فیلرگیری موتور یکی از مهمترين و ضروری ترین عملی است که تعمیر کار باید این عمل (فیلر زدن) را انجام دهد. هر جسمی بر اثر حرارت منبسط شده و بر طول و قطر و حجمش افزوده می شود قطعاتی که در موتور بکار رفته اند در مقابل حرارت انبساط پیدا می کنند که در هنگام طراحی موتور با محاسبه این مقدار انبساط را به خوبی جبران می کنند.
یکی از سیستم های که انبساط در انها محسوس بوده و برای کار موتور تاثیر بسزایی دارد سیستم حرکت سوپاپها می باشد که کارخانه سازنده با توجه به جنس و حجم و ضریب انبساط قطعات مقداری فاصله بین انها در نظر گرفته است تا در هنگام انبساط این فاصله پر شود و کار باز و بسته شدن سوپاپها مختل نگردد در صورت عدم وجود این لقی قطعات در برابر گرما منبسط شده و چون میدان حرکتی در جهت طولی ندارند به هم فشار اورده باعث سائیدگی تاب برداشتن و خرابی قطعات می گردند مقدار این لقی توسط کارخانجات سازنده اندازه گیری و اعلام شده و انرا با فیلر اندازه و تنظیم میکنند.
با توجه به شرایط کارهای تعمیراتی و یادگیری تجربی امور تعمیرات ممکن است فیلرگیری موتور به درستی انجام نشده باشد. بعضی از تعمیرکاران بدون توجه به استانداردهای کارخانه سازنده برای تنظیم سوپاپ همه اتومبیل ها از یک یا دو فیلر استفاده میکنند. همچنین ممکن است شرایط فیلرگیری مانند دما و تایمینگ بدرستی رعایت نشود. از مشخصه های فیلرگیری خوب صدای نرم و یکدست سوپاپ ها و خروجی نرم و یکنواخت اگزوز است.
خلاصی صحیح سوپاپ همواره باعث وجود صدایی (تیک تیک) ریز و منظم میشود. قطع شدن کامل صدای سوپاپها (بجز موتورهای دارای استکانی اتوماتیک و تنظیم دستی) نشانه سفت بودن تنظیم سوپاپ است. در هنگام سفت بودن سوپاپ ها خروجی اگزوز همانند ریتارد دلکو در اتومبیل های کاربراتوری خشن و پس زننده می شود. در صورتی که فیلر گیری بعصی از سوپاپها سفت تر و بعضی شل تر باشد، خروجی اگزوز و صدای سوپاپها نیز بصورت سیکل منظم دچار نوسان می شود.
همچنین فیلر سوپاپ ها در آوانس و ریتارد صحیح سوپاپ ها نقش بسزایی دارد.
فیلرگیری کار سختی نیست، ما در اینجا ۳ راهنمای از ۳ صفحه وب مختلف که درست تر بنظر می رسیدند را نقل قول می کنیم:
راهنمای فیلرگیری موتور ۱ :
فيلرگيري اتومبيلهاي پيكان و پژو RD (هر دو يك موتور دارند) كه به شرح زير مي باشد :
ابتدا درب سوپاپ را باز كنيم و بعد با چرخاندن ميل لنگ (بوسيله چرخاندن پروانه) سيلندر ۱ را در حالت قيچي قرار داده و سيلندر ۴ را فيلرگيري مي كنيم . (فيلر ۳۰ براي سوپاپ دود و فيلر ۲۵ براي سوپاپ هوا)
بعد سيلندر ۳ را قيچي كرده سيلندر ۲ را فيلرگيري مي كنيم . سپس سيلندر ۴ را قيچي كرده ۱ را فيلرگيري مي كنيم و در انتها سيلندر ۲ را قيچي كرده و ۳ را فيلرگيري مي كنيم .
نکته : همیشه فیلر هوا کمتر از فیلر دود است.
راهنمای فیلرگیری موتور ۲ :
بهترين و سريعترين روش فيلر گيري موتور بشرح زير است:
سيلندر (۴) در حالت قيچي قرار داده و سيلندر (۱) )هر دو سوپاپ دود و هوا) و سيلندر (۲) سوپاپ (هوا) و سيلندر (۳) )سوپاپ دود) را فيلر گيري كنيد.
سيلندر (۱) در حالت قيچي قرار داده و سيلندر (۴) (هر دو سوپاپ دود و هوا) و سيلندر (۲) (سوپاپ دود) و سيلندر (۳) (سوپاپ هوا) را فيلر گيري كنيد.
