تقریباً تمام نوزادان در ماههای اول تولد، تا حدی تغییر شکل در فرم سر دارند.
والدین معمولاً با نگرانی به برجستگی، تختی یا نامتقارن بودن جمجمهی نوزاد نگاه میکنند و میپرسند:
«آیا این طبیعی است؟»
«آیا خودش درست میشود یا نیاز به درمان دارد؟»
پاسخ کوتاه این است که بله، تغییر فرم سر در نوزادان تا مدتی طبیعی است، اما این تغییرات حد و زمانی دارند. اگر از آن بازه عبور کنیم و اصلاح طبیعی رخ ندهد، نیاز به مداخلهی تخصصی مانند کلاه فرمدهی (Helmet Therapy) وجود دارد.
در این مقاله، توضیح میدهیم چرا شکل سر نوزاد تغییر میکند، تا چه سنی طبیعی محسوب میشود، و چه زمانی باید با متخصص ارتوپدی فنی مشورت کرد.
جمجمهی نوزاد از چند قطعه استخوانی مجزا تشکیل شده است که با درزها و فونتانلها (نقاط نرم) از هم جدا میشوند.
این ساختار انعطافپذیر به جمجمه اجازه میدهد هنگام زایمان فشرده شود و در ماههای بعد با رشد مغز، بهتدریج گسترش یابد.
به همین دلیل، جمجمهی نوزاد بسیار نرم است و فشارهای کوچک محیطی، مانند خوابیدن در یک وضعیت ثابت یا تکیهی مکرر به یک سمت، میتواند روی فرم سر تأثیر بگذارد.
خوابیدن طولانی در یک وضعیت ثابت (Positioning)
تختی پشت سر (Plagiocephaly یا Brachycephaly) در اثر خوابیدن به پشت یا یک سمت.
تورتیکولی (Torticollis) یا کجگردنی عضلانی، که باعث چرخش مداوم سر به یک سمت میشود.
زایمان سخت یا زایمان با ابزار (Forceps / Vacuum) که ممکن است فشاری موقت به جمجمه وارد کند.
نوزادان دوقلو یا نارس، که فضای رشد در رحم محدود بوده است.
در ماههای نخست زندگی (بهویژه تا ۴ ماهگی)، تغییر فرم سر نوزاد کاملاً طبیعی و برگشتپذیر است، زیرا استخوانهای جمجمه هنوز نرم و قابل تغییرند.
اما پس از حدود ۶ ماهگی، استخوانها بهتدریج سختتر میشوند و توان اصلاح خودبهخود کاهش مییابد.
سن نوزاد وضعیت فرم سر احتمال اصلاح خودبهخود ۰ تا ۳ ماه بسیار طبیعی بسیار زیاد ۴ تا ۶ ماه هنوز قابل اصلاح زیاد (با تغییر وضعیت) ۶ تا ۹ ماه شروع سخت شدن استخوانها متوسط بالای ۱۰ ماه احتمال اصلاح طبیعی کم نیاز به مداخله تخصصی
بنابراین، اگر در حدود ۶ ماهگی هنوز عدم تقارن یا تختی قابلتوجهی در سر وجود دارد، باید با متخصص ارتوپدی فنی مشورت شود تا بررسی شود آیا هلمت تراپی (کلاه فرمدهی) نیاز است یا خیر.
به مرور زمان کاهش مییابد.
تقارن صورت و گوشها حفظ میشود.
با تغییر وضعیت خواب (چرخش به سمت دیگر) بهبود مییابد.
پس از ۶ ماهگی بدون تغییر باقی میماند یا بدتر میشود.
تفاوت ارتفاع دو سمت جمجمه یا جابجایی گوشها مشاهده میشود.
پیشانی یا پسسری یک سمت برجستهتر است.
پزشک یا پرستار در معاینات رشد به آن اشاره میکند.
در حالت غیرطبیعی، اصلاح غیرفعال دیگر کافی نیست و باید با ارزیابی دقیق توسط متخصص ارتوپدی فنی، درمان فعال آغاز شود.
درمان تغییر فرم سر مانند شکلدهی خمیر است؛ هرچه زودتر اقدام شود، نتیجهی بهتر و سریعتر حاصل میشود.
جمجمهی نوزاد به سرعت رشد میکند — در سال اول تولد حدود ۸۵٪ حجم نهایی مغز شکل میگیرد.
اگر انحراف در این دوران اصلاح نشود، با رشد مغز تثبیت میشود و اصلاح آن در سنین بالاتر بسیار دشوار خواهد بود.
اگر موارد زیر را مشاهده کردید، بهترین زمان مراجعه به کلینیک ارتوپدی فنی فرا رسیده است:
تختی پشت سر یا یکطرفه پس از ۴ تا ۵ ماهگی
اختلاف ارتفاع دو سمت سر یا پیشانی
جابجایی محسوس گوشها یا عدم تقارن صورت
نوزاد همیشه به یک سمت سر خود را میچرخاند
یا اگر پزشک اطفال توصیه به بررسی فرم سر کرده است
در کلینیک ارتوپدی فنی فرامرز، بررسی فرم سر نوزاد با دستگاه اسکن سهبعدی بدون تماس انجام میشود.
این دستگاه، شکل جمجمه را با دقت بالا ثبت میکند و به متخصص اجازه میدهد میزان عدم تقارن و درصد انحراف را محاسبه کند.
سپس بر اساس نتایج اسکن، تصمیم گرفته میشود که آیا هلمت تراپی (کلاه فرمدهی) نیاز است یا تنها با اصلاح وضعیت خواب و فیزیوتراپی میتوان مشکل را رفع کرد.
در صورت نیاز به هلمت، طراحی کلاه نیز بر پایهی همان مدل دیجیتال انجام میشود و با پرینت سهبعدی دقیق ساخته میشود تا کاملاً با فرم سر نوزاد تطابق داشته باشد.
پس از ۱۰ تا ۱۲ ماهگی، سرعت رشد جمجمه کاهش مییابد و استخوانها بهتدریج سخت میشوند.
در این سن، حتی با استفاده از کلاه فرمدهی، میزان تغییر محدود است.
بنابراین، دورهی طلایی درمان بین ۴ تا ۸ ماهگی است — یعنی زمانی که رشد سریع است و مغز و جمجمه هنوز انعطاف دارند.
تغییر مداوم جهت خواب نوزاد (چپ و راست)
انجام تامی تایم (Tummy Time) روزانه از ۲ ماهگی به بعد
پرهیز از خواباندن طولانی در صندلی خودرو یا کریر
تشویق نوزاد به چرخاندن سر در جهتهای مختلف با صدا یا اسباببازی
معاینهی دورهای توسط پزشک یا متخصص ارتوپدی فنی
تغییر فرم سر نوزاد در ماههای ابتدایی زندگی امری طبیعی است، اما ادامهی آن پس از ۶ ماهگی نیاز به بررسی تخصصی دارد.
تشخیص زودهنگام میتواند از درمانهای پیچیده جلوگیری کند و نتایج بسیار بهتری به همراه داشته باشد.
