فیبروز کیستیک (CF) یک بیماری ژنتیکی جدی است که باعث آسیب شدید به سیستم تنفسی و گوارشی می شود. این آسیب اغلب ناشی از تجمع مخاط غلیظ و چسبنده در اندام ها است. بر اساس گزارش بنیاد سیستیک فیبروزیس، بیش از 30000 نفر در ایالات متحده به فیبروز کیستیک مبتلا هستند و سالانه 1000 نفر دیگر به آن مبتلا می شوند. آماری از شمار مبتلایان به CF در کشور وجود ندارد اما پیش بینی می شود 3 تا 4 هزار بیمار سیستیک فیبروزیس در کشور وجود داشته باشد. CF یک بیماری پیشرونده است، بنابراین با گذشت زمان بدتر می شود. مراقبت منظم و روزانه می تواند به مدیریت CF کمک کند، اما هیچ برنامه درمانی وجود ندارد که برای همه مفید باشد. با یک برنامه درمانی خاص برای نیازهایتان، هنوز هم می توانید زندگی کاملی داشته باشید. در این مقاله نگاهی داریم به علائم، علل، تشخیص و درمان فیبروز کیستیک.
فیبروز کیستیک بر سلول های تولید کننده عرق، مخاط و آنزیم های گوارشی تأثیر می گذارد. به طور معمول، این مایعات مانند روغن رقیق و صاف هستند. آنها اندام ها و بافت های شما را روغن کاری می کنند و از خشک شدن بیش از حد آنها جلوگیری می کنند. اگر CF دارید، یک جهش ژنتیکی ضخامت مخاط و سایر مایعات بدن را افزایش می دهد. وقتی این اتفاق می افتد، مایعات غلیظ تر می توانند عملکرد اندام ها مانند عبور هوا از طریق ریه ها را مختل کند. این عمل می تواند باکتری ها را به دام بیاندازد و منجر به عفونت شود. در موارد پیشرفته تر، افراد مبتلا به CF ممکن است عوارضی مانند نارسایی تنفسی و سوء تغذیه داشته باشند. بسیار مهم است که افراد مبتلا به CF فوراً درمان شود. تشخیص و درمان به موقع می تواند کیفیت زندگی را بهبود بخشد و طول عمر فرد را افزایش دهد. آزمایشهای غربالگری و روشهای درمانی در سالهای اخیر بهبود یافتهاند، بنابراین بسیاری از افراد مبتلا به CF اکنون میتوانند تا سن 40 الی 50 سالگی زندگی کنند.
علائم فیبروز کیستیک بسته به فرد و شدت بیماری او می تواند متفاوت باشد. سنی که در آن علائم ایجاد می شود نیز می تواند متفاوت باشد.علائم ممکن است در دوران شیرخوارگی ظاهر شوند، اما برای سایر کودکان، علائم ممکن است تا بعد از بلوغ یا حتی در اواخر زندگی شروع نشود. با گذشت زمان، علائم مرتبط با بیماری ممکن است بهبود یابد یا بدتر شود. یکی از اولین نشانه های CF، طعم شور پوست است. والدین کودکان مبتلا به CF به مزه کردن این شوری هنگام بوسیدن فرزندان خود اشاره کرده اند.
سایر علائم CF ناشی از عوارضی است که بر موارد زیر تأثیر می گذارد:
مخاط ضخیم و چسبنده مرتبط با CF اغلب راه های عبور هوا را به داخل و خارج از ریه ها مسدود می کند و می تواند علائم زیر را ایجاد کند:
مخاط غیرطبیعی همچنین میتواند کانالهایی که آنزیمهای تولید شده توسط پانکراس را به روده کوچک حمل میکنند مسدود کند. بدون این آنزیم های گوارشی، روده نمی تواند مواد مغذی لازم را از غذا جذب کند. این انسداد می تواند منجر به موارد زیر شود:
CF در نتیجه نقص در آنچه که ژن “تنظیم کننده هدایت تراغشایی فیبروز کیستیک” یا ژن CFTR نامیده می شود رخ می دهد. این ژن حرکت آب و نمک را به داخل و خارج سلول های بدن شما کنترل می کند. یک جهش یا تغییر ناگهانی در ژن CFTR باعث می شود که مخاط شما ضخیم تر و چسبنده تر از حالت طبیعی شود. این مخاط غیرطبیعی میزان نمک در عرق شما را افزایش می دهد و در اندام های مختلف بدن از جمله روده ها، پانکراس، کبد و ریه جمع می شود. نقص های مختلف می تواند بر ژن CFTR تأثیر بگذارد. نوع نقص با شدت CF مرتبط است. بیش از 2000 جهش شناخته شده برای فیبروز کیستیک وجود دارد که اکثر آنها نادر هستند. در جدول زیر رایج ترین جهش ها آورده شده است:
ژن CFTR پروتئین هایی می سازد که به خروج نمک و آب از سلول های شما کمک می کند. اگر فیبروز کیستیک دارید، پروتئین کار خود را انجام نمی دهد. نتیجه تجمع مخاط غلیظی است که مجاری تنفسی را مسدود می کند. همچنین به همین دلیل است که افراد مبتلا به فیبروز کیستیک عرق شور دارند.