براي چرخاندن موتور دو راه داريد:
۱-با بكس پولی ميل لنگ را بچر خانيد.
۲-زير يكی از چرخهای جلو جک زده وخودرو را در( دنده ۴ ) گذاشته و لاستيک را با دست بچرخانيد تا موتور بچرخد.
حالت قيچي سوپاپ ها :
مثلا (سيلندر ۱) دو سوپاپ دارد: هوا و دود.
موتور را انقدر بچرخانيد كه سوپاپ دود تا آخر بالا آمده و سوپاپ هوا ميخواهد پايين برود.به محض حركت سوپاپ هوا به پايين ديگر موتور را نچرخانيد. اين حالت را قيچي سوپاپ مي نامند.
راهنمای فیلرگیری موتور ۳ :
تقریبا تمام خودروها به این شکل فیلرگیری می شوند .میل لنگ ماشین را بچرخانید یا بوسیله تسمه پروانه یا در بعضی ماشین ها بوسیله آچاری که به میل سوپاپ میخورد.
باید ببینید سوپاپ های کدوم سیلندر در حالت قیچی قرار گرفته اند .
حالت قیچی چیه؟ حالتی که سوپاپ دود بالا آمده بسته شده و سوپاپ هوا در حال باز شدن است میگن حالت قیچی سوپاپ ها البته نه اینکه سوپاپ هوا تا آخر باز شود، به اندازه دو سه میلیمتر که بره پایین کفایت میکند .
میل لنگ رو بچرخونید تا یکی از سیلندرها سوپاپ هاش در حالت قیچی قرار بگیره حالا میرسیم به قانون دور در دور نزدیک در نزدیک . یعنی چی؟ یعنی اینکه مثلا در موتور چهار سیلندر اگر سیلندر چهار قیچی کرد سیلندر یک رو فیلرگیری می کنید، اگر سیلندر سه قیچی کرده بود سیلندر دو رو فیلرگیری می کنید و برعکس.
در موتور های شش سیلندر هم همینطور اگر سیلندر یک قیچی کرد سیلندر شش رو فیلرگیری میکنید اگر سیلندر دو قیچی کرد سیلندر پنج رو فیلرگیری می کنید و برعکس. به این میگن قانون دور در دور نزدیک در نزدیک، البته در موتورهای خطی نه موتورهای V شکل.
بعد برای سیلندری که نوبت فیلرگیریش هست مهره قفلی روی پیچ تنظیم فیلر ( روی اسبک همونی که سوپاپ رو به طرف پایین فشار میده ) رو شل می کنید البته بعضی ماشین ها اسبک ندارند چون میل سوپاپ رو هستن و مستقیما بادامک میل سوپاپ، سوپاپ رو به طرف پایین فشار میده خلاصه فرقی نمیکنه همون هم پیچ و مهره تنظیم فیلر دارد .
وقتی مهره شل شد فیلر رو زیر محلی که اسبک به ته سوپاپ برخورد میکنه میزارید ( بسته به نوع ماشین فیلر فرق میکنه ) فرضا فیلر ۰/۲ برای سوپاپ هوا اگه فیلر مابین فضای اسبک و ته سوپاپ نرفت که باید پیچ رو کمی شل کنید ( همون پیچی که مهره شو قبلا شل کردید ) و دوباره فیلر رو بزارید و امتحان کنید مقدار سفتی فیلر باید طوری باشه که نه اونقدر سفت باشه که وقتی فیلر رو می خوایید از مابین اونها بیرون بیکشید روش خط بیوفته نه اونقدر شل باشه که براحتی از بین اونها عبور کنه (اصطلاحاً حالت کارد و پنیر) وقتی به نظرتون اندازه فیلر درست شد پیچ رو در همون حالت نگه میدارید و مهره قفلی رو محکم می کنید و تمام سیلندرها به همین صورت ادامه می دید ( البته با قانون قیچی کردن و دور در دور نزدیک در نزدیک) و هر موتوری هم اندازه فیلر خاصی دارد، در بعضی فیلر سوپاپ دود و هوا یکسان هست و در بعضی دیگر متفاوت. ولی مقدار فیلر سوپاپ های پیکان و آردی : سوپاپ هوا ۲۰ صدم میلیمتر و سوپاپ دود ۴۰ صدم میلیمتر. اگه جایی دیدید نوشته ۲ و ۴ دهم میلیمتر هم همان است.
