عشقی که هرگز نمی‌میرد و کتابی که هرگز یک فیلم نمی‌شود

ایوان سوم/ تابستان 98/ ادبیات، سینما، تکنولوژی/ اقتباس/ متینه محمودی ورودی 95 مهندسی عمران دانشگاه صنعتی شریف

کتاب بلندی‌های بادگیر (Wuthering Heights) در سال 1848 چشم به جهان گشود. یا به دلیل اهمیت فراوان این کتاب در ادبیات، بهتر است بگوییم چشم جهان به رویش گشوده و روشن شد. این رمانِ نوشته شده توسط امیلی برونته (Emily Brontë) در شمارۀ قبلی ایوان معرفی شده و ستایش‌های به عمل آمده از این شاهکار ادبی شرح داده شده‌است. هنرمندان متعدد نزدیک به یک قرن است که به اقتباس از این کتاب به شکل‌های مختلف از جمله فیلم، سریال، تئاتر، اپرا و برنامۀ تلویزیونی یا رادیویی می‌پردازند و تاکنون بیش از چهل اثر هنریِ این چنینی در نقاط مختلف جهان ساخته شده‌است. هر چند که این فیلم‌ها و آثار در مواردی در رقابت با یکدیگر و یا در مواردی کاملا جدا از هم ساخته شده‌اند و برخی از آن‌ها در جای خود آثار ارزش‌مند و موفقی هستند اما گویی کتاب همچنان حرف‌هایی داشته که در دنیای سینما و تلویزیون گفته نشده‌است. دشواریِ تبدیل این کتاب به فیلم را می‌توان به این شکل توضیح داد که متن نسبتا پیچیدۀ کتاب به صورت کشیده و طولانی رابطۀ دل‌دادگی و دل‌شکستگی بین هیث‌کلیف (Heathcliff) و کاترین ارنشاو (Catherine Earnshaw) را در طول سه نسل، از زبان چند راوی مختلف و غیرقابل اعتماد حاضر در داستان بیان می‌کند که معماها و گره‌ها نیز با تکنیک فلش بک یک به یک در طول این متن طویل حل می‌شوند. بدین ترتیب طبق گفته بسیاری، کار تبدیل این کتاب به یک فیلمِ دقیقا پایبند به کتاب غیر قابل انجام است و نهایتا هر یک از اقتباس‌ها می‌توانند از جانبی به درک ما از کتاب کمک کنند.

در حالی که نمی‌دانیم به کدام اقتباس بپردازیم و از کدام بگذریم، نکاتی را دربارۀ فیلم‌های برجسته‌تر بیان می‌کنیم.

از یکی از قدیمی‌ترین‌ها شروع کنیم، فیلمی با همان نام کتاب در سال 1939 به کارگردانی ویلیلم وایلر (William Wyler) و با بازی لارنس اولیویر (Laurence Olivier) در نقش هیث‌کلیف و مرل ابرون (Merle Oberon) در نقش کاترین. این فیلم که از لحاظ سینمایی یکی از بهترین فیلم‌های ساخته شده از روی این کتاب است (با امتیاز سایت IMDB 7.7)، به داستان فیلم زیاد پایبند نبوده‌است؛ به طوری که چندین فصل آخر از کتاب حذف شده است و بدین ترتیب، تنها داستان عاشقانۀ دو نسل اول مانده است. این فیلم عشق بین کاترین و هیث‌کلیف را نرم‌تر نشان داده و بخش‌های ظاهرا خشونت آمیز شخصیت آن‌ها را حذف نموده‌است. این فیلم به طور سلیقه‌ای به یک جنبۀ خاص از کتاب پرداخته و جای زیادی را برای برداشت‌های کامل‌تر از کتاب باقی گذاشته‌است. آن‌چه که این فیلم را از دیگری‌ها متمایز نموده‌است، نحوۀ تصویر کردن دشت است که در کتاب نماد عشق است، نمایان‌گر آزادی و خطر. نحوۀ نمایش دشت با مه و باد و سایه در آن، یک منبع الهام قوی و خوب برای فیلم‌های بعدی نیز قرار گرفت.

