حرف اول
قرن ها پیش در کشورمان از بادگیر استفاده می کردند و حال که حرف از معماری اکوتک می شود اصلا به یاد نمی آوریم که ما خودمان در گذشته پیشرو در این معماری بودیم و در کشور خودمان هم از این تکنولوژی جدید خیلی قدیم ترها داشتیم .
اما وقتی یکی از این عناصر در معماری معاصر توسط معماران کشور های دیگر استفاده می شود اسمش را خلاقیت می گذاریم .
اصلا هیچ توجهی به این معماران بزرگ که گذشته برای معماران امروز به جای گذاشته نمی کنند و خیلی ساده از کنار آن رد می شویم .
شاید این تفکر در این موضوع سوالاتی در ذهن هر دانشجویی معماری بوجود بیاورد و او را به سوی معماری گذشته ایرانمان ببرد که در دنیای امروز می تواند مطرح باشد .
پیش فرض ها
بادگیر ها به چه معنی است ؟
کویر چگونه زنده است ؟
کجا می توان این نفس های کویررا شمرد ؟
این همه زیبایی چگونه رو به نابودی است ؟
از بادگیر ها تا معماری اکوتک چقدر فاصله است ؟
شهر بادگیر ها ، شهر زیبای ایران ، یزد ؟
بادگیرها در جهان دیروز و امروز ؟
چرا دیگر کویر ایران نفس نمی کشد ؟
و ...
مقدمه
استفاده از بادگیر از سالهای بسیار قدیم در ایران متداول بوده است . بادگیرها با اشکال مختلف در شهرهای مرکزی و جنوب ایران ساخته شده که هر کدام بر حسب ارتفاع و جهت باد مطلوب طراحی و اجرا شده اند . هنوز هم می توان باقیمانده ی این بادگیرها را در اقلیم گرم و مرطوب جنوب در شهرهایی مانند : بندر عباس ، بندر لنگه ، قشم ، بوشهر ، و اقلیم گرم و خشک نواحی مرکزی مانند کرمان ، نائین ، یزد ، طبس ، کاشان ، سمنان ، اصفهان و حتی نواحی جنوب شهر تهران مشاهده نمود .
در این مقاله انواع بادگیر و ساختار آن را و دلیل منقزض شدنش را مورد بررسی قرار می دهیم و در آخر به ایده های جدید از این تفکر قدیمی نگاهی خواهیم داشت .
? ?
بادگیر و ایران
بادگیر از مظاهر و سمبل های تمدن ایران است ، دقیقا معلوم نیست اولین بادگیر در کدام شهر ایرا ن ساخته شده است ولی سفرنامه نویسان قرون وسطایی بیشتر از بادگیرهای شهرهای کویری و گرم و خشک مانند : یزد و گناباد و طبس ، کرمان ، بم ، زاهدان نام برده اند .
کاریز و بادگیر و خانه های گنبدی بدون تردید از نمادهای تمدن ایرانی است .
?معمارن ایرانی در گذشته از عامل باد برای تعدیل گرمای درون خانه ها ف تالار ها و آب انبار ها استفاده می کردند . بادگیر تشکیل شده است از برجکی تقریبا مرتفع تر از جاهای دیگر خانه بر روی بام با دهانه های چهار گانه که بالای آن (رو به آسمان ) بسته است ولی پایین آ ( به داخل بنا) باز است .
حوض خانه ایوانی کوچک بوده است که در انتهای اتاق های تابستانی هر امارت قرار داشته است . اتاق های تابستانی تشکیل شده اند از اتاق هایی با ابعاد بزرگ و درهای زیاد –گاهی تا پنج در - بدلیل جریان یافتن هوا درآنها که در انتهای آنها حوض خانه بود . حوض خانه به شکل فضای رابط میان حیاط خانه و اتاق های تابستان است . و دراین فضا حوض کوچکی بود که به همین دلیل به آن حوض خانه می گویند .
