از دسامبر ۲۰۲۰ بیش از ۲۰۰ نامزد در حال توسعه و ساخت واکسن‌های کووید-۱۹ هستند. از این تعداد، حداقل ۵۲ نامزد در حال انجام مطالعات انسانی هستند. چندین واکسن دیگر در حال حاضر در فاز‌های اول و دوم هستند و در ماه‌های آینده به فاز سوم می‌رسند. (برای اطلاعات بیشتر به ازمایش‌های بالینی مراجعه کنید). بخش سوم: چگونه واکسن تولید می‌شود؟
چرا این همه واکسن تولید می‌شود؟
به عنوان یک قاعده کلی، تمامی واکسن‌هایی که نامزد شده‌اند قبل از هر چیزی، ایمن و تاثیرگذار در نظر گرفته می‌شوند و باید هر یک از ان‌ها ارزیابی بالینی دقیق شوند.
به عنوان مثال: از همه‌ی واکسن‌های که در ازمایشگاه‌ها روی حیوانات بررسی می‌شود، از هر صد مورد تقریبا هفت مورد ایمن و تاثیرگذار شناخته می‌شود، تا بتوانند ازمایشات بالینی خود را روی انسان انجام دهند. از بین واکسن‌های که به مرحله آزمایش بالینی می‌رسند، از هر پنج تا یک واکسن موفق می‌شود.
تعداد متعدد واکسن‌های مختلفی که در حال توسعه است این گمان را افزایش می‌دهد که یک یا چند واکسن ایمن و تاثیرگذار، برای ایمن سازی جمعیت الویت دار شناخته می‌شود.
انواع مختلف واکسن
منوط به آنچه که برای ایمن سازی استفاده می‌شود، سه روش اصلی برای توسعه واکسن وجود دارد: ویروس کامل یا باکتری، پاره‌ای از میکروارگانیسم‌هاکه باعث ایجاد ایمنی می‌شوند، فقط مواد ژنتیکی که دربرگیرنده کد برای ترکیب عنصرهای پروتیین خاص است نه اینکه یک ویروس کامل استفاده شود.
در اولین روش تولید واکسن، یک ویروس که عامل مرض یا باکتری یا مشابه میکروارگانیسم‌ها است استفاده می‌شود که با کمک مواد شیمیایی یا حرارت یا اشعه غیر فعال (کشته شده) از بین می‌رود.
این روش مبتنی بر فناوری‌هایی است که ثابت شده است به طور مؤثر از انسان محافظت می‌کند.
از آن‌ها برای ساخت واکسن علیه انفولانزا و فلج اطفال استفاده می‌شود. که باعث تولید واکسن در مقیاس نسبتاً وسیع امکان‌پذیر است.
با این حال، به ازمایشگاه‌های اختصاصی نیازمندیمکه در آن ویروس یا باکتری‌ها با خیال راحت رشد کنند، چرخه تولید می‌تواند نسبتاً طولانی باشدو ایمن سازی احتمالاً به دو یا سه دوز نیاز دارد.
واکسن‌های ضعیف شده زنده
واکسن‌های زنده از ویروس ضعیف شده یا مشابه استفاده می‌کنند. نمونه‌هایی از این واکسن‌ها عبارتند از واکسن سرخک، اوریون، سرخجه، واکسن ابله مرغان و زونا است. این روش ازفناوری مشابه تولید واکسن غیر فعال استفاده می‌کند و می‌تواند برای تولید انبوه استفاده شود. با این حال، این نوع واکسن‌ها ممکن است برای افراد با سیستم ایمنی ضعیف مطلوب نباشد.
این نوع واکسن‌ها از یک ویروس ایمن استفاده می‌کنند که عناصر فرعی (پروتئین) خاصی از میکروارگانیسم‌هامربوطه را تحویلمی‌دهند. به طوری که واکسن قادر است باعث پاسخ سیستم ایمنی بدن شود بدون پیدایشبیماری. برای این منظور، یک کد در ویروس ایمن قرار داده می‌شود تا تکه‌های خاصی از عامل بیماری زا (پاتوژن) را تشکیل دهد. سپس از این ویروس ایمن به عنوان بستر یا کمیتبرای رساندن پروتئینی به سلول‌های بدن استفاده می‌شود که پاسخ ایمنی را فعال می‌کند. نمونه‌ای از این واکسن‌ها، واکسن ابولا است که می‌تواند به سرعت تولید شود.
در واکسن‌های ساب‌یونیت از تکه‌های خاصی از ویروس یا باکتری استفاده می‌شود که سیستم ایمنی باید آن را تشخیص دهد. ان‌ها حاوی میکروارگانیسم‌های کامل یا ویروس‌های بی ضرر به عنوان ناقل نیستند. از پروتئین‌ها یا قندها می‌توان به عنوان ساب‌یونیت استفاده کرد.
بیشتر واکسن‌هایی که در برنامه واکسیناسیون کودکان استفاده می‌شود، ساب‌یونیت هستند و در برابر بیماری‌های مانند سیاه سرفه، کزاز، دفیتری و نایسریا مننژیتیدیس مننژیت محافظت می‌کنند.
واکسن‌های مبتنی بر مواد ژنتیکی (اسیدهای نوکلئیک)
برخلاف واکسن‌های که براساس میکروارگانسیم‌های ضعیف شده یا تکه‌های از ان‌ها ساخته شده‌اند، واکسن‌های اسید نوکلئیک از بخشی از ساختار ژنتیکی استفاده می‌کنند که حاوی برنامه‌ای برای تولید پروتئین‌های خاص است و نه یک یک میکروارگانیسم کامل. دی‌ان‌ای و آران‌ای پیام‌رسان، حاوی کدی هستند که سلول‌های ما برای ساخت پروتئین از آن استفاده می‌کنند. در این مورد، ابتدا دی‌ان‌ای به آران‌ای پیام‌رسان تبدیل می‌شود که سپس به عنوان برنامه‌ای برای تولید پروتئین‌های خاص استفاده می‌شود.
واکسن مبتنی بر اسید نوکلئیک مجموعه‌ای از دستورالعمل‌هایی است که در قالب دی‌ان‌ای و آران‌ای پیام‌رسان،به سلول‌های بدن ما تحویل می‌دهند، که ان‌ها را ملزمبه سنتز پروتئین خاص مورد نظر می‌کند که سیستم ایمنی بدن ما باید آن را تشخیص داده و پاسخ ایمنی بدهد.
فناوری استفاده از مواد ژنتیکی روش جدیدی برای تولید واکسن است که قبل از همه‌گیری کووید-۱۹ هیچ یک از ان‌ها تمامی مراحل تصویب برای تجویز روی انسان را طی نکرده بود. گرچه برخی از واکسن‌های دی‌ان‌ای از جلمه سرطان خاص که در حال انجام مطالعات انسانی بودند، به دلیل همه گیری، تحقیقات در این زمینه بسیار سریع پیشرفت کرده است و برخی از واکسن‌های مبتنی بر آران‌ای پیام‌رسان برای کووید-۱۹ در حال صدور مجوز هستند. این بدان معنا است که اکنون می‌توان این واکسن‌ها را برای انسان تجویز کرد و دیگر فقط به عنوان مطالعات ازمایشگاهی نیستند.
منبع: سازمان بهداشت جهانی
