اقدام شجاعانه و فداكارانة فلسطيني‌ها در پاسخ به جنايات غاصبان قصاب صهيونيست طي عمليات طوفان الاقصي بستري مناسب را برای به راه افتادن توفان اخبار جعلي عليه رزمندگان مقاومت از طريق تسريع در ساختن و همرساني جعليات فراهم کرده است. بر اين اساس طي روزهاي اخير رسانه‌های اجتماعی از عکس‌ها و فیلم‌هایی آكنده است که ادعا می‌شود از سرزمین‌های اشغالي یا غزة مظلوم ارسال ميشوند. در اين فضاي غبارآلود رسانه‌اي آنچه براي مخاطب شبكه‌اي بسيار حائز اهميت است تمركز مؤكدانه بر یافتن منبع اصلی محتواهاي خبري ارسالي است.
روند نبرد بین جنبش مقاومت اسلامي و رژيم صهيونيستي در رسانه‌های اجتماعی از طریق متون نوشتاري همچنين تصويریِ همرساني شده در سایت‌های شبكة اجتماعي ايكس (توییتر سابق)، اینستاگرام و تیک‌تاک قابل‌مشاهده و دسترسي است اما همانند جنگ‌هايي كه طي دهة اخير از طريق نمايشگر تلفن‌های هوشمند رصد كرده‌ایم؛ ويروس اطلاعات نادرست غيرعمدي[1]در آن شيوعي گسترده دارد[2]. در اين رابطه به‌طور مثال می‌توان به مقالة جونا گلدبرگ در لس‌آنجلس تایمز اشاره كرد كه به استناد فيلم پربينندة بدون منبعي در فضاي سايبري، رزمندگان جنبش مقاومت اسلامي را به دستگيري، تجاوز گروهي و قتل شاني لوك زن اسرائيلي آلماني متهم كرد[3]كه البته پس از ساعاتي مادر آن زن جوان در فيلمي كه برای وال‌استریت ژورنال ارسال كرد گفت كه دخترش زنده است و از ناحیه سر مجروح شده و در غزه تحت درمان است[4]. مثال ديگر مربوط به خبر جعلي بازنشرشده توسط سارا سيدنر خبرنگار سي‌ان‌ان مبني بر بریده شدن سر دست‌کم 40 کودک در شهرك كفار عزه در نزديكي مرز نوار غزه توسط حماس است كه در تاريخ 11 اكتبر 2023 ميلادي و به استناد ادعاهاي داويد بن زيون معاون فرمانده واحد چترباز نيروي دفاعي رژيم صهيونيستي و نيكول زدك خبرنگار شبكه خبري آي 24 اين رژيم بر روي آنتن زنده سي‌ان‌ان بيان شد و البته يك روز بعدازآن يعني 12 اكتبر 2023 ميلادي، سيدنر از طريق صفحة شخصي‌اش بابت بازنشر اين جعليات عذرخواهي كرد[5]. اين خبر جعلي بازتابي وسيع يافت تا جايي كه جو بايدن رئیس‌جمهوری ايالات متحده روز چهارشنبه 11 اكتبر 2023 ميلادي طي ديدار با رهبران جامعه يهودي در كاخ سفيد اذعان كرد كه تصاوير سرهاي بريده كودكان را ديده است! و روزنامه‌هایی مطرح چون تايمز، اينديپندنت و ديلي ميل نيز در همين روز صفحه نخست خود را به اين موضوع اختصاص دادند. مثال پاياني هم به يك حساب كاربري در ايكس به نام ورونا مارك برمي‌گردد كه وانمود مي‌كند گزارشگر بی‌بی‌سي است و با ارسال فیلم‌های گمراه كنندة غیرمرتبط با نبرد طوفان‌الاقصي بر لهيب احساسات افكار عمومي می‌دمد؛ درحالی‌که شبكة بي‌بي‌سي، خبرنگاري را با اين نام در استخدام خود ندارد[6].
