انواع طرح فرش و قالی ایرانی از دیرباز تاکنون در سراسر جهان طرفدار دارد. از جنس فرش پشمی گرفته تا ابریشم هنرمندان ایرانی به زیبایی آن را طراحی کرده و می‌بافند. از گذشته‌های دور تاکنون ایران با نام فرش‌های پر نقش و نگار و رنگین خود در دنیا شناخته می‌شود و به جرأت می‌توان گفت کمتر کسی در دنیا آوازه فرش ایرانی را نشنیده است. حتی قدیمی‌ترین قالی جهان را که در گور یکی از فرمانروایان سکایی (از مردمان کوچ‌نشین ایرانی‌تبار) در محدوده کشور روسیه پیدا شده است به ایرانی‌ها نسبت می‌دهند.
همین شواهد نشانگر آن است که از دیرباز فرش در چیدمان خانه‌های ایرانی جایگاه ویژه‌ای دارد و جزء جدایی‌ناپذیر دکوراسیون خانه‌های ایرانی محسوب می‌شود و تار و پود آن با زندگی ایرانی عجین شده است.
شاید برخی بر این باور باشند که فرش در دکوراسیون مدرن جایگاه چندانی ندارد اما اقبال مردم برای خرید فرش خلاف این مسئله را ثابت می‌کند؛ از طرفی با نگاهی دقیق‌تر به این موضوع به جلوه گری خاص این جادوی ایرانی در دکوراسیون پی خواهیم برد؛ اما پیش از آن که به این مسئله بپردازیم باید با فرش و طرح‌های آن بیشتر آشنا شویم.
کلمه فرش در واقع واژه‌ای عربی است به معنای زمین و در زبان فارسی بیشتر معنای زیرانداز و کف‌پوش را انتقال می‌دهد از این رو قالی، قالیچه، گلیم، جاجیم، زیلو، پلاس و … هرکدام به نوعی فرش محسوب می‌شوند، اما در این میان چیزی که ما با عنوان فرش ایرانی از آن یاد می‌کنیم در واقع همان قالی است.
شاید اغلب افراد تفاوت بین فرش و قالی را ندانند اما همان‌طور که گفته شد فرش کلمه‌ای کلی است برای انواع زیرانداز در حالی که قالی زیرمجموعه فرش محسوب می‌شود و به فرش‌های پرزداری اطلاق می‌شود که ما آن‌ها را با نام فرش دستبافت و فرش ماشینی می‌شناسیم.
قالی‌ها معمولاً بر اساس جنس، اندازه و طرح به چند دسته تقسیم می‌شوند که در این بخش به‌اختصار به هریک می‌پردازیم.
تار و پود و پرز این نوع قالی کاملاً از پشم بافته می‌شود. از ویژگی‌های بارز این نوع فرش می‌توان به ساختار نرم و منعطف آن اشاره کرد چراکه تماماً از پشم طبیعی گوسفند بافته می‌شود و همین مسئله آن را تبدیل به نوعی عایق طبیعی کرده است چون به دلیل خاصیت پشم در سرما گرم بوده و در هوای گرم خنک است.
از دیگر ویژگی‌های مهم این نوع قالی دوام بالا و عمر طولانی آن است. پس اگر قصد خرید فرشی مقاوم دارید فرش‌های پشمی بهترین گزینه خواهند بود.
البته خرید این نوع فرش برای افرادی که به قالی پشمی حساسیت دارند توصیه نمی‌شود.
چله نوعی قالی پشمی است اما پرزهایش از الیاف دیگری بافته می‌شود. معمولاً قیمت این نوع فرش بسته به الیافی که در آن استفاده شده از فرش تمام پشم پایین‌تر است.
این نوع قالی گران‌ترین و نفیس‌ترین نوع فرش محسوب می‌شود و بافتی بسیار ریز دارد. علت قیمت بالای آن نیز استفاده از ابریشم در تار و پود و پرزهای آن است. این نوع قالی نسبت به قالی پشمی ظریف‌تر و زیباتر است با این حال در برابر لکه‌ها بسیار مقاوم است. به طوری که اگر مایعاتی از قبیل چای و نوشابه و … روی آن ریخته شود چاره کار تنها یک دستمال مرطوب و مقداری شامپوی فرش خواهد بود.