وجود بادگیر با آب و هوای هر منطقه در رابطه ی مستقیم است . بطوری که هر چه گرمای هوا کاسته شود ، و همان میزان از تعداد بادگیرها کاسته می شود . بعنوان مثال در روستاهای کوهستانی « طرزجان» و «ده بالا» که هوای خنک دارند بادگیر برایشان مفهوم و معنا ندارد .
د رحالیکه د ر « میبد » که دارای آب و هوای گرم و خشک است می توان گفت که بیشتر خانه ها بادگیر دارند .
ساختار بادگیر
? بادگیر معمولا چهارگوشه است و در دیوارهای چهار گانه ی ان سوراخ تعبیه شده است و همان گونه که در عکس ها و اشکال این قسمت مشاهده می شود ، اغلب بادگیرها ، دارای چوب بست هایی هستند که دو طرف دهانه ی بادگیر را به هم متصل می کنند و انتهای این چوب بست ها از بدنه ی بادگیر بیرون می باشد .
این چوب بست ها جهت افزایش استحکام و مقاومت بادگیر در مقابل فشار باد است علت آنکه انتهای این چوبها را نمی برند این است که در زمان تعمیر و مرمت بادگیر ، داربست ها را به این چوب ها متصل می کنند و از روی داربست ها ، تعمیرات لازمه را انجام می دهند و بصورت کششی کار می کنند و نمی گذارند که پرده های داخلی و بدنه بادگیر از یکدیگر جدا شوند.
درون بادگیر با تیغه ها و جداره هایی که از خشت یا چوب ساخته شده است و پره های آجری مورب به چهار بخش تقسیم می شده است .
?بطوری که اگر در فضای بالای بنا ، از هر سو باد بوزد به درون دهانه وارد می گردد و بخاطر اینکه تیغه های مورب در داخل بادگیر به سمت پایین ادامه دارد ، کشش باد هم بسمت پایین ادامه پیدا می کند و باد از هوای آزاد بالا به درون ساختمان می رسد واز سوی دیگر هوا به بیرون می رود .
چشمه
عرض بین دوتیغه را در اصطلاح «چشمه» می نامند .
که بین 40 تا 60 سانتی متر است . تعداد چشمه های هر بادگیر بستگی به عرض اتاق و همچنین بزرگی بادگیر دارد و از طرفی تعداد چشمه های هر طرف بادگیر با شدت باد همان طرف و در مجموع با هوای هر منطقه ارتباط دارد . بادگیر را بسمتی می سازند که مناسبترین جریا ن هوای منطقه را جذب کند و پشت به باد «قبله» می سازند که همراه گرد و خاک است و برحسب سرعت و جهت باد طراحی شده ند .
بام بادگیر را به شکل خرپشته در می آورند تا در کشاندن هوای مطبوع و یا در بیرون کردن هوای گرم و آلوده کمک کند .
بعد روی پشت بام بادگیر را به قطر 3 ساتی متر با نیمچه کاه می پوشانند . گاهی اوقات فاصله بین دو پایه را با خشت و نیمچه کاه تخت می کنند سپس دو یا سه رگه آجر در لبه های بام آن کار می گذارند .
بطوری که چیدن آجرها به این ترتیب علاوه بر استحکام بادگیر به زیبایی ظاهری آن نیز می افزاید . در بعضی از موارد نیز در روی دهانه ی بادگیر ، حصیر ، سفال و یا بوته های خار قرار می دادند و روی آن آب می پاشیدند و بدین ترتیب رطوبت و برودت های هوای ورودی را افزایش می دادند .