سپس در سال 1954 کارگردان لوییس بونوِل (Luis Buñuel) فیلم دیگری، دوباره با نام خود کتاب (Abismos de pasión) بر اساس این کتاب ساخت؛ یک فیلم مکزیکی و به زبان اسپانیایی. این بار در تضاد کامل با فیلم وایلر، رنج و خشونت در فیلم شدیدا نمایش داده‌شده و حتی بزرگ‌نمایی شده‌است و عشق و نرمی کاملا به حاشیه رانده شده‌است. بار دیگر یک کارگردان فرانسوی به نام جاکوس ریوت (Jacques Rivette) فیلم دیگری به نام بادگیر (leventhur) در تضاد و مخالف با فیلم وایلر ساخت. او بیان می‌کرد که فضای فیلم وایلر بیشتر به دنیای جین آستن (Jane Austen) شباهت دارد تا دنیای امیلی برونته. و نیز بار دیگر در سال 2011، کارگردان آندریا آرنولد (Andrea Arnold) اقتباسی از کتاب ارائه داد که در آن نیز احساسات کم‌رنگ و فضای خاکستری پررنگ‌تر نمایش داده‌شده‌اند. فیلم تلاش می‌کند از جنبۀ افسانه‌ای و آسمانی داستان فاصله گرفته و آن را به یک داستان زمینی و واقعی تبدیل کند.

در سال 1992 پیتر کسمینسکی (Peter Kosminsky) فیلم دیگری ساخت باز هم با اسم خود کتاب. همان‌طور که در شمارۀ قبلی ایوان اشاره شد بازی رلف فینس ( Ralph Fiennes) در نقش هیث‌کلیف و جولیت بینوش (Juliette Binoche) در نقش کاترین، سبب شد تا بسیاری از افراد این فیلم را بهترین فیلم ساخته‌ شده براساس این کتاب بدانند. موسیقی متن زیبا و مناسب، بازی خوب بازیگرها، گریم و طراحی لباس بسیار متناسب و نزدیک به فضای کتاب، تصویر کردن فضای گوتیک عمارت بلندی‌های بادگیر به شکل خوب، و مهم‌ترین نکته پایبندی تقریبا کامل فیلم به کتاب، این اثر را مورد پسند بینندگان قرار داد. از دیگر فیلم‌های پایبند به داستان کتاب اشاره کنیم به مینی سریال 2 قسمتی ساخته شده در سال 2009 به کارگردانی چوکی گیدرویک (Coky Giedroyc) و با بازی تام هاردی (‎Tom Hardy) در نقش هیث‌کلیف و شارلوت رایلی (‎Charlotte Riley) در نقش کاترین. این فیلم که حتی از فیلم قبل نیز بیشتر به کتاب پایبند است، در کنار فیلم وایلر امتیاز 7.7 را در سایت IMDB دارد که نسبت به سایرین امتیاز بالاتری است.

قابل تذکر است که فیلم‌های ساخته شده در قرن 21 ام به دلیل تکنولوژی بیشتری که در اختیار کارگردانان بوده است، توانسته‌اند صحنه‌ها و طبیعت زیبا و با کیفیت بالاتری را ضبط کرده و نمایش دهند که دیدن آن‌ها از جنبه چشم‌نوازی خالی از لطف نیست.

این‌ موارد برخی از فیلم‌های ساخته شده بر اساس این کتاب هستند که بعضی با حفظ اصالت کتاب تلاش کرده‌اند ترجمه‌ای تصویری از کتاب ارائه دهند و بعضی با برداشت خاصی از کتاب یک اثر خلق کرده‌اند؛ و به نظر می‌رسد این راه ادامه خواهد داشت و در آینده نیز شاهد انواع دیگری از داستان بلندی‌های بادگیر خواهیم‌بود. این اقتباس‌های پی در پی نشان می‌دهد که با توجه به پیچیدگی‌های ذکر شدۀ کتاب، حتی اگر تمام اقتباس‌ها تماشا شوند هیچ‌گاه جای خواندن این شاهکار دنیای ادبیات را پر نکرده و تنها می‌توانند چند تجربۀ خوب سینمایی یا تلویزیونی باشند.

منابع:

ویکیپدیا

lithub.com