امروزه که واژه آزادی یکی از داغ ترین واژه ها در بین همه ما است لازم دیدم برای تبیین بهتر این موضوع یادداشتی کوتاه بنویسم. در این یاد داشت مفهوم آزادی از لحاظ فلسفی مورد بحث قرار خواهد گرفت.
انسان و اساسا هر موجود زنده ای برای رشد و تکامل خویش نیازمند سه عامل است یعنی اگر هر یک از این عوامل نباشد مسیر رشد انسان با مشکل روبرو میشود. عامل اول امنیت است یعنی فرد برای رشدش نیازمند آن است که از ناحیه دیگری جانش تهدید نشود وجودش برای بقا مورد تهدید واقع نشود. عامل دوم تربیت است یعنی بداند برای چه قرار است رشد کند، مسیر رشدش چگونه است راه طی کردنش به چه شکل است.
و اما مورد سوم که مورد نظر ما در این بحث است، آزادی است آزادی یعنی چی ؟ یعنی کسی سد راه رشدش نشود کسی مانع او نشود.
سقف برای رشد یک سرو مانع است،جلوی آزادی او را میگیرد. انسان آزاده آن کسی است که با موانع رشدش میجنگد و مبازره میکند.
سوال بعدی که مطرح میشود آنست که چه کسی مسیر رشد را مشخص میکند ؟ چه کسی میگوید راه درست کدام سمت است؟ قطعا خالق هر موجودی آگاه تر از بقیه به آن موجود میباشد و بهترین راه را خالق مشخص میکند. یعنی مسیر صحیح رشد را خدا مشخص میکند. قاعده عقلانی است هر که مولای بزرگ تر و برتری داشته باشد آزادی بیشتری هم خواهد داشت و چه مولایی بزرگ تر از خداوند متعال میباشد ؟ اصلا یکی از معانی مولا که امیر المومنین را به آن نام نهادند آزادکننده است. مولوی در این باره میگوید:
زین سَبَب پیغامبرِ با اِجْتِهاد / نامِ خود وانِ علی مَوْلا نهاد
گفت هر کو را مَنَم مَوْلا و دوست / اِبْنِ عَمِّ من علی مَولایِ اوست
کیست مَوْلا؟ آن که آزادت کُند / بَندِ رِقّیَّت زِ پایَت بَرکَند
چون به آزادی نُبُوَّت هادی است / مؤمنان را زَانْبیا آزادی است
تعبیر از مولا در واقع تعبیر از آزادی بخش انسان هاست که یکی از مقاصد انبیا هم همین آزاد ساختن است؛ از جهل ،از خرافات از تعبد غیر خدا از ظلم و جور حاکمان....
مفهوم آزادی در ادبیات هم به این شکل بیان شده. مثلا در بیتی از حافظ میبینیم که میفرماید:
فاش می‌گویم و از گفتهٔ خود دلشادم / بندهٔ عشقم و از هر دو جهان آزادم
یا در بیتی دیگر :
من از آن روز که در بند توام آزادم / پادشاهم که به دست تو اسیر افتادم
هوشنگ ابتهاج هم در شعری میگوید:
عشق شادی‌ست،
عشق آزادی‌ست
عشق آغازِ آدمیزادیست...
حال با این فرض ممکن است خداوند عالم دستوری بر خلاف آزادی انسان بدهد؟ آیا ممکن است حجاب محدودیت برای انسان باشد ؟ دستورات خداوند همه از نوع آزادی بخشی به انسان است و حجاب هم مانند صدفی محافظ این گوهر گران قیمت میباشد.
بخش عظیمی از مطالب فوق از کتاب آزادی معنوی شهید مطهری رحمت الله علیه اقتباس شده است.
|پایان
عماد رضا لطیفیان