شیوه ساختن بادگیر
معماران محلی برای ساختن بادگیر از پشت بام خانه و از جایی که مشرف به اتاق کوچکی است که برای بادگیر اختصاص داده‌اند با خشت یا آجر ،تنوره بادگیر را با مقطع مستطیل می‌چینند تا به ارتفاع معینی برسد. سپس بالای این تنوره‌ها چهار دیواره را دو چوب به شکل ضربدر «×» می‌گذارند. به گونه‌ای که دو سمت هر چوب در دو زاویه مقطع قرار بگیرد و سپس دیوارهای سمت شرق و غرب و جنوب بادگیر را دو تا پنج و دو دهم متر بالا می‌آوردند. سپس در قسمت شمال که رو به باد «اصفهانی» است با نیم خشت یا آجر نیمه به عرض شش سانتی‌متر، روی تنور را تا ارتفاع معینی می‌چینند. ارتفاع این تیغه‌ها ۴۰ سانتی‌متر بلندتر از سایر دیوارهاست .
?
«پایه» بادگیر
?این تیغه‌ها را «پایه Pâye» می‌نامند که نوعی بادشکن محسوب می‌شوند و از لحاظ معماری هم فوایدی دارد. به عنوان مثال به نمای بادگیر جلوه خاصی می‌بخشد و موجب استحکام ساختمان بادگیر می‌شود.
انواع بادگیر
بادگیرها از لحاظ شکل بیرونی چند دسته هستند. ساده‌ترین نوع بادگیر یک جناحی است و بسیار کوچک و محقر بر فراز محفظه‌ای، مانند سوراخ بخاری در پشت بام ساخته می‌شود در این روش برای پرهیز از گزند گردبادها و طوفان‌های سنگین، بادگیر را فقط در جهت بادهای خنک و نسیم‌های مطبوع می‌سازند و جبهه‌های دیگر آن را می‌بندند. در برخی موارد بادگیرهای یک طرفه را پشت به بادهای شدید و آزاردهنده می‌سازند و در واقع این بادگیر عملکرد تهویه و تخلیه هوا را انجام میدهد. ابعاد آن نسبت به سایر انواع کوچک‌تر و شکل آن اولیه‌تر است. این نمونه بیشتر در منطقه سیستان و قسمتی از شهرستان بم دیده می‌شود.
?
باد گیر دو طرفه
نوع دوم، نوع دو طرفه که دارای دو وجه روبه‌روی یکدیگر و با پنجره‌های بلند و باریک بدون حفاظ ساخته می‌شود و در قسمت داخلی ساختمان به شکل یک یا دو حفره در طاقچه دیده می‌شود. این نمونه در سیرجان و به ندرت در کرمان دیده می‌شود.
بادگیر سه طرفه – بادگیر جناحی
بادگیر نوع سوم سه جناحی است و دو نوع دارد، سه جناحی متصل و سه جناحی منفصل (اشکم دریده) .در این نمونه میتوان به تفکیک از یک یا دو یا سه جبهه استفاده کرد. البته استفاده از این نوع بادگیر نادر است.
بادگیرهای چهار طرفه
نوع چهارم، بادگیرهای چهار طرفه است که به شکل کامل و مفصل‌تر از انواع دیگر ساخته شده‌اند و معمولا داخل کانالهای آن با تیغه‌هایی از آجر یا چوب یا گچ به چند قسمت تقسیم می‌شوند. این نمونه در یزد، کرمان و بوشهر و… دیده می‌شود.
? ?
بادگیرهای چند وجهی
در شهرستان یزد و برخی قسمت‌های مرکزی ایران بادگیرهای چند وجهی (معمولا هشت وجهی و حتی گاهی مدور) معمول است که نوع پنجم بادگیرها را تشکیل میدهد.
علت ساخت این گونه بادگیرها وجود بادهای مطلوبی است که از هر طرف وزش داشته و تیغه‌های کانال می‌تواند از هر جهت باد را گرفته و به داخل مسیر هدایت کند.
در شهر یزد تمامی بادگیر ها مرتفع و چهار طرفه یا هشت طرفه هستند ولی برعکس در شهر میبد که در 50 کیلومتری غرب شهر یزد بدلیل بادهای توام با گرد وغبار ، بادگیر ها کوتاه و یکطرفه ( پشت به باد نامطلوب و در جهت باد مطلوب ) هستند .