فیلرگیری خودروهای دیزلی هم به همین صورته تفاوتش در چرخاندن موتور هست در بعضی کامیون ها یک طرف اکسل عقب جک میزنن تا چرخ از زمین کنده شه بعد ماشین رو تو یه دنده سبک میزارن یک نفر چرخ عقب رو میچرخونه تا موتور بچرخه و یک نفر دیگه که مسئول فیلرزدن هست مقدار چرخوندن چرخ عقب رو کنترل میکنه هر موقع سوپاپ سیلندری قیچی کرد به نفری که داره چرخ رو میچرخونه میگه همونجا چرخ رو نگه داره و یا در بعضی کامیون ها جایی که سنسور دور موتور وصل هست،
سنسور رو باز میکنن و با پیچ گوشتی دندونه های فلایویل رو می چرخونن تا به حالت قیچی برسه. بعضی تعمیرکارها هم اهرم خاموش کن پمپ انژکتور رو در حالت خاموش نگه میدارن و تک استارت میزنن تا به حالت قیچی برسند. به نظر راحتر اینه که یه چرخ عقب رو جک زد و چرخ رو چرخوند.
۱- کمک به خروج دود
۲- بالاتر رفتن راندمان حجمي بعلت بيشتر باز بودن سوپاپ هوا
بالاتر رفتن راندمان حجمي – پر شدن بيشتر بخاطر سرعت هوا بعلت فشار منفي خلا که بر اثر پايين رفتن پيستون بوجود امده است.
براي اينکه زمان بيشتري براي تخليه دود – پايين امدن فشار هوا در اواخر مرحله احتراق و جلوگيري از فشار دود در مرحله تخليه.
کمک به تخليه کامل دود بر اثر سردي و گرمي مخلوط و دود –باز بودن بيشتر براي تخليه کاملتر
سوپاپ ها در سرسیلندر بصورت مستقیم یا غیر مستقیم توسط میل سوپاپ (میل بادامک) باز و بسته میشوند. در بعضی از اتومبیل ها روی سوپاپ یک استکانی قرار دارد و میل سوپاپ مستقیما با فشردن استکانی سوپاپ را باز و بسته میکند، در بعضی از اتومبیل ها نیز میل سوپاپ از طریق انگشتی یا اسبک سوپاپ را باز و بسته میکند.
در اتومبیل های قدیمی که میل سوپاپ در بلوک سیلندر قرار داشت نیرو از طریق استکانی به میل تایپیت و از آن به اسبک و سپس به سوپاپ انتقال پیدا میکرد. از آنجایی که سوپاپ، میل سوپاپ و متعلقات سوپاپ فلزی هستند و در حرارت موتور انبساط پیدا میکنند باید خلاصی معینی بین متعلقات سوپاپ وجود داشته باشد در غیر اینصورت بعد از گرم شدن موتور و انبساط این قطعات سوپاپ ها باز مانده و در کار موتور اختلال ایجاد میکنند. تنظیم مقدار خلاصی بین سوپاپ و متعلقات آن توسط ابزاری به نام فیلر انجام میشود و به این کار فیلر گیری میگویند .
فیلر نام ابزاری است که برای فیلر گیری استفاده می شود. فیلر از تیغه های فولادی با قطر های مختلف تشکیل شده است. معمولا فیلر دارای بیست تیغه است که از نازکترین تیغه به قطر ۰/۰۵میلیمتر شروع و به قطور ترین تیغه به قطر ۱ میلیمتر ختم میشود.
در یک موتور چهار زمانه زمان دقیق باز و بسته شدن سوپاپ بسیار مهم است و تاثیر بسزایی در کارکرد و راندمان موتور دارد. زیاد بودن خلاصی سوپاپ به معنای دیرتر باز شدن سوپاپ و کم بودن خلاصی سوپاپ به معنای بسته شدن دیرتر سوپاپ است. زیاد بودن خلاصی یا شل بودن سوپاپ علاوه بر تاثیر منفی بر کارکرد موتور باعث ایجاد سر و صدای اضافی موتور نیز میگردد.
خلاصی سوپاپ باعث میشود سوپاپ هنگام بسته شدن مخصوصا در دور بالا کاملا در جای خود قرار گرفته و از خروج قدرت حاصل از نیروی احتراق به خارج از محفظه احتراق جلوگیری کند. در صورت کم بودن خلاصی یا سفت بودن سوپاپها مقداری از فشار حاصل احتراق به بیرون راه پیدا کرده و موجب داغ کردن موتور در سربالایی ها میشوند.
