رؤیای شفاف (به انگلیسی: Lucid Dream) به رؤیایی اطلاق می‌شود که در آن رؤیابین از این واقعیت که در حال رؤیا دیدن است، آگاهی دارد. در رؤیای شفاف، رؤیابین همچنان توانایی کنترل محیط فیزیکی را ندارد ولی به صورت آگاهانه روی رؤیای خود کنترل داشته و حتی می‌تواند صحنه رؤیا را به میل خود تغییر دهد. به همین دلیل در رؤیای شفاف بسیاری از فانتزی‌ها و غیرممکن‌ها می‌توانند قابل تجربه باشند،که البته این کار با تمرین های مخصوص امکانپذیر است. مانند یادآوری مسمتر و انجام کار هایی که بیدار بودن شما را تایید کند، تفکر و پی ریزی رؤیا قبل از خوابیدن و مطالعه دقیق رفتار انسان در رؤیا.
مغز کسانی که رؤیای شفاف را تجربه می‌کنند، مقدار بسیار بیشتری از باند بسامد beta-1 را که حدود ۱۳ الی ۱۹ هرتز است، به‌طور فعال تجربه می‌کند که منجر به فعال‌شدن قوهٔ هوشیاری و آگاهی در لوب آهیانه‌ای مغز است که در نهایت منجر به تجربهٔ رؤیای شفاف می‌شود.
شک‌هایی در حین تحقیق در مورد این پدیده به وجود آمده‌اند مبنی بر اینکه رویای شفاف حالت خواب نیست ولی چون همچنان عدم توانایی ارادی در کنترل محیط فیزیکی برفرد غالب است می‌توان گفت قسمتی از خواب است، یا به نوعی بیداری مختصر است. رؤیای شفاف توسط دانشمندان مختلف در زمان‌های مختلف مورد مطالعه علمی قرار گرفته‌است و با تمرینات خاصی قابل دسترسی است.
رویابینی آگاهانه یا رؤیای شفاف برای افرادی که از کابوس رنج می‌برند می‌تواند بسیار مفید باشد. مطالعه‌ای در سال ۲۰۰۶ نشان داد که درمان با رویابینی آگاهانه می‌تواند در صورتی که روی تکنیک‌ها و تمرینات مهارت کامل پیدا شده باشد مفید واقع شود. اگر چه مشخص نشد که دقیقاً کدام بخش از رویابینی آگاهانه سبب بهبود بیماران شود ولی به هر حال نتیجه کلی آزمایش موفقیت آمیز بوده‌است.
روانشناس استرالیایی به نام میلان کولیک نه تنها از رؤیای شفاف برای درمان کابوس بیماران خود استفاده کرد بلکه توانست میزان افسردگی را نیز در آن‌ها کاهش دهد. کولیک متوجه شد که مکالمات درمانی با شخصیتهای رؤیا و درک محتوای خواب شفاف می‌تواند نتایج درمانی شگفت‌انگیزی به همراه بیاورد.
روان شناسان بسیاری رؤیای آگاهانه را به عنوان راهی برای درمان برخی مشکلات روحی و روانی به کار برده‌اند. مشخص نیست که کاهش این مشکلات مربوط به آگاه شدن در رؤیا است یا به دلیل تغییر صحنه‌های آن است. آزمایشی که توسط اسپورمیکر و بوت در سال ۲۰۰۶ انجام شده صحت اثر رؤیای شفاف را بر روی کسانی که از کابوس شدید رنج می‌برند بررسی کرد. در انتها مشخص شد که میزان تکرار کابوس در بیماران کاهش یافت. در آزمایشی دیگر آن‌ها این روش را بر روی ۸ بیمار که آموزش‌های یک ساعته تمرینات رویابینی را دریافت کرده‌اند به کار بردند. نتایج نشان داده که نه تنها میزان کابوس کاهش یافته بلکه کیفیت خواب نیز افزایش پیدا کرده‌است.
اصطلاح رویای شفاف توسط نویسنده و روانپزشک هلندی فردریک ون ایدن (Frederik van Eeden)، در مقاله خود با عنوان "مطالعه رویاها" در سال 1913 ابداع شد، اگرچه توصیف خواب بینندگان که از خواب دیدن آگاه هستند قبل از مقاله است ون ایدن رویاهای خود را بین 1898 و 1912 مطالعه کرد و آنچه را که مهم ترین می دانست در یک دفتر خاطرات ثبت کرد، اون 352 عدد ز این خواب ها را شفاف دسته بندی می کند.
ون ایدن بر اساس داده های جمع آوری شده نام هفت نوع مختلف رویا را ایجاد کرده است:
وی گفت که نوع هفتم ، رویای شفاف ، "جالب ترین و شایسته ترین، دقیق ترین مشاهده و مطالعه" است.
اگرچه رویای شفاف می تواند برای تعدادی از جنبه های زندگی مفید باشد ، اما برخی از خطرات آن گوشزد شده است. کسانی که هرگز رویای شفافی ندیده اند ممکن است وقتی برای اولین بار آن را تجربه می کنند درک نکنند چه اتفاقی می افتد. افرادی که رویاهای شفاف را تجربه می کنند به دلیل احساس متفاوت می توانند از دیگران احساس انزوا کنند. کسی که با برخی بیماری های روانی دست و پنجه نرم می کند ، دشوار است که بتواند تفاوت بین واقعیت و رویای واقعی را تشخیص دهد.
برخی از افراد ممکن است فلج خواب را تجربه کنند. یک فرد معمولاً هنگامی که تا حدی در حالت REM (عمیق ترین و مفید ترین مرحله از خواب) از خواب بیدار می شود ، فلج خواب را تجربه می کند(در فرهنگ عامیانه ایرانی: بختک) ، حالتی که فرد گفته شده تا حدی فلج است و نمی تواند اندام خود را حرکت دهد. هنگام فلج خواب ، افراد ممکن است توهم هم داشته باشند. اگرچه توهمات گفته شده نمی تواند صدمه جسمی ایجاد کند ، اما ممکن است ترسناک باشد. توهم به سه نوع متداول وجود دارد: یک متجاوز در اتاق با شما ، احساس خرد شدن قفسه سینه یا کمر و احساس پرواز یا تحرک. فلج خواب نسبتاً غیرمعمول است و حدود 7.6٪ از جمعیت عمومی حداقل یک بار آن را تجربه کرده اند.
خطرات طولانی مدت با رویای شفاف به طور گسترده بررسی نشده است.
به دلیل اختصار در متن مقاله میتوانید برای اطلاعات تکمیلی به لینک مطالب پایین صفحه مراجعه کنید