? ?
در شهرهایی که باد مطلوب نیز دارای قدری گرد و غبار است مانند گناباد در استان خراسان ، معمولا یک فضای خاکریز در زیر بادگیر ایجاد می کنند .
باد گیر چپقی
?که در حال حاضر یک نمونه از این نوع بادگیر در سیرجان باقی مانده است . بادگیر چپقی سیرجان تنها بادگیر متفاوت نسبت به بادگیرهای جهان از نظر معماری می باشد . بادگیر چپقی از بادگیرهای منحصربه فرد معماری ایرانی است که برای خانه سید علی اصغر رضوی ساخته شده است. معمار آ ن، سید محمد شجاعی ، این بادگیر را در زمان پهلوی اول با الهام از هواکش های کشتی ساخته شده است .
بادگیر چپقی نوع ششم بادگیرهاست که به جای فضای مکعبی شکل خارجی ، سازنده از ایجاد چند لوله ی خم دار ( زانو مانند ) برای حجم خارجی بادگیر استفاده کرده است .
?
طرز کار بادگیر
?بعضی از بادگیر ها ، فقط از طریق جابجایی هوا ، داخل بنا را خنک می سازند و بعضی دیگر ، هم از طریق جابجایی هوا و هم از طریق تبخیر این عمل را انجام می دهند ، سیستم کاری این نوع بادگیرها به این نحو می باشد که هوای جاری بیرون از خانه را به داخل خود می کشند و با تشت های آبی که درون آنها تعبیه شده ، هوا را خنک و سبک می کند و به داخل خانه هدایت می کند .
?در بعضی از عمارتهای قدیمی که متعلق به افراد ثروتمند بود ، حوض خانه فضای در بسته ای بود و اتاق های تابستانی منافذ و دالان هایی داشت - مانند : کانالهای کولر –که باد خنک از این دالان ها وارد اتاق های خانه می شد واین امر در صورتی بود که اتاق های تابستانی تعدد داشت.
از استفاده های دیگر بادگیر ها به عنوان سرد کردن فضای سرداب برای نگهداری مواد غذایی ونیز خنک نگهداشتن آب،اب انبارهابود.
بادگیر وهواکش روی گنبد ویا بام ،جزء جدایی ناپذیر آب انبارهای نواحی مرکزی ایران است.محیط مرطوب آب انبار با استفاده از جریان هوا باعث برودت و خنکی آب ذخیره شده می شود.
مصالح ساختمانی بادگیر ها
مصالح ساختمانی بادگیرها را معمولا خشت خام ،آجر ،گل،گچ و چوب شورونه تشکیل میدهد.چهار بخش عمده بادگیر شامل :بدنه،قفسه ،تیغه ها و سقف است.
?
تنوع وزیبایی معماری و کارکرد سرمایشی بادگیر ها که دمای هوای داخل را تا 15 درجه کاهش می داده اند،نشان گر این است که ،معماران ایرانی نه تنها در مسائل زیبای شنا سانه ،بلکه در فناوری اجرایی کارکردی نیز پیشگام بوده اند به گونه ای که می توان ایرانیان را به عنوان مبدا این عنصر دانست که بادگیر را به عنوان یک دستاورد به جهان عرضه داشته اند .
یزد شهر بادگیرها
در منطقه ی کویر ایران که هر از چند گاهی مهمان طوفان شن و بادهای تند و تیز است بناهایی مورد نیاز است که سازگار با این اقلیم باشد .
بیشترین تعداد بادگیرها در دشت های خشک و سوزان کاشان ، یزد ، جهرم ، طبس ، اروند و کرانه های خلیج فارس می توان مشاهده کرد .
