رئیس دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس و گفت: اقتصاد کلان دنیا در گروی علوم زیستی است. این علم با رفع معضلات بحران آب، محیط زیست، انرژی، سلامت و تغذیه، سطح رفاه مردم را افزایش می دهد.
دکتر خسرو خواجه، رئیس دانشکده علوم زیستی دانشگاه تربیت مدرس در گفتگو با سیناپرس گفت: طی یک دهه اخیر علوم زیستی تغییر و تحول عجیب و غریبی پیدا کرده است. موسسه مکنزی( موسسه ای که آینده اقتصاد دنیا را پیش بینی می کند) سال 2020 گزارشی از انقلاب زیستی ارائه داد. طبق این گزارش پیش بینی شده منابع سوخت های فسیلی اعم از گاز، زغال سنگ و نفت طی 50 تا 100 سال آینده به اتمام برسد بنابراین ما اکنون برای سرمایه گذاری در این حوزه محدودیت داریم.
استاد تمام دانشگاه تربیت مدرس افزود: از سوی دیگر اکنون این منابع فسیلی، آلودگی زیادی ایجاد می کنند و قوانین و مقررات انتشار گازهای گلخانه ای بسیار دست و پا گیر است. اکنون اقتصاد کشورمان بر مبنای سوخت های فسیلی است و ایران سالانه 80 میلیارد دلار بابت این قضیه یارانه سوخت پرداخت می کند؛ در حالی که این هزینه را می تواند برای رفاه مردم استفاده کند.
عضو وابسته فرهنگستان علوم اظهارداشت: بنابر توصیه کارشناسان باید اقتصاد دنیا به سمت علومی برود که پیچیدگی خیلی زیادی دارد. محصول هایی که این علوم تولید می کنند، تجدیدپذیر هستند و به محیط زیست صدمه نمی زنند. اسم این اقتصاد را اقتصاد زیستی نامیده اند.
این دکترای بیوشیمی خاطرنشان کرد: این علم آینده اقتصاد کلان دنیا را تشکیل می دهد و معضلات بحران آب، محیط زیست، انرژی، سلامت و تغذیه را برطرف کرده و سطح رفاه مردم را افزایش می دهد. این علم طی یک دهه گذشته، پیشرفت های خیلی شگرفی پیدا کرده است. به عنوان مثال در سال 2015 هنگامی که ویروس زیکا انتشار پیدا کرد، واکسن آن به سرعت تولید نشد اما هنگامی که ویروس کرونا شیوع یافت، کمتر از شش ماه برای آن 10 شرکت توانستند فاز 1 و 2 بالینی آن واکسن را تولید کنند.
پژوهشگر برتر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در سال 1390 تصریح کرد: اکنون ما از لحاظ علمی در حوزه های علوم زیستی پیشرفت خیلی خوبی پیدا کرده ایم به طوری که یک ماه پس از انتشار کووید19 یک بیوشیمیست توانست کل ساختار DNA و پروتئین این ویروس را شناسایی کند زیرا پیدا کردن دارو و واکسن برمبنای شناخت عامل بیماری زاست. این بیوشیمیست توانست پروتئین اسپایک (spike proteins) یعنی مکانی که ویروس وارد ریه می شود را شناسایی و علیه آن واکسن و دارو تولید کند.
برنده جایزه علامه طباطبایی و رازی ادامه داد: همه این موارد نتیجه پیشرفت های علمی بوده که اتفاق افتاده است. به عنوان مثال اکنون به راحتی می توانیم با 100 دلار کل ژنوم ژن انسان را مورد بررسی، تجزیه و تحلیل قرار دهیم و تعیین کنیم در آینده او با چه بیماری هایی مواجه می شود، باید چه دارو و غذایی استفاده کند تا دچار بیماری هایی مانند سرطان، افزایش کلسترول و چربی خون و .... نشود. کسب چنین دستاوردی به دلیل این است که امروزه به علوم پایه اهمیت داده ایم و مکانیزم های دقیق مولکولی بیماری ها را پیدا کرده ایم.
وی یادآورشد: تغییرات ژنی از دیگر اتفاق هایی است که طی ده سال اخیر در جهان رخ داده و بشر توانسته به راحتی در سطح ژن تغییراتی انجام دهد و ژن ها سالم را تکثیر و بیماری ها را کنترل کند. به عنوان مثال طی 6 ماه اخیر دانشمندان توانسته اند با استفاده از هوش مصنوعی و از روی تعیین ترادف ژنی به ساختار پروتئین ها دست پیدا کنند؛ اکنون دانشمندان هر تغییر ژنی که در سطح ژنوم اتفاق می افتد را متوجه می شوند. آنها متوجه می شوند که آیا آن پروتئین ایجاده شده از طریق تعیین ژنی می تواند به کار خود ادامه دهد یا خیر. این دستاورد آلفافولد (AlphaFold) نام دارد.
خواجه به سیناپرس گفت: اکنون متخصصان با کمک مجموعه ای از این دستاوردها مانند آلفافولد1و 2 و دیگر تکنولوژی ها توانسته اند به صورت کنترل شده تغییراتی در ژن ها ایجاد یا ترادف ژنی را تعیین کنند. همچنین طی چند سال اخیر پژوهشگران دیگر به صورت سنتی یک به یک پروتئین ها یا ژن ها را بررسی نمی کنند بلکه به صورت کلاسیک مجموعه ای از پروتئین ها و ژن ها را در سلول و بافت بررسی می کنند.
وی درپایان اظهارداشت: متاسفانه اکنون ما به دلایل زیادی زیرساخت های برای مجموعه ای از این اتفاق ها و دیدگاه جدید که تحت نام امیکس(Omics) از آن نام می شود را نداریم. اکنون مرکزی که بتواند پروتئین ها را آنالیز و ترادف های DNA و RNA را تعیین کند، در ایران وجود ندارد. هرچند در حال حاضر جوانانی داریم که علم تجزیه و تحلیل این مساله را دارند اما دستگاه های آن در کشور موجود نیست. از آنجایی که باید هر یک از این دستگاه ها را 15 میلیارد تومان خریداری کنیم، شاهد آن اتفاق و تغییر و تحولی که اکنون در علوم زیستی در دنیا رخ داده است، در ایران نیستیم.
گفتگو: بیتا اکبری