اینکه چقدر احتمال دارد CF را به ارث ببرید به عوامل مختلفی بستگی دارد. هر کسی که والدینش حامل این ژن باشند می تواند CF را به ارث ببرد. با این حال، ناقلین معمولا فقط یک کپی از یک ژن معیوب دارند و ممکن است هرگز علائمی را تجربه نکنند یا حتی ندانند که حامل ژن هستند. برای داشتن CF، کودک باید یک نسخه از ژن را از هر یک از والدین به ارث ببرد. اگر کودک فقط یک نسخه از ژن را از یکی از والدین به ارث ببرد، به این بیماری مبتلا نمی شوند. با این حال، او حامل ژن معیوب خواهند بود، به این معنی که ممکن است این ژن را به فرزندان خود منتقل کنند. اگرچه ناقلین بیماری فعالی ندارند، اما فرزندان دو ناقل خطر بسیار بیشتری برای ابتلا به CF دارند. به طور دقیق، اگر هر دو والدین شما حامل ژن فیبروز کیستیک باشند، موارد زیر وجود دارد:
افرادی که سابقه خانوادگی CF دارند نیز در معرض خطر بیشتری هستند زیرا CF یک اختلال ارثی است.
تشخیص CF نیاز به علائم بالینی سازگار با CF در حداقل یک اندام و شواهدی از اختلال عملکرد CFTR دارد. این شواهد معمولاً بر اساس نتایج غیرطبیعی از تست عرق یا وجود جهش در ژن CFTR است. علائم بالینی برای نوزادانی که از طریق غربالگری نوزاد شناسایی می شوند، لازم نیست. سایر آزمایشات تشخیصی که ممکن است انجام شوند عبارتند از:
اگرچه هیچ درمانی برای CF وجود ندارد، اما راه های مختلفی وجود دارد که ممکن است به تسکین علائم و کاهش خطر عوارض کمک کند.
چند دهه پیش، محققان ژن مسئول CF را شناسایی کردند. این امید را ایجاد کرد که درمان جایگزین ژنتیکی ممکن است بتواند ژن معیوب را در شرایط آزمایشگاهی جایگزین کند. با این حال، این درمان هنوز جواب نداده است.
نوع جدیدی از ژن درمانی است و ممکن است در جایی اتفاق بیفتد که درمان های جایگزین ژن درمانی قبلی شکست خورده باشند. در این تکنیک از مولکول های استنشاقی DNA برای رساندن نسخه های “تمیز” ژن به سلول های ریه استفاده می کند و در آزمایشهای اولیه، بیمارانی که از این درمان استفاده کردند، بهبود مختصری از علائم را نشان دادند. این پیشرفت برای افراد مبتلا به CF نویدبخش است.
هیچ یک از این درمان ها یک درمان قطعی نیستند، با این حال بزرگترین گام ها به سوی زندگی بدون بیماری هستند که بسیاری از افراد مبتلا به CF هرگز تجربه نکرده اند.
پیوند ریه ممکن است گزینه ای برای بهبود و افزایش عمر باشد. با این حال، جهش ژن CF در بدن شما باقی میماند و بر سایر اندامها حتی پس از دریافت ریههای جدید تأثیر میگذارد. هنگام تصمیم گیری برای پیوند به عنوان یک گزینه، مواردی وجود دارد که باید در نظر بگیرید. خطر عفونت و پس زدن اندام وجود دارد، و باید تا آخر عمر از داروهایی استفاده کنید که سیستم ایمنی شما را سرکوب می کنند.
فیزیوتراپی قفسه سینه به شل شدن مخاط غلیظ در ریه ها کمک می کند و سرفه را آسان تر می کند. این کار معمولاً 1 تا 4 بار در روز انجام می شود. یک تکنیک رایج شامل قرار دادن سر بر روی لبه تخت و کف زدن با دست های جمع شده در کناره های سینه است. همچنین ممکن است از دستگاه های مکانیکی برای پاکسازی مخاط استفاده شود. این دستگاه ها شامل:
CF می تواند مانع از جذب مواد مغذی مورد نیاز روده ها از غذا شود. اگر مبتلا به CF هستید، ممکن است نسبت به افرادی که این بیماری را ندارند به کالری بیشتری در روز نیاز داشته باشید. همچنین ممکن است نیاز به مصرف کپسول های آنزیم پانکراس با هر وعده غذایی داشته باشید. پزشک شما همچنین ممکن است آنتی اسیدها، مولتی ویتامین ها و رژیم غذایی سرشار از فیبر و نمک را توصیه کند.
