاربرد نور برای انسان های اولیه می توان به وسیله ای برای محاسبه زمان اشاره کرد، از این رو نور و روشنایی از همان ابتدا برای انسان از اهمیت خاصی برخوردار شد. و از دوران ماقبل تاریخ نور به عنوان عنصری مقدس مورد توجه انسان ها قرار گرفت. نور در ادیان مختلف، نماد اعتقادات قلبی انسانی است. در اغلب ادیان، نور سمبلی از پاکی و نقطه تضاد تاریکی و اهریمن است. بدون تردید، خورشید منبع عظیم نور وروشنایی زمین است. منبعی قدرتمند و گسترده. خورشید، از دیدگاه انسان ها در طول تاریخ نورانی، مقدس و نمادی از خداوند به شمار می رفت. شی نورانی و سوزانی که به طبیعت زمینی انسان زندگی می بخشد. در دین اسلام نیز در قرآن کریم بارها از روشنایی آسمان و اجرام آسمانی نورانی سخن به میان آمده. سوره ای با عنوان نور در قران نهفته است که در آیات آن خداوند ماهیت خویش را برای درک بهتر انسان، به نور نسبت می دهد.
جایگاه نور در معماری از گذشته تا به امروز
خوب دیگه از مقدمه بگذریم و بریم سر بحث اصلی، یعنی همان جایگاه نور و روشنایی در معماری از گذشته تا به امروز، ابتدا به بررسی نور و روشنایی در معماری گذشته ایران و کاربردهای آن می پردازیم، در مورد نحوه نور پردازی، محل های قرارگیری و … صحبت می کنیم و در ادامه به بررسی نور و روشنایی در معماری مدرن می پردازیم.
نور و روشنایی در معماری سنتی، به ویژه بناهای مذهبی، جز جدایی ناپذیر و مفهومی معماری به شمار می رود. نور با تابش به اجسام جان می بخشد و ماهیت و خواص آن ها را هویدا می سازد. زاویه و نوع تابش نور، می تواند تأثیر به سزایی در روح فضا ایجاد نماید به گونه ای که می تواند سبب تغییر چهره یک مکان گردد. استفاده از شیشه در بناها، راهی است تا بتوان نور را به فضای داخلی ساختمان آورد و میان ساختمان و محیط خارج از آن ارتباط برقرار کرد. اگر شما به بناهای قدیمی و گذشتگان در ایران زمین در هر نقطه ای نگاه کنید متوجه خواهید شد که، توجه معماران ایرانی به نورپردازی و ایجاد روشنایی در بنا، از دیر باز به وضوح در آثار آن ها وجود دارد و نور و روشنایی را امر ضروری در ایجاد بنا می دانند.
استفاده از نور و روشنایی در معماری ایران پیشینه زیادی دارد، به طوری که مورخین و اهل فن استفاده از از نور و روشنایی در معماری ایرانی به 4300 سال پیش از میلاد حضرت مسیح پیش بینی کرده اند. در معماری سنتی ایران، استفاده از پنجره های مشبک طرح دار با شیشه های رنگی بسیار رواج داشته. شیشه های رنگی ارسی ها، گلجام ها، نورگیرها و روزنه ها از جمله عناصر معماری بنا بودند که به هدف نورپردازی مورد نیاز فضای داخلی بنا به کار می رفتند.
در معماری بناهای ایرانی طی مطالعه ای بر روی ابنیه تاریخی ایران شده است، مشخص گردید که شش نوع سیستم نورپردازی دیواری و سقفی به همراه بیست و شش نوع نورگیر در معماری ابنیه ایرانی وجود داشته است. که هرکدام از این سیستم های نورپردازی و نورگیرها بسته به شرایطی چون محل استقرار و نوع کاربری فضا، دارای اصول و ضوابط اجرایی خاصی بودند.
روشنایی و نورپردازی در معماری سنتی ایران به دو شیوه صورت می گرفت:
نور در معماری مدرن
در معماری مدرن، تنها نگرش انسان به نور و عناصر طبیعی تغییر یافته است. انتسان امروزی به آسمان و اجرام آسمانی به چشم اصلی مقدس و ماورا طبیعت نمی نگرد. از نظر او نور، عنصری کاربردی ست. نور و روشنایی در معماری سنتی موجب تمرکز و در معماری مدرن موجب تفرق است.