?مشهورترین این بادگیرها : بادگیر عمارت بروجردی ها در کاشان ، بادگیر عمارت دولت آباد در یزد ( بلندترین بادگیر دنیا ) ، بادگیر عمارت عباسیون در کاشان ( این بادگیر پایین تر از سطح حیاط بود ) ، بادگیر عمارت طباطبایی در کاشان ، عمارت بادگیر ( نگین مجموعه ی کاخ گلستان ) .
?
بناهای یزد به گونه ای در مقابل کویر ایستادگی کرده و در عین حال آشتی دهنده ی ساکنان با کویر بودند.
از مهمترین ویژگی های خانه های کویری ( یزد ) : بادگیر ، فضاهای زمستان نشین و تابستان نشین و حیاط سنتی است .
شهر تاریخی یزد به شهر بادگیرها معروف است و به تحقق نسبت به سایر شهرهای مرکزی ایران دارای بیشترین تعداد بادگیر است . و اولین بادگیرها در تاریخ جهان در منطقه یزد خودنمایی کردند در این شهر ، مرتفع ترین بادگیر جهان یعنی بادگیر باغ دولت آباد وجود دارد که دارای حدود 34 متر ارتفاع است . ارتفاع دهانه ی فوقانی بادگیر 11 متر می باشد . این بادگیر هشت طرفه ، باد را از هر سمتی که بوزد به درون ساختمان هدایت می کند .
? ?
همچنین تنها آب انبار شش بادگیر در یزد واقع شده است که با داشتن شش بادگیر به این اسم شهرت یافته است و این شش بادگیر آب انبار با توجه به شرایط اقلیمی و جهت باد در این منطقه به شکل هشت ضلعی هستند .
?
از دیگر بادگیرهای این شهر میتوان آب انبار کلیمیان ، هفت بادگیری عصر آباد و حسین آباد به عنوان شاخس ترین ها نام برد .
فصل دوم
معنی کلمات کلیدی
بادگیر در فرهنگ لغات :
بادگیر برجهایی که در ایران برای تهویه بر بام خانه ها ساخته می شود . بادگیر را همچنین بالای آب انبارها و دهانه ی معدن ها برای تهویه می سازند . در خانه ها هوای خنک از بادگیر ، که نوع ابتدایی تهویه مطبوع بشمار می رود ، به اتاق های طبقه ی همکف یا زیرزمین ها فرستاده می شود . بادگیر از مظاهر و سمبل های تمدن ایرانی است .
?از نام های باستانی و گوناگون آن مانند : واتفر ، بادهنج ، باختان ، خیشود ، خیش خان ، خیشور ، ماسوره ، هواکپ .
باد در معماری : جریان هوایی است از مراکز پر فشار به طرف مراکز کم فشار به حرکت در می آید . هرچه شیب فشار بین دو نقطه بیشتر باشد جریان هوا نیز بیشتر خواهد بود .
?باد در معماری :
باد روی زمین عامل مهمی در تبادل دما، رطوبت و انتقال ذرات معلق است. این امر در ایجاد شرایط آسایش انسان یا اخلال در آن نقش مهمی دارد. جا به جایی هوا در بالا بردن سطح کارآیی ذهنی و فیزیکی افراد و کاهش میزان ابتلا به بیماری‌ها بسیار موثر است. همچنین می‌تواند عاملی در کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی باشد.
فصل سوم
زیبایی شناسی
?در ساخت بادگیرها از توانایی های معماری ایرانی به خوبی بهره گرفته شده ؛ به گونه ای که بادگیرها علاوه بر آن که اهداف زیست محیطی برآورده می کند ، جزیی از ساختمان های زیبای چشم گیر نیز به شمار می آید . رهگزاران با عبور از کوچه ها و شهر ، با تماشای بادگیرهای متنوع ، از لذت بینایی نیز بهره می گیرند .
?نما سازی بادگیرها خود از ویژگی های خاص برخوردار است و در نهایت ظرافت به وسیله ی آجر کاری و یا گچ بری ساخته می شود .