این نوع از قالی از ترکیب پشم و ابریشم تشکیل شده است. به این صورت که کف آن (چله آن) از پشم است و زمینه آن تماماً از ابریشم بافته می‌شود.
همان‌طور که از اسم آن پیداست تنها گل‌ها و برگ‌های موجود روی این نوع قالی از نخ ابریشم بافته می‌شود و سایر قسمت‌های آن از پشم تشکیل شده است. قالی گل‌ابریشم از نظر قیمت نسبت به قالی تمام ابریشم و قالی کف ابریشم ارزان‌تر است اما از نظر هنری بسیار ارزشمند است.
در این نوع از قالی فقط نقش گل و بوته‌ها پرزدار است و زمینه آن از پودهای نازک و ضخیم پوشیده شده است.
قالی‌ها از نظر ابعاد به چهار دسته کوچک، متوسط، بزرگ و بسیار بزرگ تقسیم می‌شوند و ابعاد آن‌ها از ۲ در ۳ متر تا ۴ در ۶ متر و حتی بیشتر متغیر است.
این نوع از قالی معمولاً مساحتی کمتر از ۴ متر دارد (در ابعاد ۱.۵ در ۲.۵ متر و ۱.۴۰ در ۲.۲۰ متر بافته می‌شود.) و اگر ریزبافت باشند به آن‌ها پرده‌ای می‌گویند. قالیچه‌های ۳ متری با ابعاد ۲.۲۰ در ۱.۴۰ متر را نیز سجاده‌ای یا دو ذرعی می‌نامند.
کلکی کم‌عرض تر از قالی است ولی طول آن بیشتر از قالی است هرچند این اندازه معمولاً از ۴ متر تجاوز نمی‌کند.
این نوع از قالی همان‌طور که از نام آن پیداست برای پوشش دادن به قسمت‌های کناری محیط که با قالی کاملاً پوشیده نشده‌اند استفاده می‌شود. البته به دلیل ابعاد آن که باعرض‌های نیم متر یا ۱ متر و ۷۰ سانتی‌متر و در طول ۳ تا ۱۰ متر بافته می‌شود برای راهروها و راه‌پله‌ها نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
انواع دیگر قالی شامل ذرع و نیم، ذرع چارک، پشتی (با مساحتی زیر یک متر و ابعاد ۶۰ در ۹۰ سانتی‌متر و برای رویه پشتی‌ها بافته می‌شوند) و پادری (در ابعاد کوچک و برای پاگردها بافته می‌شوند) هستند که تنها در ابعاد متفاوت‌اند.
فرش ایرانی از نظر طرح و رنگ بسیار غنی است و از تنوع بالایی برخوردار است به طوری که در ۱۹ طرح مختلف دسته‌بندی می‌شود که هرکدام نیز زیرشاخه‌های خود را دارد از همین رو پاسخگوی تمام سلیقه‌ها و علایق بوده و در دکوراسیون مدرن نیز جایگاه خاصی دارد.
با وجود این؛ طرح فرش را به سه دسته کلی لچک ترنج، خشتی و افشان تقسیم می‌کنند که در اینجا به توضیح آن می‌پردازیم.
لچک به معنای گوشه است و در گوشه‌های اغلب فرش‌های ایرانی این طرح مثلث گونه را می‌بینیم. ترنج نیز جز جدایی‌ناپذیر این طرح است که معمولاً به شکل دایره و بیضی بوده و در مرکز فرش به صورت یک مدال قرار می‌گیرند و در واقع از خطوط و نقوش متعددی تشکیل می‌شوند.
فرش‌هایی که دارای این دو طرح (لچک و ترنج) باشند لچک ترنج می‌نامند. البته برخی فرش‌ها نیز تنها دارای یکی از این دو طرح هستند به این صورت که دارای لچک هستند و ترنج ندارند (لچکی) و یا بالعکس دارای ترنج هستند و لچک ندارند (ترنجی).
