تکنولوژی در خط مقدم جنگ با کرونا

این روزها با شدت گرفتن همه گیری ویروس کرونا (کویید 2019) ، هزارها انسان در سراسر دنیا بیمار شده‌اند، بازارهای مالی دچار تلاطم شده و بحران بزرگی کل دنیا را تهدید کرده است. گرچه تک تک انسان‌ها و بنگاه‌ها ترسیده و به دنبال راه حل‌هایی برای زندگی خودشان هستند اما نقش دولت‌ها در این نبرد بیش از هر زمان دیگر پررنگ به نظر می‌آید. دولت چین (اولین کشوری که کرونا ویروس در آن ظهور کرد) اقدامات متفاوتی را در مواجهه با این ویروس انجام داده است. در این کشور نه تنها کادر درمانی در خط مقدم حضور یافته‌اند بلکه مهندسان و مدیران نیز لباس رزم پوشیده‌اند و خدمات بزرگی ازائه کرده‌اند مانند: ساخت بیمارستان 1000 تخت خوابی، ساخت ربات‌هایی به منظور ضدعفونی خودکار محیط، ربات‌های هوشمندی که در بیمارستان بخشی از وظایف کادر مانند تحویل غذا و داروی بیمار و بررسی علائمی مانند تب را بر عهده میگیرند. حضور ربات‌ها نه تنها به کادر درمان خدمت کرده بلکه با حضور ماشین‌های اتومات، خدمات ارسال غذا و مایحتاج برای قرنطینه‌های خانگی نیز تسهیل شده به طور مثال کسب‌وکار "Meituan Dianping" اخیراً برای ارائه‌ی این خدمت افتتاح شده است. (منبع)

در بین تمامی اقداماتی که برای مقابله با این ویروس انجام شده است، تکنولوژی کلان‌داده‌ها یکی از فعال‌ترین حضورها را داشته است. این تکنولوژی نه تنها برای کشف موارد ابتلا به ویروس کرونا بلکه برای جلوگیری از پیشرفت روند این بیماری نیز مورد استفاده قرار گرفته است. دولت چین جمع‌آوری داده‌های شخصی را پیش از این بحران آغاز کرده بوده است و سیاست‌هایی مانند ثبت نام در شبکه‌های اجتماعی به وسیله اسم حقیقی را اجرایی کرده بوده است.(منبع) هم اکنون نیز در حال استفاده از منابع داده‌ای مختلف است. به طور مثال از 20 ژانویه سال میلادی جاری کاوشی آغاز شد که تمامی اطلاعات شامل نام، آدرس، شماره تماس و کد شهروندی تمامی افرادی که چه به صورت آنلاین و چه به صورت آفلاین داروهای ضد تب خریداری میکنند و یا در مراکز بهداشتی درمانی تب شان تحت درمان قرار گیرد، جمع‌آوری می‌شود و در ادامه مورد پیگیری، درمان و ایزولاسیون قرار می‌گیرند. هرچند که اطلاعات دقیقی در این باره وجود ندارد اما به نظر می‌رسد که اطلاعات این تراکنش‌های مالی علی الخصوص خریدهای آنلاین، از طریق دو غول سیستم‌های پرداخت چین یعنی علیپی (Alipay) و وی‌چت (WeChat) بدست می‌آید. (منبع)

همین طور منابع داده‌ی وزارت حمل و نقل، مراجع بهداشتی، مراجع حمل و نقل هوایی و راه آهن چین به منظور شناخت مبتلایان و ردیابی آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. به طور نمونه در سیستم خرید بلیط حمل و نقل کدملی و دیگر اطلاعات افراد گرفته می‌شود و درصورتی که در مراجع بهداشتی ابتلای فردی به کرونا تایید شود، اطلاعات تمامی افرادی که قبل و بعد از او از آن وسیله حمل و نقل استفاده کرده‌اند به دپارتمان پیشگیری از بیماری گزارش می‌شود. (منبع)

برای بررسی حرکت مردم و مسیرهای عبور و مرورشان از پردازش اطلاعات اپراتورهای تلفن همراه بهره گرفته می‌شود به طور مثال زمانی که ابتلای دو نفر از فروشندگان نودل به کرونا تایید شد، توسط همین داده ها 3651 نفر شناسایی شدند و با آنها تماس گرفته شد و 40 نفری که ادعا کردند از آن مغازه‌ها بازدید داشته اند قرنطینه شدند. (منبع)