در معماری مدرن، نورطبیعی، بدون هیچ گونه تشریفات و مانعی از شیشه های ساده و بی رنگ عبور می کند و به داخل بنا روشنایی و گرما می بخشد. حتی گاها در معماری مدرن، انسان به نوعی افراط گری می رسد، محدودیت سازه ای پنجره ها حذف شده و دنیایی بی نهایت شفاف پدید می آید. حتی نور، به عنوان گزینه ای هیجان آفرین در معماری مدرن مورد استفاده قرار می گیرد. در معماری مدرن، نور طبیعی به صورت مستقیم و با اختصاص سطح زیادی از دیوار به بازشوهای شیشه ای، به درون بنا دعوت می شود.
مناسب ترین نورپردازی محیط باید به گونه ای باشد که صفحات مختلف، روشنایی مورد نیاز محیط را در شرایط متفاوت تامین کنند. نورپردازی امکان تفکیک فضا را فراهم می آورد. با استفاده از متمرکز کردن نور بر محیطی خاص در ساختمان به مفهوم متفاوتی دست خواهیم یافت.
با توجه به کاربری فضا و میزان نور مورد نیاز در فضا، از نور طبیعی و در غیر این صورت از نور مصنوعی، برای روشنایی محیط مورد نظر استفاده می شود. نور هدایت شده، محیط را زیباتر، آرامش بخش، متنوع و قابل استفاده می نماید. در معماری امروز، مبحث نورپردازی محیط، بسیار حائز اهمیت است، چرا که نور قابلیت دگرگونی اساسی، قدرت بیان و پویایی به فضای طراحی شده معمار می بخشد و با ورود به محیط زندگی بشر، بر کیفیت فضا اثر می گذارد. علاوه بر خواص این چنینی نور، نورپردازی نیاز اساسی محیط محسوب می شود. بدون وجود نور و روشنایی و عدم توانایی مشاهده پیرامون، معماری و خلق اثر، معنایی نخواهد داشت.
در ساختمان های امروزی، نورطبیعی مورد نیاز محیط داخلی بنا از دیوارها یا سقف تامین می شود.VOID امکان نوررسانی طبقاتی از سقف را در ساختمان فراهم می آورد. پیشرفت تکنولوژی در نحوه بهره وری انسان نسبت به گذشته تاثیر چندانی نداشته اما در معماری امروز، برای تامین نور مورد نیاز فضای شب و … از نور مصنوعی استفاده می شود. روشنایی مصنوعی (نور مصنوعی)، دامنه ی بسیار گسترده ای دارد. روشنایی، در طراحی فضای داخلی و خارجی ساختمان و طراحی محوطه نقش آفرین است.
تادائو آندو درباره نور در معماری مدرن می گوید:
من بسیار عمیق به نقش نور نظر می افکنم که می تواند درهرنقطه از محیط ساخته شده ما بوسیله مجاورت بی واسطه وشایان توجهی از مکان وزمان با ما صحبت کند.من نور را به فضای داخلی معماری هدایت می کنم به طوری که آن نور فضا را بوسیله عمق مشخص وتعریف کند وفضاهایی بسیار مهیج بوجود بیاورد.
در معماری مدرن، تنها نگرش انسان به نور و عناصر طبیعی تغییر یافته است. انسان امروزی به آسمان و اجرام آسمانی به چشم اصلی مقدس و ماورا طبیعت نمی نگرد. از نظر او نور، عنصری کاربردی ست.
در معماری مدرن، نورطبیعی، بدون هیچ گونه تشریفات و مانعی از شیشه های ساده و بی رنگ عبور می کند و به داخل بنا روشنایی و گرما می بخشد. حتی گاها در معماری مدرن، انسان به نوعی افراط گری می رسد، محدودیت سازه ای پنجره ها حذف شده و دنیایی بی نهایت شفاف پدید می آید. حتی نور، به عنوان گزینه ای هیجان آفرین در معماری مدرن مورد استفاده قرار می گیرد. در معماری مدرن، نور طبیعی به صورت مستقیم و با اختصاص سطح زیادی از دیوار به بازشوهای شیشه ای، به درون بنا دعوت می شود.