شل بودن خلاصی یا فیلر سوپاپ باعث ایجاد صدای زیاد در موتور میشود. سوپاپ شل صدایی بسیار بلند و آزار دهنده شبیه «چیک چیک چیک» می دهد. شل بودن سوپاپ ها علاوه بر ایجاد سر و صدای زیاد باعث کم شدن راندمان موتور و کم شدن عمر متعلقات سوپاپ میشود. متعلقاتش سوپاپ در اتومبیل های مختلف متفاوت است. در بعضی از اتومبیل ها استکانی یا تایپیت وجود دارد و در بعضی نیز از انگشتی یا اسبک استفاده شده است.
کم بودن خلاصی سوپاپ یا سفت بودن سوپاپ به مراتب بدتر از شل بودن سوپاپ است. هر چند سفت بودن سوپاپ سر و صدا ایجاد نمیکند اما باعث خورده شدن میل سوپاپ و متعلقات سوپاپ، پایین آمدن راندمان موتور، داغ کردن موتور اتومبیل و حتی سوختن سوپاپ میشود. سفت بودن سوپاپ میتواند به دلیل تنظیم یا فیلر گیری سوپاپها به دست افراد غیر متخصص و یا خورده شدن سیت یا نشیمنگاه سوپاپ باشد.
در صورت سفت بودن سوپاپ کشش موتور اتومبیل بعد از گرم شدن موتور بسیار کم شده و آمپر آب به سرعت بالا میرود. در اتومبیل هایی که دارای سیستم خنک کننده قوی هستند سفت بودن سوپاپها باعث کار افتادن زود هنگام و طولانی فن رادیاتور میشود.
در گذشته به دلیل استفاده از آلیاژهای نه چندان مرغوب در سیت (نشیمنگاه) سوپاپ و دیگر متعلقات سوپاپ مانند انگشتی و میل تایپیت، فیلر گیری بصورت دوره ای انجام میشد. در اتومبیل های امروزی علاوه بر حذف بسیاری از متعلقات سوپاپ، در ساخت قطعات سرسیلندر از آلیاژهای بادوام تری استفاده میشود.
بدین ترتیب میتوان گفت بجز در موارد استثنا مانند اتومبیل های گاز سوز اتومبیل در شرایط کارکرد عادی نیازی به فیلرگیری ندارد. در صورت باز شدن سرسیلندر و تعویض سوپاپ ها بهتر است علاوه بر فیلرگیری اولیه که بعد از تعمیر انجام میشود، خلاصی سوپاپ ها یا فیلر گیری مجددا بعد از هزار کیلومتر بدست متخصص انجام شود.
با توجه به شرایط کارهای تعمیراتی و یادگیری تجربی امور تعمیرات ممکن است فیلر گیری به درستی انجام نشده باشد. بعضی از تعمیرکاران بدون توجه به استاندارد های کارخانه سازنده برای تنظیم سوپاپ همه اتومبیل ها از یک یا دو فیلر استفاده میکنند. همچنین ممکن است شرایط فیلر گیری مانند دما و تایمینگ بدرستی رعایت نشود. از مشخصه های فیلرگیری خوب صدای نرم و یکدست سوپاپ ها و خروجی نرم و یکنواخت اگزوز است.
خلاصی صحیح سوپاپ همواره باعث وجود صدایی (تیک تیک) ریز و منظم میشود. قطع شدن کامل صدای سوپاپها (بجز موتورهای دارای استکانی اتوماتیک و تنظیم دستی) نشانه سفت بودن تنظیم سوپاپ است. در هنگام سفت بودن سوپاپ ها خروجی اگزوز همانند ریتارد دلکو در اتومبیل های کاربراتوری خشن و پس زننده می شود. در صورتی که فیلر گیری بعصی از سوپاپها سفت تر و بعضی شل تر باشد، خروجی اگزوز و صدای سوپاپها نیز بصورت سیکل منظم دچار نوسان می شود.
از گذشته فیلرگیری فصلی یا به اصطلاح تابستانی و زمستانی بین رانندگان و تعمیرکاران رواج داشته است . این عمل اشتباه نیز همانند باز کردن ترموستات در فصل تابستان از مقایسه موتور با انسان در شرایط گرما و سرما سرچشمه گرفته است. موتور اتومبیل بعلت وجود ترموستات در تابستان و زمستان پیوسته در دمای ثابتی کار میکند و تغییر دادن میزان خلاصی سوپاپ در فصول مختلف امری غیر علمی و غلط محسوب میشود.