در برخی از شهر های دیگر نیز تدابیر دیگری برای جمع‌آوری دیتا صورت گرفته است به طور مثال در شهر شنیانگ، هم اکنون برای سوار شدن به مترو یا اتوبوس و یا تاکسی باید کدی را توسط گوشی اسکن کنند که به طور اتوماتیک اسم و اطلاعات تماس را به یک پلتفرم (به اسمMeituan Dianping) می‌فرستد. Dida نیز که اپلیکیشن درخواست تاکسی است نیز چنین مکانیزمی را پیاده سازی کرده است. در استان یون‌نان نیز برای ورود و خروج از هر محل عمومی باید هر فرد یک QR کد را توسط مینی اپ وی چت اسکن کند. (منبع)

نتیجه‌ی در اختیار داشتن این مجموعه اطلاعات شکل گیری پلتفرم دولتی به اسم سیستم "ردیاب تماس نزدیک (close contact detector)" است که علاوه بر اینکه برای دولت امکان آشکار سازی ارتباطات افراد را ایجاد می‌کند، شهروندان را نیز قادر کرده تا با ورود شماره ملی شان ببینند آیا در 14 روز گذشته در تماس نزدیک (محل کار، زندگی و یا در مسیر جابه جایی) با فردی که مبتلا یا مضنون به ویروس کرونا بوده است قرار داشته‌اند یا خیر. کارفرمایان نیز می‌توانند با استفاده از این سیستم از وضعیت کارمندانشان آگاه شوند.(منبع)

با استفاده از این سیستم و داده‌های موجود و همچنین با گرفتن داده‌ی احوالات شخصی افراد، دولت توانسته مردم را به گروه‌های کم خطر، متوسط و پر خطر تقسیم کند و با جلوگیری از حضور افراد پرخطر در مراکز عمومی از انتشار بیشتر این ویروس پیشگیری کند. این کار به کمک بزرگترین شرکت تکنولوژی چین، علی بابا، بر روی سیستم پرداخت علی‌پی (Alipay) و با ایجاد سیستمی با عنوان "کد سلامت (Health code)" در حال اجراست. . در این سیستم بر اساس موارد گفته شده، به هر فرد یک کد رنگی –سبز، زرد و قرمز- اختصاص داده میشود. افراد با کد قرمز حداقل برای 14 روز باید در خانه قرنطینه، کد زرد 7 روز و کد سبز آزاد به عبور و مرور هستتند. در ورود به مراکز عمومی از جمله متروها، رستوران ها و فروشگاه های خرید این کد ها چک می‌شوند و در صورت قرمز یا زرد بودن اجازه ورود داده نمی‌شود.

اما نکته ای که درباره این سیستم حائز اهمیت است آن است که حقیقتا در میزان صحت و دقت این سیستم سوال وجود دارد و سازمان های مربوطه هم این عدم صحت 100 درصدی را پذیرفته‌اند. بررسی نظرات مردمی و داده‌های توییتری بیان می‌دارد که افراد زیادی به خاطر این عدم صحت گلایه کرده‌اند و کد قرمز را ناعادلانه می‌دانند و حتی بعضا به دنبال راه‌های فراری برای این موضوع هستند تا بتوانند به سر کار بروند. به طور نمونه، استفاده از کارت ملی و حساب علیپی فرد دیگری و پوشیدن ماسک به منظور جلوگیری از شناسایی در نقاط بازرسی بزرگراه‌ها رخ داده است. بعضی نیز اعلام کرده‌اند با زدن گزینه خستگی مفرط و یا گرفتگی بینی، کدشان قرمز شده درصورتی این علائمشان عادی است و هیچ ربطی به کرونا ویروس ندارد.

علاوه بر استفاده‌هایی که دولت از کلان داده‌ها می‌کند، سیستم‌هایی هم برای استفاده مردم از این پتانسیل شکل گرفته است به طور مثال سیستم هایی مثل map layer توسط شرکت‌هایی مانند WeChat و QuantUrban راه اندازی شده‌اند که مناطقی از شهر را که موارد تایید شده کروناویروس وجود داشته، نشان می‌دهند و هرچند که به طور قطع نمی‌توانند درباره بقیه مناطق نظر دهند اما ارامش روانی ایجاد می‌کنند. از سوی دیگر می‌توان با ارسال پیامک به یکی از اپراتورهای مخابرات دولتی چین لیست مناطق و شهرهایی که در 14 روز اخیر ملاقات کرده‌اند را دریافت کنند و آگاه شوند که آیا در منطقه‌ی آلوده حضور داشته‌اند یا خیر.

