پروژه‌ها و محصولات دو مفهوم کلیدی در حوزه مدیریت و توسعه نرم‌افزار و همچنین بسیاری از صنایع دیگر هستند. هرچند ممکن است در نگاه اول این دو مفهوم مشابه به نظر برسند، اما تفاوت‌های عمده‌ای بین آن‌ها وجود دارد که باید درک شود. این تفاوت‌ها بر نحوه مدیریت، توسعه، پیاده‌سازی و نگهداری تاثیرات قابل توجهی دارند. در این مقاله به بررسی تفاوت‌های بین پروژه و محصول پرداخته و در ادامه یک مدل توسعه نرم‌افزار بر اساس محصول را تشریح خواهیم کرد.
پروژه یک تلاش موقتی است که برای ایجاد یک محصول یا خدمت مشخص در یک بازه زمانی مشخص با منابع محدود انجام می‌شود. مدیریت پروژه شامل برنامه‌ریزی، تخصیص منابع، زمان‌بندی، کنترل و تحویل پروژه است. ویژگی‌های کلیدی یک پروژه عبارتند از:
محصول، به یک کالای نرم‌افزاری یا خدماتی اشاره دارد که برای برآورده کردن نیازهای مشتریان طراحی شده و به‌طور مداوم بهبود یافته و به‌روز می‌شود. محصول ممکن است یک اپلیکیشن، وب‌سایت، ابزار نرم‌افزاری یا حتی یک پلتفرم خدمات باشد. مدیریت محصول شامل برنامه‌ریزی، طراحی، توسعه، عرضه به بازار، و همچنین پشتیبانی و نگهداری مداوم محصول است. ویژگی‌های کلیدی یک محصول عبارتند از:
توسعه محصول محور به معنای تمرکز بر روی خلق و بهبود یک محصول در طول زمان است. در این روش، تیم‌ها به طور مداوم به بازخورد مشتریان توجه می‌کنند و ویژگی‌های جدیدی را برای بهبود تجربه کاربر و برآورده کردن نیازهای بازار ارائه می‌دهند. در حالی که توسعه پروژه محور تمرکز بر روی تکمیل یک کار مشخص در مدت زمان محدود دارد.
یکی از رایج‌ترین مدل‌های توسعه نرم‌افزار مبتنی بر محصول، مدل توسعه چابک (Agile) است. این مدل بر اساس تولید محصول در چرخه‌های کوتاه‌مدت به نام اسپرینت (Sprint) طراحی شده است و در هر مرحله بازخورد مشتری را دریافت می‌کند.
ویژگی‌های جدید (Feature) که در یک محصول توسعه داده می‌شوند، اغلب به‌صورت پروژه‌های کوچک یا میکروپروژه‌ها مدیریت می‌شوند. برای نمونه، اگر در یک محصول نرم‌افزاری یک قابلیت جدید اضافه شود، مانند اضافه کردن سیستم پرداخت آنلاین به یک وب‌سایت فروشگاهی، این توسعه ویژگی ممکن است به عنوان یک پروژه کوچک در نظر گرفته شود. ویژگی‌های جدید به خودی خود پروژه نیستند، اما فرآیند توسعه آن‌ها می‌تواند مانند پروژه‌ای با محدوده، زمان‌بندی و منابع تعریف شده مدیریت شود.
در توسعه محصول محور، تمرکز اصلی روی بهبود مستمر محصول است. مدل‌های توسعه محصول محور معمولاً از چارچوب‌های چابک (Agile) استفاده می‌کنند که در آن‌ها توسعه ویژگی‌ها به بخش‌های کوچک و زمان‌بندی شده تقسیم می‌شود. اسپرینت‌ها در متدولوژی چابک به تیم‌ها این امکان را می‌دهد که در هر دوره کوتاه مدت (معمولاً ۲ تا ۴ هفته)، یک یا چند ویژگی جدید را توسعه دهند.
در یک تیم چابک، افزودن یک ویژگی جدید به محصول معمولاً به عنوان یک آیتم در بک‌لاگ محصول (Product Backlog) ثبت می‌شود. این آیتم به‌طور دقیق توصیف می‌شود و با تخصیص منابع، زمان‌بندی و برنامه‌ریزی در طول یک یا چند اسپرینت توسعه می‌یابد. به این ترتیب، هر ویژگی به نوعی پروژه کوچک محسوب می‌شود که خروجی آن به محصول اضافه می‌شود.
به عنوان مثال، فرض کنید که یک تیم توسعه نرم‌افزار برای یک اپلیکیشن مالی قصد دارد قابلیت پرداخت از طریق ارز دیجیتال را اضافه کند. این قابلیت جدید (Feature) مراحل زیر را شامل می‌شود:
این چرخه به طور کلی بسیار شبیه به یک پروژه کوچک است.
در مدیریت محصول، تیم‌های توسعه به‌صورت مستمر بر روی بهبود و توسعه ویژگی‌های جدید کار می‌کنند و ویژگی‌های مختلف محصول با تمرکز بر نیازهای مشتری بهبود می‌یابد. در مقابل، مدیریت پروژه بیشتر بر روی تکمیل یک کار خاص در یک بازه زمانی مشخص تمرکز دارد.
در مدیریت محصول، مهم‌ترین چیز چرخه عمر محصول است. این چرخه شامل مراحل زیر است:
از سوی دیگر، مدیریت پروژه بیشتر شامل برنامه‌ریزی دقیق، زمان‌بندی و تحویل به موقع پروژه است.
گیت لب (Gitlab) یک نمونه بارز از محصول محور بودن در توسعه نرم‌افزار است. این پلتفرم ابزارهای متعددی برای مدیریت کد، CI/CD، امنیت و مانیتورینگ ارائه می‌دهد. در GitLab، هر ماه یک نسخه جدید از محصول ارائه می‌شود که ویژگی‌ها و بهبودهای جدیدی را شامل می‌شود. فرآیند توسعه GitLab به این صورت است که تیم‌های توسعه در اسپرینت‌های کوتاه کار می‌کنند و بازخوردهای مشتریان را در اولویت قرار می‌دهند. این رویکرد به GitLab کمک کرده است که به سرعت به یک ابزار قدرتمند و محبوب در جامعه توسعه‌دهندگان تبدیل شود.
تفاوت‌های اساسی بین پروژه و محصول نشان می‌دهد که هر کدام به رویکردهای متفاوتی در مدیریت و توسعه نیاز دارند. پروژه‌ها موقتی و با اهداف خاص هستند، در حالی که محصولات نیاز به توسعه مداوم و توجه به نیازهای مشتری دارند. توسعه محصول محور، به‌ویژه با استفاده از مدل‌های چابک، روشی اثربخش برای بهبود و توسعه مداوم نرم‌افزارهاست. این رویکرد تضمین می‌کند که محصول همواره مطابق با نیازهای بازار و مشتریان به‌روزرسانی و بهبود یابد.
ویژگی‌های جدید در توسعه محصول می‌توانند به‌عنوان پروژه‌های کوچک در نظر گرفته شوند. هرچند که آن‌ها بخشی از یک محصول بزرگ‌تر هستند، اما فرآیند توسعه هر ویژگی جدید، شامل برنامه‌ریزی، تخصیص منابع، اجرا و تحویل است که تمامی این مراحل مشابه با یک پروژه است. بنابراین، توسعه یک ویژگی جدید می‌تواند یک پروژه در مقیاس کوچک باشد که در نهایت به محصول اضافه می‌شود.
