سیستم F&G مخفف سیستم پایش گاز و آتش (Fire and Gas Detection System) است. این سیستم عبارت از سامانه‌ای است که وظیفه‌ی شناسایی شعله و گازهای سمی یا قابل انفجار در محیط را برعهده دارد. سیستم پایش آتش و گاز در صنایعی مانند کارخانه ها، پتروشیمی ها، پالایشگاه ها، نیروگاه ها و محیط های شیمیایی که معمولا مایعات و گازهای قابل اشتعال و سمی در آنها به وفور یافت می‌شود، مورد استفاده قرار می گیرد. با اینکه وظیفه ی این سیستم تشخیص و پیشگیری از حریق است اما با سیستم اعلام حریق تفاوت های متعددی دارد.
در این مقاله قصد داریم به بررسی مختصری از سیستم فوق و انواع آن بپردازیم. پس اگر به دنبال کسب اطلاعات بیشتر و آشنایی تخصصی تر با این سیستم پایش آتش و گاز هستید، خواندن این مطلب را از دست ندهید.
سیستم پایش گاز و آتش بخشی از یک سیستم ترکیبی شامل اجزا و مدارهایی است. که برای نظارت بر محیط و ارسال سیگنال یا اعلام هشدار در مورد وجود شعله، گازهای سمی یا قابل اشتعال و غبارات قابل اشتعال در محیط طراحی شده اند. یک سیستم F & G پیوسته تمامی فضاها را برای یافتن این شرایط غیر نرمال بررسی می کند. و به افراد حاضر در شرایط خطر هشدار داده و متناسب با سطح خطر شناسایی شده اقدامات لازم را انجام می‌دهد.
سیستم F&G یا سیستم پایش گاز و آتش برای خودکارسازی اقدامات اضطراری کنترل و حفاظت کاملا یکپارچه برای جلوگیری از تشدید خطر و گسترش حریق مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین استفاده از این سیستم برای بازگشت سریع از شرایط غیرعادی و راه اندازی مجدد تمامی فعالیت‌ها به شکل عادی، بسیار اهمیت دارد.
ممکن است برای شما این سوال پیش آمده باشد که سیستم پایش گاز و آتش با سیستم اعلام حریق چه تفاوتی دارد. که این تجهیزات را برای استفاده در محیط‌های صنعتی ارجح بر سیستم اعلام حریق قرار می دهد.
پاسخ این سوال در شرایط متفاوت محیط های صنعتی و شهری و حساسیت حفاظت از این محیط ها نهفته است. در سرتاسر کارخانجات فرآوری و محیط های صنعتی که مختصرا به آنها اشاره شد، افراد با ریسک‌های گوناگونی روبرو می شوند. برای مثال تاسیسات شیمیایی همواره به طور معمول خطرات بالقوه ای را شامل می شود. از سمی بودن و واکنش پذیری مواد اولیه، تا آزاد شدن انرژی از واکنش های شیمیایی، دمای بالا، فشارهای زیاد و غیره. بعلاوه در اکثر تاسیسات و کارخانجات گرد و غبارهایی در هوا وجود دارد که مستعد مشتعل شدن و ایجاد خطر هستند.
در چنین شرایطی نکاتی چون سرعت و دقت تشخیص و عمل، عدم ایجاد خطر توسط تجهیزات و مقاومت آنها در مقابل وقوع خطرات احتمالی بسیار حائز اهمیت است. تجهیزات این سیستم ها معمولا از سرعت تشخیص و پاسخ بالایی برخوردار است. و در عرض کمتر از چندثانیه خطر را شناسایی کرده و اعلام می‌کنند.
از سوی دیگر تجهیزات سیستم F&G در برابر نفوذ گرد و خاک و آب (IP این تجهیزات معمولا 66 و 67 است) بسیار مقاوم است. و به همین جهت امکان ورود غبارات قابل اشتعال به داخل آن ها، ایجاد جرقه و اشتعال تجهیز وجود ندارد. و همین امر میزان ایمنی محیط را افزایش خواهد داد. البته برخورداری از چنین بدنه‌های مقاومی آسیب پذیری تجهیزات در صورت وقوع حوادث را نیز به حداقل می‌رساند. به همین دلیل تجهیزات F & G را ضد انفجار می‌گویند و برخورداری از گواهینامه های ATEX، IECEx، FM و UL در این تجهیزات بسیار اهمیت دارد.
همچنین عدم نفوذ جریان الکتریکی داخل تجهیز به بدنه و خارج دستگاه به جهت جلوگیری از ایجاد اتصال با غبارات موجود در هوا و اشتعال بسیار مهم است. که برای این موارد نیز تمهیداتی اندیشیده شده است.