از آنجایی که عموما وجود چنین شرایطی فرصت به وجود آمدن شایعات را به شدت زیاد می‌کند و همچنین به دلیل لزوم ایجاد فضای آرامش روانی، سیستم‌هایی برای مقابله با اخبارجعلی شکل گرفته‌اند. به طور مثال Medipedia مربوط به شرکت Tencent که یک دایره المعارف بیماری‌هاست، علائم مربوطه ، اقدامات درمانی و اقدامات پیشگیرانه را که توسط متخصصان مشهور پزشکی بیان می‌شود مرتبا به روز رسانی می‌کند. همچنین این شرکت پلتفرمی به اسم Jiaozhen که مینی اپی بر بستر wechat است را افتتاح کرده است که با مراکز پزشکی، سیاستی و رسانه‌ای در ارتباط است و از این طریق اخبار و عناوینی که مرتبط با کرونا هستند را به صورت "صحیح" "غلط" و یا "جای سوال دارد" برچسب زنی می‌کند. AskBob، Good Doctor، YunShanFu پلتفرم‌های دیگری هستند که ایجاد شدند تا به مسائل پزشکی به صورت آنلاین پاسخ دهند. (منب

از جمله اقدامات دیگری که صورت گرفته است توسط شرکت موتو جستجو به اسم Baidu است که در تلاش است با استفاده از داده های خود که داده های جست و جو های افراد است افراد مضنون به بیماری را شناسایی کند. (منبع) علاوه بر آن، بعضی از تیم های متن کاوی در بیرون از چین نیز در حال پردازش داده های شبکه های اجتماعی هستند تا با بررسی علائمی که افراد ابراز میدارند مناطقی را که ویروس به آنها سرایت کرده است کشف کنند. در این میان چالش های تمیز دادن انفولانزا از کرونا وجود دارد. (منبع)

هرچند این سیستم های تکنولوژیک برای کمک رسانی به سلامت مردم مورد استفاده دولت چین است اما انتقادات متفاوتی نیز به آن وارد شده است. یکی از این نقد‌های وارده، نادیده گرفتن چالش‌های اجتماعی مرتبط است.

برخی منتقدان در رابطه با "ردیاب تماس نزدیک (close contact detector)" عنوان می‌کنند باتوجه به جدید بودن ویروس و عدم اطلاعات کافی از آن، ممکن است مواردی که مبتلا هستند سالم گزارش شوند (false negative) و در نتیجه آمار کمتر از انچه که هست گزارش شود ( به دلایلی از جمله در نظر گرفته نشدن موارد خفیف که همچنان واگیر دار هستند و همچنین فرار و دوری مردم از بیمارستان ها). این قضیه می‌تواند باعث نشان دادن یک امنیت ظاهری شود و منجر شود مردم گاردهایشان را کنار بگذارند. علاوه بر این، در اپلیکیشن فقط به تماس تکیه شده است، در حالیکه علاوه بر آن میزان آسیب پذیری فرد نیز مهم است و این مهم نادیده گرفته می‌شود. نکته‌ی دیگر آنکه به گفته محققان با توجه به عکس‌العمل‌های اجتماعی به بیماری در چین، برچسب خوردن به عنوان یک بیمار (خواه درست و خواه غلط) نیز می‌تواند تاثیرات بزرگی داشته باشد. درصورتی که فرد بیمار تشخیص داده شود، در جامعه سنتی به شیوه دیگر با او برخورد می‌شود به گونه‌ای که گویی از وجه اخلاقی و اجتماعی می‌افتد. بنابراین هرکس به صورت پیش فرض تلاش می‌کند تا با افراد دیگر برخوردی نداشته باشد. این اتهام به اپلیکیشن‌ها زده می‌شود که ایجاد چنین شرایطی فقط یه محصول جانبی از آن نیست بلکه در طراحی آنها تعمدا لحاظ شده است. اما نکته مثبت اجتماعی این موضوع امیدی است که در دل مردم ایجاد می‌کند و نویدی از آن است که به کمک تکنولوژی مشکلات حل خواهد شد.

از دیگر دغدغه‌ها و نگرانی‌هایی که کاربرد چنین پلفترم‌هایی به آن دامن زده است نگرانی بابت حقوق حریم شخصی افراد است. پیش از این نیز دولت چین سیاست‌هایی برای جمع‌آوری اطلاعات شخصی افراد مانند پردازش تصویر و ثبت نام با نام حقیقی در شبکه‌های اجتماعی را اجرا کرده بود اما به وجود آمدن این بحران دستاویزی شده است که با اتکا با آن، پیشروی بیشتری در جمع‌آوری داده شخصی داشته باشد. هرچند که مقامات مربوطه عنوان کرده‌اند این داده‌ها با پایان بحران حذف خواهند شد و در حال حاضر نیز هیچ کسی بدون اجازه‌ی مراجع پیشگیری کرونا قادر به دسترسی به آنها نیست، اما با توجه به اینکه در تحلیل و جمع آوری داده‌ها در هر استان توسط شرکتی صورت می‌گیرد، نگرانی‌ها در باره چگونگی دسترسی شرکت‌ها به طور مثال alipay پا برجاست. (منبع)

فائزه یزدی