خطابه غدیر یکی از مهم‌ترین خطبه‌ها در تاریخ اسلام است. این خطابه در روز 18 ذی‌الحجه سال 10 هجری (تقریبا 630 میلادی) توسط پیامبر اسلام حضرت محمد (ص)، در محل غدیر خم ایراد شد. حاضران در این جلسه بسیار باشکوه، جمعی از حجاج و پیروان پیامبر مکرم اسلام (ص) بودند.
مراسم غدیر خم به حجه الوداع نیز معروف است. این مراسم به عنوان یکی از مهم‌ترین و معنوی‌ترین رویدادهای تاریخ اسلام شناخته می‌شود. مراسم غدیر در سال دهم هجری، در موقعیتی ویژه و در مسیر بازگشت پیامبر اسلام حضرت محمد (ص)، از آخرین حج خود به وقوع پیوست. بر اساس منقولات تاریخی و مذهبی، این مراسم پیام مهمی برای مسلمانان درباره جانشینی و مقام امیرالمؤمنین علی (ع) داشت. در این تحقیق، به بررسی جامع مشخصات و فاکتورهای برگزاری این مراسم و پاسخ به مهم‌ترین سوالات در این خصوص می‌پردازیم. توجه به پاسخ این سوالات می‌توانند بیشتر به عمق بررسی واقعه غدیر و خطابه آن منجر شود. حتی می‌تواند تاکیدی بر اهمیت این واقعه در تاسیس و تقویت مذهب شیعه و حقانیت اسلام نیز باشد.
واقعه و مراسم و خطابه غدیر، از جایگاه ویژه‌ای در تاریخ اسلام برخوردار است. چرا که به مساله جانشینی، رهبری و اتحاد مسلمانان پرداخته و از آن به عنوان پایه اصلی تشیع و اسلام یاد می‌شود. خطابه غدیر نه تنها شاهدی بر تعیین ولی امر مسلمانان توسط پیامبر اسلام (ص) است، بلکه مبانی فکری و اعتقادی مذهب شیعه را بر اساس مفاهیم ولایت و امامت شکل می‌دهد. در این خطابه، پیامبر اکرم (ص) با معرفی حضرت علی (ع) به عنوان جانشین خود، توجه مسلمانان را به مفهوم رهبری الهی جلب نمود. در ادامه اصولی را مطرح کرد که در طول تاریخ به عنوان معیارهایی برای رهبری اسلامی تعریف می‌شود.
تحقیق در مورد این واقعه می‌تواند ابعاد گوناگونی از تاریخ اسلام و تطور اندیشه‌های دینی را نمایان کند. حقانیت اسلام که همان مذهب شیعه است، از دل این خطابه و محتوای آن قابل استخراج و اثبات خواهد بود. مطالعه عمیق‌تر خطابه غدیر و پیام‌های آن می‌تواند به تفهمی منطقی و علمی‌تر از دین اسلام به ویژه در ارتباط با چالش‌های معاصر منتهی شود.
خطابه غدیر، یکی از مهم‌ترین و اثرگذارترین متون در تاریخ اسلام بوده که در واقعه غدیر خم از آن رونمایی شد. این خطابه نه تنها به ابعاد معنوی و دینی می‌پردازد، بلکه مساله رهبری و ولایت را به وضوح و شفافیت تبیین کرده است. با توجه به کلام پیامبر اکرم (ص)، در این خطابه، مفاهیم بنیادی رهبری اسلامی به‌گونه‌ای بیان گردید که همچنان در جوامع اسلامی مورد استناد و بحث قرار می‌گیرد.
خطابه غدیر در حقیقت یک منشور حقوقی و سیاسی برای مسلمانان به شمار می‌رود. در اینجا پیامبر (ص) با تصریح بر مساله جانشینی و معرفی امیرالمومنین علی (ع) به عنوان ولی به مسلمانان، مفهوم ولایت را نهادینه ساخت. پیامبر فرمود:
من کنت مولا فهذا علی مولا .. (ابن حنبل، احمد بن حنبل. مسند احمد بن حنبل)
این جمله به معنای تعیین ولی‌عهد و تاکید بر شکل‌گیری یگانگی در رهبری مسلمانان است.
یکی از محوری‌ترین ابعاد خطابه غدیر، تاکید بر ضرورت وجود رهبری واحد در جامعه اسلامی است. اسلام، به عنوان دینی اجتماعی، اهمیت رهبری را به عنوان عاملی در ایجاد وحدت و همبستگی میان مسلمانان به وضوح نشان می‌دهد. حضور شخصی چون امیرالمومنین علی (ع) به عنوان مظهر عدالت و علم، این نوع از رهبری را به دنیا معرفی و تقویت می‌کند.
از دیگر ابعاد خطابه غدیر، تبیین آیه تطهیر و معرفی رهبری امیرالمومنین علی (ع) است. در این خطابه تاکید بر آیات قرآن و احادیث که به عصمت و مقام شامخ اهل بیت (ع) اشاره دارند، به وضوح مشاهده می‌شود. این تفسیر از آیات، به‌ویژه آیه 67 سوره مائده، ریشه‌های الهی مساله رهبری را مشخص می‌کند و جاودانگی اصول اسلامی را نمایان می‌سازد.