بادگیرها به صورت تزیین با آجرهای نقش دار آراسته می شدند. بادگیرها دارای منفذهای ورودی به صورت قوس های زیبا بوده اند .
?
بادگیرها؛تنفسگاه های دشت کویر
برخی از مورخان و کارشناسان معتقدند وجود بادگیر در هر خانه معرف تعیّن و تشخّص افراد آن خانه است. بزرگی و کوچکی بادگیر با موقعیت اقتصادی صاحب خانه ارتباط دارد. به گونه‌ای که هنگام ورود یک روستای کویر با نگاهی گذرا به وضعیت بادگیرها میتوان موقعیت اقتصادی هر خانوار را تشخیص داد.
زیرا که خانه‌های فقیرنشین بادگیر ندارند. بعضی از آنان که بادگیر دارند مصالح عمده بادگیر خشت و گل، یک طرفه و حتی تعداد چشمه‌های آن بسیار کم است. در حالی که مصالح بادگیر ثروتمندان بیشتر خشت و آجر چند طرفه و با تزییناتی همراه است. بیشتر بادگیرها یک طبقه است. فقط چند بادگیر در سراسر یزد دیده شد که دو یا سه طبقه است. به عنوان مثال در «عقدا» یک بادگیر دو طبقه در رباط معروف به «حاجی ابوالقاسم رشتی» مشاهده شد که معماران راجع به کیفیت بنای آن چنین اظهارنظر می‌کنند
«در گذشته بر اثر ناامنی در طبقه دوم آن آتش می‌افروختند تا رخنه ورود دشمن را به اطراف اطلاع دهند و از طرفی طبقه دوم به عنوان برج راهنما برای کاروانیان به حساب می‌آمده است.»
عده‌ای دیگر می‌گویند «ساختن بادگیر دو طبقه یک نوع هنر معماری است زیرا ساختن آن کار هر معماری نیست.»
?
در واقع شهرها و روستاهای کویری با بادگیر نفس می کشند .
بادگیرها و تناسب و زیبایی در معماری شهری
از جهتی فرم ظاهری بادگیر که هشت ضلعی است نشان میدهد که رعایت تناسب و زیبایی بادگیر برای معماری در درجه اول اهمیت بوده است. زیرا بادگیر طبقه دوم روی بادگیر طبقه اول ساخته شده است. منفذ زیر بادگیر آن درست در وسط منافذ دو طبقه بادگیر است. بادگیر طبقه دوم کار هواکش را انجام میدهد. یعنی در واقع این بادگیر وسیله بسیار مناسبی برای سهولت نفس کشیدن چشمه‌های بادگیر طبقه اول است.
در تفت یک بادگیر سه طبقه که از نظر معماری بسیار ارزنده است مورد بررسی قرار گرفته است. این بادگیر به عنوان نوعی تفاخر به حساب می‌آید. از طرفی بادگیر سه طبقه در تلطیف هوای خانه بسیار موثر است. به شکلی که باد در هر سمت و ارتفاعی جریان دارد به راحتی به وسیله چشمه‌های یکی از طبقات بادگیر به داخل کشانده می‌شود.
مشکلات بادگیر ها :
از جمله مشکلاتی که در رابطه با بادگیر وجود دارد این است که با وجود کلیه تمهیدات، باز هم مقداری گرد و غبار وارد فضای داخل بنا می شود. به علاوه، پرندگان، جانوران موذی و حشرات نیز از طریق مجرای بادگیر وارد فضای داخل می شوند. همچنین کنترل کامل مقدار جریان هوا و میزان رطوبت و برودت میسر نمی باشد. لذا بادگیر به تدریج جای خود را به کولر آبی در نواحی مرکزی و کولر گازی در نواحی جنوبی کشور داده است. در میبد در بعضی از خانه ها، از مجرای بادگیر جهت انتقال کانال کولر استفاده می شود و کولر را در مقابل بادگیر و در سمت رو به باد مطلوب قرار می دهند. بدین نحو عملکرد جدید بادگیر تنها به عنوان محافظ کولر در مقابل باد های کویری و عبور کانال کولر است.