اگر CF دارید، مهم است:
به طور مرتب واکسن آنفولانزا و ذات الریه دریافت کنید.
CF قابل پیشگیری نیست. با این حال، آزمایش ژنتیک باید برای زوج هایی که CF دارند یا بستگان مبتلا به این بیماری دارند انجام شود. آزمایش ژنتیک می تواند خطر ابتلا به CF را تعیین کند. پزشکان می توانند پس از گرفتن نمونه خون یا سواب گونه به دنبال شایع ترین جهش های ژنتیکی باشند.
چشم انداز افراد مبتلا به CF در سال های اخیر به طور چشمگیری بهبود یافته است که عمدتاً به دلیل پیشرفت در درمان است. امروزه بسیاری از افراد مبتلا به این بیماری تا 40 الی 50 سالگی و حتی در برخی موارد بیشتر از آن زندگی می کنند. با این حال، هیچ درمانی برای CF وجود ندارد، بنابراین عملکرد ریه به طور پیوسته در طول زمان کاهش می یابد. آسیب ناشی از آن به ریه ها می تواند باعث مشکلات شدید تنفسی و سایر عوارض شود.
زنانی که ناقل CF هستند به دلیل آن مشکلات ناباروری را تجربه نمی کنند. برخی از مردانی که ناقل هستند، نوع خاصی از ناباروری دارند. این ناباروری ناشی از یک مجرای از دست رفته به نام مجرای دفران است که اسپرم را از بیضه ها به آلت تناسلی منتقل می کند. مردان با این تشخیص این امکان را دارند که اسپرم خود را با جراحی بازیابی کنند. سپس می توان از اسپرم برای کاشت از طریق درمانی به نام تزریق داخل سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) استفاده کرد. درICSI، یک اسپرم منفرد به تخمک تزریق می شود. اگر لقاح اتفاق بیفتد، جنین از طریق لقاح آزمایشگاهی در رحم زن کاشته می شود. از آنجایی که همه مردان ناقل CF مشکلات ناباروری ندارند، مهم است که هر دو طرف برای ژن معیوب آزمایش شوند.
بسیاری از ناقلین CF بدون علامت هستند. تقریباً از هر 31 آمریکایی یک نفر ناقل بدون علامت ژن CF معیوب است. سایر ناقلین علائمی را تجربه می کنند که معمولاً خفیف هستند. علائم عبارتند از:
کنگره متخصصان زنان و زایمان آمریکا (ACOG) توصیه می کند که برای همه زنان و مردانی که می خواهند صاحب فرزند شوند، غربالگری حامل را پیشنهاد می کند. غربالگری حامل یک روش ساده است. شما باید یک نمونه خون یا بزاق تهیه کنید که از طریق یک سواب دهان به دست می آید. نمونه برای تجزیه و تحلیل به آزمایشگاه فرستاده می شود و اطلاعاتی در مورد ماده ژنتیکی شما (DNA) ارائه می دهد و مشخص می کند که آیا شما حامل جهش در ژن CF هستید یا خیر.
در دوران بارداری، علائم فیبروز کیستیک ممکن است بدتر شود. کودک در حال رشد می تواند به ریه های شما فشار وارد کند و نفس کشیدن را سخت تر کند. یبوست در زنان مبتلا به فیبروز کیستیک نیز شایع است.
سایر عوارض بارداری فیبروز کیستیک عبارتند از:
این احتمال وجود دارد که شما فیبروز کیستیک را به کودک خود منتقل کنید. برای اینکه این اتفاق بیفتد، همسر شما نیز باید حامل ژن غیر طبیعی باشد. شریک زندگی شما می تواند قبل از بارداری آزمایش خون یا بزاق بدهد تا وضعیت ناقل بودن او بررسی شود.
در دوران بارداری، دو آزمایش پیش از تولد به دنبال شایع ترین جهش های ژنی هستند. آنها می توانند نشان دهند که آیا کودک شما احتمالاً به فیبروز کیستیک مبتلا است و آیا یکی از جهش های ژنی شناخته شده برای ایجاد فیبروز کیستیک را دارد یا خیر:
هنگامی که وضعیت ابتلای کودک شما به فیبروز کیستیک مشخص شد، می توانید در مورد آینده بارداری خود تصمیم گیری کنید.
کمی برنامه ریزی و مراقبت بیشتر در دوران بارداری به بهترین نتیجه ممکن برای شما و کودکتان کمک می کند. در اینجا چند راهکار وجود دارد که می توانید انجام دهید.