آچار فیلرگیری یک آچار دارای صفحات فلزی با ضخامت های متفاوت بر اساس میلی متر یا اینچ می باشد که کم ترین واکنش را نسبت به تغییر دما دارد. اندازه گیری ها بر اساس صدم میلی متر و یا هزارم اینچ روی آچار فیلر درج شده اند. آچار فیلر اندازه های کم تر از یک میلی متر را اندازه گیری می کنند و در انواع کاردی، چاقویی و سوزنی در بازار یافت می شوند.
۱- شناخت سوپاپها برای فیلرگیری
۲- مقدار لقی و فاصله مجازی که باید برای سوپاپها با فیلر میزان کنیم بدست اورده باشیم
۳- دانستن مقدار لقی بسته به دستور کارخانه در حالت سرد یا گرم برای فیلر گیری موتور ماشین ضروری است
۴- شناخت احتراق سیلندر های مورد نظر برای فیلر گیری از راههای مختلف
۵- آماده کردن فیلر با شناخت نوع ماشین و تبدیل فیلر
تا اینجا توانستیم سیلندرها را آماده‌ی فیلر گیری کنیم. فرض می کنیم سیلندر ۴ در حالت قیچی و سیلندر یک آماده‌ی فیلرگیری است. با استفاده از آچار مهره سایز ۱۰ ، پیچ مغزی تنظیم فیلر را از حالت قفل آزاد می‌کنیم. آچار فیلر را با اندازه‌ی مطلوب بین پیچ مغزی و سوپاپ قرار می‌دهیم و با استفاده از پیچ گوشتی دوسو، پیچ تنظیم را آن قدر سفت می‌کنیم که آچار فیلر به سختی در محل خود حرکت کند.
اگر پیچ زیاد سفت شود آچار فیلر بین پیچ و تاج سوپاپ قفل میشود و اگر کم سفت کنیم، آچار فیلر آزادانه حرکت می کند. بعد از تنظیم پیچ مغزی با استفاده از پیچ گوشتی، پیچ را در همان زاویه نگاه داشته و سپس مهره‌ی قفل کننده‌‌ی پیچ را سفت می کنیم تا پیچ مغزی در همان زاویه قفل شود. بار دیگر حرکت آچار فیلر را بررسی می‌کنیم. آچار فیلر را از بین سوپاپ و اسبک بیرون میکشیم و دوباره در این شکاف فرو می کنیم.
اگر آچار فیلر در محل وارد نشد، به معنی تنگ بودن فیلر است و اگر آزادانه وارد شد یعنی فیلر بیش از اندازه باز است و اگر با کمی تلاش به این فاصله وارد شد تنظیم فیلر این سوپاپ انجام شده.
با هر بار قیچی کردن یک سیلندر دوسوپاپ آماده‌ی فیلرگیری میشود و در مجموع هشت سوپاپ وجود دارد، یعنی به ترتیب با قیچی کردن سیلندر یک، سیلندر چهار آماده‌ی فیلر شدن هر دو سوپاپ است و سپس با چرخاندن موتور، سیلندر سه قیچی میکند که سوپاپ های سیلندر دو را آماده‌ی فیلرگیری میکند و به همین ترتیب سیلندر ۴ سیلندر یک را آماده میکند و در نهایت قیچی کردن سیلندر ۲، سیلندر شماره ۳ را آماده‌ی فیلر گیری میکند.
برای سوپاپ های هوا از فیلر سایز ۲۰ صدم میلیمتر و در سوپاپ های دود از ۳۰ صدم میلیمتر استفاده کنید. اگر موتور خودرو را تعمیر اساسی کردید ۵ عدد به این اعداد اضافه کنید و بعد از آب بندی موتور فیلرها را تنگ کنید. فیلر تنگ موجب افزایش اصطکاک موتور و تولید گرما و حتی آسیب رسیدن به موتور میشود. بعد از هر تراشکاری و یا تعمیر و آب بندی سرسیلندر نیاز به فیلرگیری دوباره وجود دارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر می توان به مقاله های آشنایی با کاتالیست، دستور العمل تعویض قطعات زیر مجموعه دریچه گاز و اهمیت شیشه خودرو در ایمنی راننده و سرنشینان مراجعه نمود.