چشم انداز اینده بادگیر در معماری نوین
با ورود معماری مدرن و به ویژه استفاده از تاسیسات مکانیکی به تدریج نقش اقلیم در ساختمان‌ها کم‌رنگ شد اما از نیمه دوم قرن گذشته که اقلیم و حفظ محیط زیست پیوسته مورد توجه قرار گرفت استفاده از فناوری همگون با محیط طبیعی، بازیافت ضایعات صنعتی و استفاده از انرژی‌های پاک مانند انرژی خورشید، باد و آب اهمیت بسیاری یافتند. در زمینه معماری نیز از این زمان توجه به محیط زیست و تلاش برای طراحی ساختمان‌های اقلیمی و معماری همساز با اقلیم آغاز شد.
امروزه میتوان از بادگیر به عنوان مکمل سیستم تهویه و برودت ساختمان استفاده کرد. به وسیله بادگیر میتوان در مواقعی از سال شرایط آسایش را با تهویه طبیعی تامین کرد و تنها زمانی که باد دیگر نتواند پاسخگوی نیاز ساکنان باشد باید از تاسیسات مکانیکی بهره گرفت.
?
اهمیت باد در طرح و ساخت محیط مسکونی از دیر باز مورد توجه بوده است ارستو چهار قرن قبل از میلاد ویترویرس معمار روسی یک قرن از قبل از میلاد از روش استفاده باد در معماری و شهر سازی صحبت می کند .
در معماری پایدار استفاده و ذخیره ی انرژی طبیعی حرف اول را میزند ؛ معماری اقلیمی می تواند شناسنامه ی کامل مردمان بوم خود باشند .
در کشور ما در طی قرون متمادی تمام ساختمان‌ها با توجه به اقلیم و شرایط محیطی ساخته می‌شده است. آفتاب، باد، رطوبت، سرما و گرما و به طور کلی شرایط آب و هوایی و جغرافیایی، تاثیر مستقیمی در معماری سنتی ایران در مناطق مختلف داشته است.
?بادگیر که با هدایت نسیم به داخل خانه عملکردی مانند کولرهای امروزی را دارند در خالی که رنگ و فرم و مصالح که مولد یک معماری همساز با طبیعت است ، هویتی را نیز برای خطه ی خود رقم می زند .
زرتشتیان ساکن تفت برای مبارزه با نا ملایمات هوای گرم تابستان و هوای سرد زمستان منازل خود را به شکل چهار صفه ای در آورده اند تا هر زمانی از سال با توجه به آب و هوا در یکی از صفه ها به سر برد . یعنی تابستان در سمت جنوب ، بهار در سمت شمال ، عصرهای زمستان در سمت شرق و صبح زمستان در سمت مغرب ، زندگی می کنند
?قطعاً از بادگیر به صورت گذشته نمی توان استفاده نمود و تامین برودت و تهویه ساختمان تنها به وسیله بادگیر دیگر میسر نمی باشد. البته با نصب تور سیمی ریز بر روی بادگیر، مقداری از مشکلات حل می شود.
?قابل ذکر است که حسن فتحی، معمار نامی مصر در داخل کانال بادگیر هایی که برای ساختمان هایش طراحی نموده، از یک فواره، یک پمپ آب کوچک، چند ورق حلبی سوراخ دار و یک تشت آب استفاده نموده است. در مواقعی که جریان باد گرم و یا خشک باشد و یا هنگامی که دارای مقداری گرد و غبار است، پمپ آب را روشن می کنند و آب فواره بر روی ورق های حلبی و نهایتاً به داخل تشت آب می ریزد و سپس مجدداً این آب از طریق پمپ به فواره منتقل می شود و بدین ترتیب نه تنها هوا خنک و مرطوب می گردد، بلکه مقداری از گرد و غبار آن نیز کاسته می شود.
