ایوان چهارم/ پاییز 98/ سید محمد حسین قاسمی ورودی 95 مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف/ نقد ادبی/ زبان فارسی
تبدیل تهدید به فرصت
در شمارۀ قبل، به مرور برخی نکات نگارشی پرداختیم که عدم رعایت برخی از آن‌ها، زبان ما را به‌تدریج در خطر اضمحلال قرار می‌دهد و توجه به دسته‌ای دیگر، برای نویسندگان و ویراستاران حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای هم لازم است. این بار سراغ دیگر نکاتی رفته‌ایم که گاه از چشمان‌مان دور می‌مانند.
1) "" را هرجا دیدید، به «» تبدیل کنید.
در فارسی، «دابل کوتیشن» نداریم! پس هرجا که نیاز به استفاده از این علامت بود، می‌بایست آن را با گیومه جای‌گزین کنیم. موارد استفاده از گیومه، در پایین آمده است.
2) گیومه را کجاها به کار ببریم؟
الف) پیش و پس از نقل‌قول‌ها، جهت مشخص‌کردن ابتدا و انتهای آن1
مثال: حسین (ع) فرمود: «اگر دین ندارید، لااقل آزاده باشید.»
ب) برجسته‌ترکردن بخشی از متن
مثال: او یک فعال «به‌‌اصطلاح» فرهنگی است.
ج) اشاره به اصطلاحات تخصصی
مثال: واحد اندازه‌گیری نیرو، «نیوتن» است.
د) اسامی خاص برای «نخستین بار»
مثال: «محمدجواد آذری جهرمی»، وزیر فعلی ارتباطات و فناوری اطلاعات است. ...... آذری جهرمی، فعالیت زیادی در توئیتر دارد.
3) حذف فعل را درست انجام دهید!
می‌دانیم که حذف فعل به دو قرینۀ لفظی یا محتوایی صورت می‌گیرد؛ اما گاهی ما بدون وجود قرینه، دست به حذف افعال می‌زنیم.
نادرست: دانشجویان ما روبه‌روی سالن جباری تحصن و بعد، به‌سوی سلف ره‌سپار شدند.
درست: دانشجویان ما روبه‌روی سالن جباری تحصن کردند و بعد، به‌سوی سلف ره‌سپار شدند.
4) عدم تطابق موصوف و صفت در حالت جمع
هنگامی‌که صفت جمع داریم، موصوف با آن از لحاظ تعداد مطابقت نمی‌کند.
نادرست: در این موزه، سه میلیون اشیای مختلف نگه‌داری می‌شود.
درست: در این موزه، سه میلیون شیء مختلف نگه‌داری می‌شود.
5) افعال وصفی را تا حد امکان استفاده نکنیم.
به افعالی که به شکل صفت مفعولی به کار برده می‌شوند، افعال وصفی می‌گویند.
مثال: ابراهیم به تکالیفش پرداخته؛ آن‌ها را تکمیل و برای استاد ارسال کرد.
ترجیح بر این است که این‌گونه بنویسیم: «ابراهیم به تکالیفش پرداخت، آن‌ها را تکمیل و برای استاد ارسال کرد».
6) تفاوت قید و صفت هنگام استفاده از «با»
پیشوند «با»، هم همراه با قید و هم همراه با صفت استفاده می‌شود. نکته‌ای که باید زمان نگارش رعایت کنیم، چسبیده یا همراه با فاصله‌بودن این کلمه و واژۀ پس از آن است.
مثال: امیرحسین با متانت، تیر دارت را به‌سمت صفحه پرتاب کرد.
مثال: محمدحسین در خوردن ماهی باطمأنینه عمل می‌کند.
7) «ئ» بر «أ» ارجح است!
یکی از موارد اختلاف میان نویسندگان و ویراستاران، شک و شبهه‌ای است که در کلماتی مانند «هیئت» / «هیأت» بروز پیدا می‌کند. گرچه عده‌ای تمایل شدیدی به نوشتن آن با کرسی «الف» دارند، کرسی «ی» بر آن ارجح است. دیگر کلمات از این دست، «مسئله»، «جرئت» و «ایدئال» است.
8) واژه‌های دواملایی
در این اوقات -که یک واژه را با دو املای درست می‌توانیم بنویسیم-، به فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی رجوع می‌کنیم تا مشاهده کنیم آن‌ها چه آشی برایمان پخته‌اند! «اتاق»، «اتو»، «بلیت»، «باتری»، «امپراتور»، «اُتراق»، «تشت»، «طوسی»، «لوطی»، «حلیم»، «حوله»، «آروغ» و «زغال»، واژه‌هایی از این قبیل هستند.
9) «توسط» ممنوع!
برخلاف زبان انگلیسی که جملات مجهول در آن کاربردهای فراوانی دارند، در ادبیات فارسی، آن‌ها کم‌تر استعمال می‌شوند و ترجیح بر آن است که اگر انجام‌دهندۀ کار ذکر شده است، جمله‌ای معلوم باشد و نه مجهول. در عین حال، برخی با استفاده از کلماتی نظیر «به‌وسیله» یا «توسط»، آن‌ها را مجهول به کار می‌برند؛ که غلط اندر غلط است!
نادرست: امیرمهدی توسط دوستانش کتک خورد.
درست: دوستان امیرمهدی، او را کتک زدند.
10) معطوف نباش!
بعضاً مشاهده می‌شود در برخی ترکیب‌های اضافی یا وصفی، به‌جای کسره، «و» عطف استفاده می‌گردد؛ که نادرست است.
نادرست: خواروبار، باقیات و صالحات، قوس و قزح، جرّوبحث، زاد و بوم، سازوکار
درست: خوارِبار، باقیاتِ صالحات، قوسِ قزح، جرِّبحث، زادِبوم، سازِکار
پاورقی:
1- نقل قول غیرمستقیم، از این قاعده مستثنی است.
مثال: او به من گفت که به آنتالیا می‌رود.
منابع:
1)حسین جاوید، مدرس دوره‌های ویرایش، درست‌نویسی و آماده‌سازی کتاب
