تحفه نطنز، از ضرب‌المثل‌های رایج قدیمی است که در فرهنگ عامه رایج بوده است. راستی تا به حال طعم تحفه نطنز را چشیده‌اید؟
ضرب‌المثل‌ها که به آن‌ها زبانزد هم می‌گویند، معمولا تاریخچه و داستان‌های پندآموزی در پشت خود نهفته است. بسیاری از این داستان‌ها به مرور و با گذشت زمان از بین رفته‌اند و پیشینه برخی از این امثال بر بعضی از مردم روشن و واضح نیست. با این‌حال در سخن‌ها به کار می‌روند. تحفه نطنز هم یکی از این ضرب‌المثل‌ها است که داستان آن به مرور زمان از بین رفته و فقط زبانرد آن بین مردم باقی مانده است. اینکه منظور از تحفه نطنز چه چیزی است را می‌توان به راحتی با انجام تحقیقاتی از مردم نطنز متوجه شد. اما اینکه منظور از تحفه نطنز چه بوده و کاربرد آن در چه جاهایی است را باید در متون مختلف بررسی کرد.
نطنز یکی از باغ شهرهای تاریخی و مرکزی ایران است که در اصفهان، در میانه راه کاشان به اصفهان در دامنه کوهستان کرکس و در شمال غربی اردستان قرار گرفته است. دسترسی به شهر نطنز از طریق جاده قدیم کاشان- نطنز امکان‌پذیر است. شهر نطنز دارای سابقه تاریخی بسیار زیادی است و نام آن از نطن که در معنای خوش آب و هوا است، گرفته شده است. در حال حاضر بسیاری از مردم نطنز به جاهای دیگر مهاجرت کرده‌اند، به همین دلیل جمعیت شهر نطنز کاهش یافته است. بسیاری از مردم ایران هنوز هم نطنز را نمی‌شناسند. خیلی‌ها با آوردن نام نطنز بیشتر ذهن‌شان به طرف انرژی هسته‌ای می‌رود. این درحالی است که نطنز یک شهر با بافتی کهن و طبیعتی بسیار زیبا است. شاید باید شاعر بود تا عمق کوچه‌باغ‌های نطنز را فهمید. نطنز شهری است که از لحاظ صنایع دستی بسیار غنی و دارای شهرت است. سابقه تولید سفال و سرامیک در این شهر به ۸۰۰سال می‌رسد. علاوه بر سفال و دیگر سوغات این شهر، آنچه با گفتن اسم نطنز در ذهن تداعی می‌شود، «تحفه نطنز» است.
تحفه نطنز در فرهنگ عامه رواج بسیار دارد. آنچه از کاربرد این سخن در فرهنگ عامه برمی‌خیزد، نشان از نمونه‌ای نادر و کمیاب دارد؛ چراکه کاربرد تحفه نطنز در کلام معمولا در جایی انجام می‌شود که بخواهند کسی را متوجه این کنند که آنچه را که عرضه داشته مگر تحفه نطنز است که این همه ارزش داشته باشد. لذا در این مورد اتفاق نظر وجود ندارد. برای مثال برخی پژوهشگران معتقد هستند که مشابه کلام تحفه نطنز در مثنوی مولانا آمده است. از نظر مردم‌شناسی چون دکتر جعفر قنواتی تحفه نطنز در مثنوی، مثال آبی است که یک عرب بادیه‌نشین برای حاکم بغداد به عنوان بهترین تحفه ببرد. این مردم‌شناس بر این عقیده است که مفهوم تحفه نطنز مانند مفهوم «زیره به کرمان بردن» یا «خرما به بصره بردن» است. به این مفهوم که در یک مکان از یک نمونه جنس، فراوان وجود داشته باشد و بخواهند از همان جنس به همان مکان ببرند. به هر روی در این مورد نظرات زیادی وجود دارد و دقیقا مشخص نیست که کدام یک مصداق صحیحی در این مورد باشند.
تحفه نطنز در معانی مختلف در ادبیات فرهنگ عامه جای گرفته است. اگر از عوام بپرسیم تحفه نطنز چیست و چه کاربردی در کلام دارد؟ برخی یا نمی‌دانند یا می‌گویند در این حد می‌دانیم که تحفه نطنز داشتن، کنایه از یک جنس کمیاب، باارزش و نادر است. برخی هم می‌گویند تحفه نطنز میوه‌ای خوش‌طعم با نام «الک» است که از خانواده هلو است و فقط در نطنز به دست می‌آید.
برخی نیز بر این عقیده‌اند که تحفه نطنز آلکی است که با مغزگردوی آسیاب شده، خاک قند، دارچین و هل ترکیب شده است و به آن جوز محلی هم گفته می‌شود. این آجیل امروزه علاوه بر شکل سنتی به شکل صنعتی نیز در شهر نطنز تولید می‌شود. وقتی با مردم نطنز همراه می‌شویم و از آن‌ها می‌پرسیم تحفه نطنز چیست؟ می‌گویند نطنز یک باغ شهر است و طبیعتا تحفه نطنز را باید در میان باغ‌های آن‌ها جستجو کنید. از دیدگاه مردم نطنز تحفه این شهر شاه‌میوه یا گلابی نطنز بوده که بیشتر آن از روستای طامه نطنز که به آن روستای گلابی نطنز هم می‌گویند به دست می‌آید. این میوه در شهر نطنز با کیفیت عالی تولید می‌شود. عطر و طعم این میوه در نطنز منحصر به فرد است و نظیری در جاهای دیگر ندارد. بنابراین تعجبی ندارد اگر این میوه را تحفه نطنز بدانند. اگر در فصل مناسب به نطنز بروید و گلابی نطنز را میل کنید، حتما بر اینکه طعم گوارایی دارد، صحه می‌گذارید. میزان تولید و برداشت گلابی در نطنز در گذشته بیشتر بوده و امروزه این محصول نیز مثل دیگر محصولات باغی کاهش بسیار در تولید داشته است.
به این صورت از دیدگاه مردم نطنز و اکثر کسانی که نطنز را دیده‌اند، سوغات و تحفه نطنز گلابی معروف این شهر است؛ اما در کنار این میوه خوش‌طعم می‌توان از انار بادرود در نطنز به عنوان سوغات خاص این شهر نیز نام برد. علاوه بر آنچه گفته شد، کاشی و سفال‌های معروف نطنز را نیز نباید از یاد برد. نطنز ظرفیت کاشت طلای سرخ را نیز دارد و بعد از خراسان، شهری است که مستعد کاشت زعفران است.
در بازدید از نطنز از کوچه‌باغ‌های زیبا، چنارهای خاص شهر و درختان مقدس چندین ساله هم دیدن کنید. این شهر جاذبه‌های کم‌نظیر و ناشناخته‌ای دارد، در پایان سفرتان می‌توانید تحفه نطنز را فراموش نکنید.