نيك‌بختانه به هنگام مواجهه با اخبار فوري[7]، با تمسك به برخي فنونِ مرتبط با سوادهاي رسانه‌ای و خبري كه از تفكر انتقادي نشاءت می‌گیرند همانند آنچه در ايام متأخر دربارة اخبار جنگ روسيه و اوكراين شاهد بوديم[8]مي‌توان از همرساني اطلاعات نادرست غيرعمدي جلوگيري كرد. پيشنهاد می‌شود جهت خود مراقبتی در برابر ويروس اخبار جعلي به هنگام مواجه‌شدن با محتواهاي خبري خاصه اخبار فوري ابتدا سه پرسش را مطرح كنيم[9]:
1. چه كسي/كساني در پس اين اطلاعات و اخبار قرار دارند؟
2. شواهد از چه حكايت می‌کنند؟
3. منابع ديگر دراین‌باره چه می‌گویند؟
براي پاسخ به پرسش نخست، از روش «خواندن جانبي»[10]استفاده كنيم يعني از صفحة وب يا حساب رسانة اجتماعي كه خبر را در آن دنبال می‌کنیم خارج شويم و پس از گشودن چند برگة جديد در مرورگر با استفاده از يك سري كلمات كليدي، اطلاعاتي فزون‌تر دربارة كاربر يا رسانة خبري ارسال كنندة محتوا بيابيم.
در اين ايام كثيري از كاربران در رسانه‌های اجتماعي به‌واسطه دريافت چند تائید يا نظر مثبت خود را كارشناس جغرافياي سياسيِ غرب آسيا معرفي کرده‌اند لذا جهت تمييز اين افراد پر قیل‌وقال از كارشناسان خبره، صواب آن است كه نام افراد، نهادي كه خود را بدان منتسب می‌دانند، محل تحصيلشان و نام کاربری آن‌ها را در موتورهاي جست‌وجو همچنين سایت‌های شبكة اجتماعي مانند لينكدين به‌سرعت مورد بررسي قرار دهيم تا نسبت به ميزان تخصصشان آگاه شويم. در جست‌وجوهایمان از روش «خويشتن‌داری در كليك»[11]بهره ببريم يعني روي نخستين نتيجة يافت شده كليك نكنيم بلكه پيوندي از يك منبع شناخته‌شده يا خروجي وبگاه‌هاي راستي آزما را دنبال كنيم.
غالب جعلياتِ منتسب به جنگ حماس با رژيم اشغالگر قدس در قالب فیلم‌ها و عکس‌های قديمي يا اطلاعاتي ديداري با زیرنویس‌های گمراه‌کننده منتشر ميشوند لذا بهترين ابزارِ در اختيار جهت مقابله با اين محتواهاي تصويري، جست‌وجوی معكوس است. براي جست‌وجوی معكوس ابتدا عكس موردنظر را بارگيري (دانلود) كنيد يا يك نماگرفت (اسكرين‌شات) از بخشي قابل‌توجه از فيلم مدنظرتان تهيه كنيد و سپس آن را در Google Images، Google Lensيا TinEye قرار دهيد تا منبع اصلي تصوير را پيدا و در نتيجه محتوا را به لحاظ صحت آن بسنجيد. با اين روش به‌طور مثال می‌توان عكسي را راستي‌آزمايي كرد كه مدعي است رزمندگان فلسطيني كودكان اسرائيلي را در قفس محبوس كرده‌اند كه به‌واقع يك نماگرفت از فيلمي با مضمون طنز است كه 5 اكتبر 2023 ميلادي يعني دو روز پيش از حمله رزمندگان فلسطيني به مناطق اشغالي، توسط حساب كاربري user6903068251281@ در تیک‌تاک فرسته (پُست) شد و سپس در متا (فیس‌بوک سابق) همرسان گرديد[12]. همين‌طور تصاوير پخش‌شده در بخش خبر 8 شبكه خبر سیما به تاريخ 17 مهر 1402 را كه به اسارت فرماند‌هان ارتش صهيونيستي توسط رزمندگان جنبش حماس اشاره داشت[13]كه در اصل مربوط به بازداشت سران ارمنی قره‌باغ توسط سربازان جمهوري آذربایجان بود.