یکی دیگر از طرح‌های زیبا و پرطرفدار فرش ایرانی طرح خشتی است که در سایر کشورها نیز بسیار موردتوجه بوده و طرفداران زیادی دارد. در این طرح مستطیل‌هایی پر نقش و نگار به شکل خشت‌هایی در کنار یکدیگر قرارگرفته‌اند که گاه با نظم و گاه بدون نظم در کنار یکدیگر خودنمایی می‌کنند.
طرح خشتی از نظر طرح و رنگ بسیار غنی است و هر خشت طرح و رنگی متفاوت اما متناسب با خشت‌های دیگر دارد.
همان‌گونه که از نام افشان پیداست این طرح شامل گل و بوته‌های پراکنده و افشان در سراسر فرش است و معمولاً بدون ترنج و لچک بافته می‌شود.
طرح این گل و بوته‌ها به گونه‌ای است که گویی تمام آن‌ها به هم متصل هستند و نمی‌توان برای آن‌ها ابتدا یا انتهایی قائل شد و همین زیبایی آن را دوچندان می‌کند.
همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد فرش ایرانی علیرغم قدمت چند هزار ساله هنوز هم تازگی و زیبایی خود را دارد و با حفظ شکوه و اصالتش رنگ و لعابی امروزی نیز به خود گرفته و مطابق با سلیقه‌های امروزی بافته می‌شود.
شاید تصور بر این باشد که فرش مناسب دکوراسیون خانه‌هایی با سبک و سیاق سنتی است و با دکوراسیون مدرن در تضاد باشد اما حقیقت این است که همین تضاد به خانه شما جلوه‌ای جادویی خواهد بخشید.
از طرفی طرح‌های متنوع فرش سبب شده تا این تضاد تبدیل به یک همخوانی شود و هر سبک و سیاقی از چیدمان فرش مناسب خود را داشته باشد.
این تطابق تا حدی پیش رفته که گاهی این حس ایجاد می‌شود که فرش جزء جدانشدنی دکوراسیون مدرن و امروزی است و بدون آن گویی شاهد کالبدی بی‌روح و بی‌جان هستیم. از این رو در انتخاب فرش باید به تطابق نقشه و رنگ آن با سایر لوازم توجه زیادی داشت.
به همین دلیل در این بخش به نکاتی در انتخاب صحیح فرش خواهیم پرداخت.
همان‌گونه که می‌دانید استفاده از رنگ‌های تیره و گرم در دکوراسیون محیط را کوچک جلوه می‌دهد از این رو برای محیط‌های کوچک چندان مناسب نیست و آن‌ها را کوچک‌تر و دلگیر جلوه می‌دهد.
این قاعده در مورد فرش نیز صدق می‌کند و طرح‌های ریز و شلوغ با رنگ‌هایی تیره تنها محیط را شلوغ و کوچک جلوه می‌دهند. به همین دلیل بهترین گزینه برای محیط‌های با وسعت کم فرش‌هایی با طرح‌های خلوت، بافت درشت و رنگ‌های روشن هستند.
البته این نکته به این معنی نیست که شما هیچ رنگ گرم و تیره‌ای در فرش خود نداشته باشید، شما می‌توانید فرش‌هایی با زمینه روشن انتخاب کنید که دارای نقش و نگارهایی رنگی هستند البته باید دقت داشته باشید که در این مسئله زیاده‌روی نکنید.
در فضاهایی که وسعت بیشتری دارند دست شما در انتخاب رنگ و طرح بازتر است ولی طرح‌های ریز و شلوغ و رنگ‌های تیره محیط را گرم‌تر و صمیمی‌تر جلوه می‌دهد به ویژه اگر در دکوراسیون خود از رنگ‌های روشن و خنثی زیاد استفاده کرده‌اید یک فرش خوش‌رنگ و لعاب می‌تواند با جلوه‌گری خاص خود روح‌بخش فضای خانه شما باشد.
همان‌طور که گفته شد تنوع فرش ایرانی برای هر سبکی طرح‌ها و رنگ‌های متنوعی دارد و از این نظر مشکلی نخواهید داشت؛ اما توجه به چند نکته خالی از لطف نخواهد بود.
البته استفاده از دو و یا هر سه طرح در قسمت‌های مختلف خانه بسته به سبک طراحی آن نیز بسیار زیبا و چشم‌نواز خواهد بود.
