امیرحسین امینی
شماره پنجم نشریه اکسیر زمستان ۹۹
اگر تابهحال شیمی خوانده باشید حتماً نام لینوس پاولینگ به گوشتان خورده است، شیمیدان پرآوازهای که
ردپای کارهای علمیاش در بسیاری از شاخههای علم یافت میشود. پاولینگ در فوریه ۱۹۰۱ در شهر پورتلند آمریکا متولد شد. جرقۀ علاقۀ وصف نشدنی پاولینگ به علم شیمی، در کودکی و هنگامیکه کیت آموزشی شیمیای که یکی از دوستانش داشت را دید، رقم خورد. ازآنجاییکه خانوادهاش توانایی خرید چنین چیزی را نداشتند، خود پاولینگ با ضایعاتی که از یک کارخانۀ ذوبآهن قدیمی پیدا کرده بود، برای خودش یک کیت آموزشی ساخت، ازاینرو میتوان به پاولینگ لقب «شیمیدان خودآموخته» را نیز داد. پاولینگ در ۱۶ سالگی وارد دانشگاه شد و آنقدر سریع پیشرفت کرد که در ۱۸ سالگی مدرس درسی شد که خودش در ۱۷ سالگی گذرانده بود. او علاوه بر دانش و استعداد بالایی که در علم داشت، سخنران قهاری نیز بود، بهطوریکه میتوانست پیچیدهترین موضوعات علمی را به افرادی که هیچ پیشینهای از علم نداشتند، با زبانی ساده و گیرا توضیح دهد. در همان دوران، پاولینگ با یکی از دانشجویانش به نام آوا هلن ازدواج کرد و این زوج صاحب ۴ فرزند شدند. پاولینگ در حالی با درجۀ دکترا در رشتههای شیمیفیزیک و ریاضی فیزیک از مؤسسه فناوری کالیفرنیا ( َکل ِتک) فارغالتحصیل شد که جزو یک درصد برتر دانشجویان بود و به وی لقب summa cum laude اعطا شده بود. در سال ۱۹۵۴ پاولینگ برندۀ جایزۀ نوبل شیمی با عنوان «برای پژوهشهایش در مورد ماهیت پیوند شیمیایی و کاربرد آن در بررسی ساختار ترکیبات پیچیده» شد. ایجاد و توسعۀ مکانیک کوانتومی انگیزۀ پاولینگ در بررسی ساختار و ماهیت پیوندها بود. در دهۀ ۳۰ میلادی، پاولینگ با استفاده از مکانیک کوانتومی شروع به بررسی و واکاوی ساختار و ماهیت پیوندهای شیمیایی کرد. وی در طول زندگی علمی خود به دستاوردهای بزرگی رسید که از جمله آنها میتوان به بررسی ساختار پروتئینها، تبیین مفهوم الکترونگاتیوی، ساخت پلاسمای مصنوعی، کشف دلیل کمخونی داسیشکل و بررسی ساختار کریستالها با استفاده از پراش اشعۀ X اشاره کرد. در سال ۱۹۶۲ جایزۀ نوبل صلح با عنوان «برای مبارزه او علیه رقابت تسلیحات هستهای بین شرق و غرب» به پاولینگ اهدا شد. بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی نقطۀ عطفی در زندگی پاولینگ محسوب میشود، پس از این فاجعه پاولینگ به همراه سایر دانشمندان علیه رقابت هستهای شرق و غرب سخنرانیها و مقالات زیادی منتشر کرد. سخنرانی مشهور پاولینگ با عنوان «انتخاب ما: مرگِ اتمی یا قانون جهانی» و همچنین پیشنویس «واخواهی هیروشیما» که توسط او انجام شدند نقطۀ عطفی در تصمیم جامعۀ جهانی برای پایاندادن به آزمایش سلاحهای هستهای و ایجاد پیمان منع جزئی آزمایش هستهای بودند. وی تا آخرین روزهای عمرش، هنگامیکه با سرطان میجنگید نیز در مؤسسهای که خودش تأسیس کرده بود (مؤسسۀ پاولینگ) مشغول فعالیتهای علمی بود، و در نهایت در ۱۹ آگوست ۱۹۹۴ به علت سرطان درگذشت. پاولینگ را میتوان نماد فردی دانست که هم با علم به جهان خدمت کرد و هم از جایگاهش استفاده کرد تا صلح را در جهان برقرار کند، وی همچنین یکی از ۴ فردی است که دو بار برنده جایزۀ نوبل شدهاند و عنوان ۱۶ مین دانشمند برتر تاریخ را نیز نصیب خود کرده است.