درحالی‌که قاطبة فعالان حوزة مبارزه با اخبار جعلي همچنان دربارة ساخته‌شدن اطلاعات نادرست عمدي[14]-[15]به‌واسطه هوش مصنوعي مولد[16]اظهار نگراني می‌کنند، تاكنون خبري درباره عكس يا فيلمي حائز اهمیت كه به‌وسیلة هوش مصنوعي ناظر به عمليات طوفان الاقصي ساخته‌شده باشد، منتشرنشده است. بااین‌حال بسيار مهم است كه با محتواهاي بصريِ دريافتيِ منسوب به اين عمليات با فرض ساخته‌شدن توسط هوش مصنوعي محتاطانه برخورد كنيم و ضمن بررسي علائم، نشانه‌ها و پس زمينة تصاوير، توجه به خصیصه‌های نامتعارف و غيرعادي، دقت در ابعاد و تناسب‌اندام، تعداد انگشتان دست و ديگر تناقضات به مدد چشم غیرمسلح، هم‌زمان نسبت به بهره‌مندي از ابزار شناسايي محتواهاي تصويري تولیدشده به‌وسيلة هوش مصنوعي مانند Deepware، Sensity و Hive همت بگماريم. در مجموع پايبندي تام و تمام به سه اصل اساسي درنگ، تأمل و درستي‌سنجي پيش از همرساني اطلاعات و اخبار در فضاي سايبري، اصولي خدشه‌ناپذيرند كه با زيست‌بوم خبريِ مرتبط با عمليات طوفان الاقصي در تلائم است.
البته بهترين و ساده‌ترین توصيه به مخاطبان شبكه‌اي براي اجتناب از مواجهه با اطلاعات نادرست غيرعمدي پرهيز از رسانه‌های اجتماعي است. بااين‌حال به علت دشواري اين امر به خبرنگاران كهنه‌كار پيشنهاد می‌شود همانند آنچه ديويد كلينچ[17]انجام داد جهت مصون‌سازی مخاطباني كه به پيگيري اخبار مربوط به اين عمليات در فضاي سايبري وابستگی دارند، نسبت به تهية فهرستي از همكاران حرفه‌ای خود در رسانه‌های رسمي داخلي و خارجي فارسی‌زبان و غیرفارسی‌زبان كه به‌رغم گرایش‌های سياسي مختلف تلاش می‌کنند تا در نهايت بی‌طرفی اين تحولات را پوشش دهند اقدام كنند.
جنگ بين فلسطيني‌ها و رژيم اشغالگر قدس به گسترش اخبار جعلي و اطلاعات نادرست سرعت بخشيده است و به علت وجود جلوه‌های ديداري و تصاوير احساسي اين نبرد، دامنة آن لحظه‌به‌لحظه در حال گسترش است؛ يك درگيري ریشه‌دار سياسي منضم به كثيري از منابع غیر معتبر خبري كه پيامدهاي آن جهان را به لرزه درآورده است. مهم است كه به خاطر بسپاريم تا از صحت خبر دربارة عمليات طوفان الاقصي مطمئن نشده‌ایم متفطنانه از همرساني آن در رسانه‌های اجتماعي اجتناب كنيم.
[1] Misinformation
[2] www.nbcnews.com/news/world/misinformation-israel-hamas-spreading-social-media-rcna119345
[5] www.sharghdaily.com/fa/tiny/news-900671
[6] https://twitter.com/Shayan86/status/1711119836967805041
[7] Breaking News
[8] www.poynter.org/fact-checking/2022/global-fact-checkers-unite-to-battle-disinformation-about-russias-invasion-of-ukraine
[9] https://ed.stanford.edu/news/stanford-scholars-observe-experts-see-how-they-evaluate-credibility-information-online
[10] www.poynter.org/fact-checking/media-literacy/2023/lateral-reading-the-best-media-literacy-tip-to-vet-credible-sources
[11] www.poynter.org/fact-checking/media-literacy/2023/what-is-click-restraint
[12] https://leadstories.com/hoax-alert/2023/10/fact-check-video-does-not-show-jewish-children-in-cages-displayed-as-trophies-by-arabs-video-predates-2023-israel-hamas-conflict.html
[13] https://telewebion.com/episode/0x9005e7b
[14] Disinformation
[15] www.poynter.org/commentary/2023/artificial-intelligence-help-harm-fact-checking
[16] Generative AI
[17] https://twitter.com/i/lists/1710633539597676716
