ایران و چرخه بزرگ فروپاشی: نگاهی به مدل ری دالیو

مقدمه: در سال‌های اخیر، با پیچیده‌تر شدن بحران‌های اقتصادی و اجتماعی در ایران، خیلی از ما به دنبال چارچوبی هستیم که بتونه این وضعیت رو تحلیل کنه. یکی از مفیدترین مدل‌ها، مدل «چرخه بزرگ» یا The Big Cycle هست که توسط ری دالیو، اقتصاددان و بنیان‌گذار بزرگ‌ترین صندوق پوشش ریسک جهان (Bridgewater Associates)، در کتاب جدیدش به نام "How Countries Go Broke" معرفی شده. این مدل، یک چارچوب تاریخی-اقتصادی برای تحلیل صعود و سقوط قدرت‌هاست. تو این مطلب، سعی کردم ایران رو با عینک این مدل بررسی کنم.

چرخه بزرگ یعنی چی؟ ری دالیو معتقده که تاریخ کشورها طبق یک چرخه تکراری حرکت می‌کنه.

1. رشد (Rise): بهره‌وری بالا می‌ره، صادرات زیاد می‌شه، درآمد دولت افزایش پیدا می‌کنه.

2. اوج (Top): ثروت زیاد می‌شه، ولی نابرابری هم زیاد می‌شه. دولت خرج می‌کنه، ولی سیستم داره از درون می‌پوسه.

3. افول (Decline): بدهی بالا می‌ره، دولت شروع به چاپ پول می‌کنه، مردم اعتمادشون رو از دست می‌دن، بی‌ثباتی اجتماعی پیش میاد، و در نهایت کشور می‌ره به سمت بحران.

حالا ایران کجای این چرخه‌ست؟ بر اساس نشونه‌هایی که ری دالیو در مدلش تعریف کرده، ایران الان تو مرحله «افول» یا همون Late Stage Debt Cycle قرار داره. یعنی:

چاپ پول بی‌رویه (Monetary Printing): دولت برای جبران کسری بودجه، به جای افزایش درآمد از راه‌های پایدار، پول چاپ می‌کنه. این کار باعث تورم بالا شده.

کاهش ارزش پول ملی (Currency Devaluation): ارزش ریال طی یک دهه اخیر سقوط کرده. مردم دارن دارایی‌هاشون رو به دلار، طلا یا ملک تبدیل می‌کنن. این یعنی اعتماد به پول ملی از بین رفته.

فرار سرمایه و نخبگان (Capital & Brain Drain): سرمایه‌گذارای داخلی ناامید شدن و سرمایه‌ رو به بازارهای امن‌تر منتقل کردن. نخبگان و نیروهای متخصص هم مهاجرت می‌کنن.

نبود رشد بهره‌وری (Productivity Decline): تولید ناخالص ملی واقعی کاهش پیدا کرده. نوآوری افت کرده و بازار کار با بحران بیکاری و بی‌انگیزگی روبه‌روئه.

بی‌اعتمادی به نهادها (Loss of Trust in Institutions): مردم دیگه به دولت، مجلس، بانک مرکزی و نهادهای رسمی اعتماد ندارن. این بی‌اعتمادی خودش زمینه‌ساز ناآرامی‌های اجتماعی می‌شه.

پاسخ دولت چیه؟ به جای اصلاحات ساختاری واقعی (Structural Reform) دولت با راه‌حل‌های مقطعی (Short-Term Fixes) مثل توزیع یارانه، افزایش حقوق دستوری یا تسهیلات بانکی، فقط زمان می‌خره. این اقدامات ممکنه موقتاً وضعیت رو آرام کنن، ولی در بلندمدت اوضاع رو بدتر می‌کنن.

آینده چه می‌تونه باشه؟ طبق مدل دالیو، وقتی کشورها از مرحله افول عبور می‌کنن، دو مسیر پیش رو دارن:

1. بحران بدهی و بازتنظیم سیستم (Debt Crisis & System Reset): یعنی کشور یا با یک بحران شدید اقتصادی مواجه می‌شه (مثل ونزوئلا)، یا سیستم خودش رو اصلاح می‌کنه و دوباره رشد می‌کنه (مثل لهستان یا کره جنوبی).

2. ادامه مسیر فعلی و فروپاشی تدریجی: که منجر به Hyperinflation، بی‌ثباتی سیاسی و حتی شکاف‌های اجتماعی خطرناک می‌شه.

فرصت نجات هنوز هست؟ بله. ولی شرط داره:

افزایش شفافیت اقتصادی (Transparency)

اصلاح نظام مالیاتی و کنترل هزینه‌های دولت

ایجاد محیط امن برای سرمایه‌گذاری

تقویت نهادهای عمومی و بازسازی اعتماد مردم

تمرکز بر بهره‌وری و صادرات به‌جای نفت و واردات

مثال ساده‌ش؟ اگه ایران رو به یه شرکت تشبیه کنیم، یه شرکتیه که درآمدش کمه، هزینه‌هاش بالاست، دائماً وام می‌گیره، کارمنداش ناراضین، مشتریاش دارن کم می‌شن، ولی همچنان یه دفتر شیک تو برج داره و با افتخار از گذشته‌ش حرف می‌زنه! اگه مدیرعاملش رو عوض نکنه و ساختارش رو اصلاح نکنه، ورشکستگی حتمیه.

نتیجه‌گیری: مدل «چرخه بزرگ» دالیو، یک لنز واقع‌گرایانه برای درک شرایط کشورهاست. ایران هم می‌تونه از این چرخه عبور کنه و دوباره رشد کنه، ولی فقط در صورتی که با شجاعت اصلاحات اساسی انجام بده. منتظر موندن و امید داشتن به راه‌حل‌های موقت، فقط سقوط رو به تأخیر می‌ندازه.

پ.ن: تشکر ویژه از دوست فرهیخته‌م مسعود هدایتی عزیز بابت معرفی این کتاب ارزشمند که دید خیلی خوبی برای تحلیل شرایط امروز به‌م داد.