?کماکان می توان از بادگیر به عنوان مکمل سیستم تهویه و برودت ساختمان استفاده نمود. بادگیر می تواند در مواقعی از سال، شرایط آسایش در داخل بنا را از طریق تهویه طبیعی تامین کند و در زمانی که باد دیگر نتواند پاسخگوی نیاز اهالی ساختمان باشد، تنها در آن صورت باید از تاسیسات مکانیکی بهره گرفت. نمونه هایی از این سیستم مکمل را می توان در بعضی خانه های نوساز محله صفاییه یزد و ساختمان های مسکونی کارکنان راه آهن این شهر مشاهده نمود.
البته در موارد بسیاری بادگیر های جدید در خانه های نوساز این شهر تنها جنبه تزیینی دارد و اگر بادگیر صرفاً جنبه سمبلیک و نمادین داشته باشد و عاری از هرگونه عملکردی باشد، این یادگار با ارزش به تدریج از سیمای بافت قدیم و جدید شهر های ایران حذف خواهد شد.
علاوه بر موارد گفته شده، طرح‌هاي ديگري در ساير كشورها كه با تكيه به تهويه طبيعي طراحي شده به عنوان مثال در مركز فروش بلو واتر انگليس هواي تازه از طريق دنباله‌اي از بادگيرهاي مخروطي با ارتفاع دو متر تامين مي‌شود اين بادگيرها روي بام سوار شده‌اند تا هواي خنك‌تري را به پايين فرستاده و آن را در فضاي داخي پخش كنند. آنها در فاصله 15 متري نسبت به هم و روي محور مركزي مجتمع قرار گرفته‌اند و پس از دريافت جريان هواي خارجي، هواي تازه را به داخل ساختمان مي‌فرستند.
همچنين برج آرموري چين شامل مجموعه‌اي از بلوك‌هاي هم‌شكل سوار شده بر يكديگر با كاربري اداري، خرده‌فروشي، هتل و مسكوني است. در فصل تابستان يك بادگير هواي تازه را به سمت پايين دهليز مياني سوق مي‌دهد. سپس اين هوا از جداره‌ها به سمت بيرون كشيده مي‌شود. در فصل زمستان اين بادگير هوا را از بدنه ساختمان و مجراي جذب كننده‌هاي خورشيدي به سمت خود مي‌كشد و از ساختمان خارج مي‌كند.و چنین ساختمانهایی که نمونه ی موفق معماری پایدار در این زمان هستند می توان از «هرست» نام برد. که برای تهویه ی مطبوع ساختمان ، در بیشتر مواقع سال هوای بیرون ساختمان استفاده می شود .
?
مصا دیق بادگیر در دنیای امروز :
??
??
بادگیرها در دبی
?
موزه ی هنرهای معاصر تهران
?
?
?
حرف آخر
تنفس گاه کویر که ارام آن را رو به خاموشی می بریم و این روح جولان گرسنت ایران زمین را به زیر خروارها تفکر خام و پوچ گرا دفن می کنیم...این ها همه تاسفی است برای ما معماران خفته..........
از آنجا که معماری عصاره خصوصیات هر جامعه است ،بنا بر این اجتناب ناپذیر از فرهنگ خود الهام می گیرد و عین حال باید مسیر های تحول و تکامل خود را با تکیه بر علم و معرفت روز و با بهره گیری از قانون های اطلا ع رسانی و ابزار های رایانه ای با هوشمندی و سرعت طی کند بدیهی است که مطاله و با توجه به معماری اصیل ودیرینه به منزله ی تکرار و تقلید آن نیست.
باشد که با تفکری معمارانه به آینده بنگریم.
اگر میخواهید زندگی شخصی و مهندسی خود را یک عمر بیمه کنید چک لیست های ساختمانی را تهیه کنید.