تفاوت سیستم F&G و سیستم اعلام حریق به اینجا و مقاومت بدنه ختم نمی‌شود. این تجهیزات در مقایسه با سیستم اعلام حریق خروجی های متفاوتی (4-20 mA) داشته و از پروتکل های خاصی (RS-485، HART) برای ارتباط با پنل مرکزی استفاده می کنند. بعلاوه عدم ارسال هشدارهای کاذب یا خطا در این تجهیزات بسیار اهمیت دارد و از همین رو تجهیزات سیستم پایش گاز و آتش باید حتما تاییدیه SIL آن هم سطح ۲ یا ۳ را دریافت کرده باشند.
با پیاده سازی یک سیستم پایش گاز و آتش یکپارچه براساس آخرین تکنولوژی های موجود، صنایع می توانند الزامات ایمنی و حفاظت خود را برآورده کرده و سرمایه‌های حاضر در پروژه ها اعم از افراد و تجهیزات را بیمه کنند.
اهداف سیستم F&G عبارت است از:
همانطور که ذکر شد این سیستم در مکان‌های صنعتی و پرخطر از قبیل موارد زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
عرشه‌های استخراج و پالایش نفت، صنایع نفت و گاز، پالایشگاه ها، پتروشیمی ها، محیط های شیمیایی، صنایع دریایی، انبار و پایانه های سوخت، خطوط لوله نفت و گاز، نیروگاه ها، معدن، انبار چوب و کاغذ.
تجهیزات سیستم F & G در طی سال های اخیر توسعه‌ی فوق العاده ای داشته اند. استفاده از تکنولوژی های به روز و هوشمند در این تجهیزات به منظور کاهش هشدارهای کاذب، باعث بهبود آنها گردیده است. ایجاد امکان اتصال دتکتورهای گاز و آتش به سیستم ایمنی محیط فاکتور بسیاری مهمی است که عملکرد این سیستم را به سمت افزایش قابلیت اعتماد و به عبارتی داشتن سطح یکپارچگی ایمنی (SIL) بالاتر سوق خواهد داد.
در گذشته، تجهیزات سیستم‌های F&G یا به صورت مستقل عمل می‌کردند (Standalone) یا از طریق سیم به یک کنترل پنل متصل می‌شدند و با استفاده از رله‌ها با آن ارتباط برقرار می‌کردند، اقدامات کنترل و کاهش ریسک نیز از طریق فعال‌سازی دستی صورت می گرفتند. اما این روش ها بهترین اقدامات قابل انجام در جهت کاهش خطرات توسط سیستم پایش گاز و آتش به حساب نمی آیند. امروزه این سیستم ها عموما از نوع برنامه پذیر (PES) هستند و از آنجا که این تجهیزات با تمامی فرایندهای ایمنی محیط به صورت یکپارچه عمل می‌کنند اقدامات دفع خطر نیز از طریق سیستم خاموشی اورژانسی (ESD) یا مستقیما توسط سیستم F&G انجام خواهد گرفت.
یک سیستم پایش گاز و آتش خوب، دتکتورهای شعله و گاز را در کنار کنترل پنل اعلام حریق متعارفی و آدرس پذیر و سیستم های اطفای حریق پاک مانند Inert Gas ها استفاده می‌کند.
این دتکتورها به دو دسته‌ی عمده تقسیم می‌شوند:
دتکتورهای گاز بر اساس قابل تشخیص سنسورهای متفاوتی دارند که این سنسورها عبارتند از کاتالیستی (Catalytic / Pellistor)، الکتروشیمیایی (Electro Chemical)، فروسرخ (IR) و خطی (Open Path)
این دتکتورها براساس طیف نوری که برای تشخیص حریق استفاده می‌کنند شامل انواع زیر هستند:
براساس گازها و مواد قابل اشتعال موجود در محیط و میزان دقت و سرعت واکنش مورد نیاز دتکتور شعله‌ی مناسب انتخاب خواهد شد.
در این نوشتار به معرفی مختصر سیستم F&G، اجزای آن و مزایای استفاده از این سیستم پرداختیم. در مقالات آتی انواع سیستم های F&G و تجهیزات آن را به تفصیل بررسی خواهیم کرد.
لطفا نظرات خود را با ما در میان بگذارید و برای کسب اطلاعات در مورد جدیدترین تجهیزات سیستم F&G و سایر تجهیزات ایمنی، اعلام و اطفای حریق به سامانه تخصصی کیوپیکت مراجعه فرمایید.