فیبروز کیستیک دریافت تغذیه مناسب در دوران بارداری را دشوارتر می کند. وقتی برای دو نفر غذا میخورید، دریافت کالری و مواد مغذی کافی بسیار مهمتر است. ممکن است پزشک شروع بارداری را با شاخص توده بدنی (BMI) حداقل 22 توصیه کند. اگر BMI شما کمتر از آن است، ممکن است لازم باشد قبل از باردار شدن، کالری دریافتی خود را افزایش دهید. هنگامی که باردار هستید، روزانه به 300 کالری اضافی نیاز دارید. اگر تنها با غذا نمی توانید به این عدد برسید، مکمل های غذایی بنوشید. گاهی اوقات تهوع شدید صبحگاهی یا فیبروز کیستیک می تواند مانع از دریافت کالری کافی برای رفع نیازهای کودک شود. در این مورد، پزشک ممکن است توصیه کند که تغذیه خود را به صورت داخل وریدی دریافت کنید.
در اینجا چند نکته تغذیه ای دیگر وجود دارد که در دوران بارداری باید رعایت کنید:
فعالیت بدنی برای اینکه بدن شما را برای زایمان آماده کند و ریه های شما را سالم نگه دارد، مهم است. پزشک ممکن است به شما توصیه کند که تمرینات خاصی را برای تقویت عضلاتی که به تنفس شما کمک می کنند انجام دهید. ابتدا با پزشک خود مشورت کنید تا مطمئن شوید تمریناتی که انجام می دهید برای شما بی خطر هستند. همچنین قبل از شروع هر برنامه ورزشی جدیدی با یک متخصص تغذیه مشورت کنید.
دارو بخشی ضروری از مدیریت فیبروز کیستیک است. خبر خوب این است که اکثر داروهایی که این عارضه را درمان می کنند برای کودک شما بی خطر در نظر گرفته می شوند. با این حال، چند دارو وجود دارد که باید با احتیاط استفاده کنید. احتمال کمی وجود دارد که آنها خطر نقایص مادرزادی یا سایر مشکلات را در نوزاد متولد نشده شما افزایش دهند. این داروها عبارتند از:
در صورت مصرف هر یک از این داروها با پزشک خود صحبت کنید. شما باید مزایا و خطرات مصرف داروهایی را که میتواند در دوران بارداری مشکلاتی ایجاد کند، بسنجید. پزشک شما ممکن است بتواند شما را تا زمان زایمان به یک داروی جایگزین تغییر دهد.
اکثر زنان مبتلا به این بیماری می توانند باردار شوند، اما ممکن است کمی بیشتر از حد معمول طول بکشد. فیبروز کیستیک باعث غلیظ شدن مخاط در سراسر بدن از جمله مخاط در دهانه رحم می شود. مخاط غلیظتر باعث می شود اسپرم مرد به سختی داخل دهانه رحم شنا کند و تخمک را بارور کند.
کمبودهای تغذیه ای نیز می تواند مانع از تخمک گذاری منظم شما شود. هر بار که تخمک گذاری می کنید، تخمدان شما یک تخمک برای لقاح آزاد می کند. بدون تخمک در هر ماه، ممکن است نتوانید به راحتی باردار شوید.
اگر چندین ماه برای باردار شدن تلاش کرده اید، اما موفق نشده اید، با یک متخصص باروری صحبت کنید. داروهایی برای افزایش تولید تخمک یا فناوری های کمک باروری مانند لقاح آزمایشگاهی ممکن است شانس شما را برای باردار شدن افزایش دهد.
بسیاری از زوج های ناقل تصمیم به انجام آزمایش غربالگری ژنتیکی روی جنین خود می گیرند که تشخیص ژنتیکی پیش از لانه گزینی (PGD) نام دارد. این آزمایش قبل از بارداری روی جنین هایی که از طریق لقاح آزمایشگاهی (IVF) به دست آمده اند انجام می شود. در PGD، یک یا دو سلول از هر جنین استخراج میشود و آنالیز میشود تا مشخص شود که آیا نوزاد:
برداشتن سلول ها بر روی جنین تأثیر منفی نمی گذارد. هنگامی که این اطلاعات را در مورد جنین خود بدانید، می توانید تصمیم بگیرید که کدام یک را در رحم خود کاشته کنید، به این امید که حاملگی رخ دهد.
ابتلا به فیبروز کیستیک نباید مانع تشکیل خانواده شود. برای باردار شدن ممکن است کمی آمادگی و مراقبت بیشتر لازم باشد. اگر اعتقاد بر این است که شما یا یکی از عزیزانتان مبتلا به CF هستید، اولین گامی که باید بردارید تشخیص و آموزش این بیماری است.
در آزمایشگاه ژنتیک پزشکی اریتروژن تشخیص پیش از تولد و تشخیص پیش از لانه گزینی برای CF انجام می شود.
https://erythrogen.com/blog/cystic-fibrosis-symptoms-causes-diagnosis-and-treatment/