آموزش تصویری نت‌خوانی اصولی و نکات مربوط به نت‌های موسیقی
نت نویسی پایه
شاید این سوال برای شما هم پیش آمده باشد که؛ در دهه‌های گذشته، پیش از در دسترس بودن امکاناتی برای ضیط و حتی پخش صدا، موسیقی از چه طریقی حفظ و به افراد مختلف منتقل می‌شد؟! آهنگسازان چگونه به رشد آهنگ های ایرانی و خارجی کمک می کردند؟ به علت در دسترس نبودن هیچ ایده و امکاناتی موسیقی را به طور کامل ثبت و مخابره می‌کردند.
بعدها از سیستم نت نویسی برای این امر استفاده شد. این سیستم مزیت ویژه ای دارد. آن مزیت این است که، می‌تواند تمام اطلاعات موسیقی را همانطور که آهنگساز می‌خواسته، به سایرین منتقل کند. این اطلاعات برای پخش موسیقی مورد نیاز هستند.
لیستی از مطالبی که در این مقاله توضیح خواهیم داد، در ادامه ذکرشده‌اند :
1) حامل
2) نت‌ها
3) کلیدها
4) حامل عمومی
5) معیارها
6) نت‌های نوشته شده روی حامل
7) خطوط اضافی بالا یا زیر حامل
8) طول نت‌ها
9) نت‌های منقوط (نقطه دار)
10) وقفه (سکون)
11) علامت‌های عرضی
12) خط اتحادها و اسلارها
13) لحن
14) دینامیک
15) تکرارها
16) کسر میزان‌ها
مورد اول) حامل
به خطوطی که نت‌ها روی آن قرار می‌گیرند، حامل میگویند. تعداد این خطوط 5 عدد است و با فاصله‌ی کمی از یکدیگر جدا شده‌اند. در واقع این خطوط مبنای موسیقی نوشتاری می‌باشند. در شکل زیر می‌توانید یک حامل ساده و درهم‌ریخته را مشاهده نمایید:
مورد دوم) نت‌ها
در دنیای موسیقی هر صدای زیر و بم مختلف یک نت نامیده می‌شود. در واقع هر خط و فضا روی حامل نشان دهنده یک صدای زیر یا بم متفاوت است. نت‌ها با استفاده از بیضی‌هایی کوچک که روی حامل قرار دارند، نشان داده می شوند. هر چه روی حامل پائینتر باشد، صدای زیر و بم نت پائینتر خواهد بود. به ترتیب صعودی از صداهای زیر به بم می‌توانیم الفبای موسیقی را به این ترتیب عنوان کرد:
A, B, C, D, E, F, G
بعد از G، این سیکل دوباره به حرف A برمی گردد. نکته ای که وجود دارد، این است که محل قرارگیری هر نت روی حامل، در کلیدهای مختلف (در ادامه کلید توضیح داده خواهد شد) با یک حرف خاص مطابقت دارد.
مورد سوم) کلید
ابتدا به شکل زیر و حروف نوشته شده روی آن توجه نمایید:
در سمت چپ یک علامت خیالی وجود دارد که به آن کلید G میگویند. علت نام‌گذاری‌اش این است که، در اطراف خط G حلقه ایجاد کرده است. اما معنی آن چیست؟! این کلید به نوازنده نشان میدهد، که حامل صدای زیر است.
در واقع علامت سُل موسیقی (پنجمین نت) است. در نتی که در شکل بالا مشاهده می‌کنید، حامل با خط آخر (F) تمام می‌شود. به خطوطی که در بالای حامل نوشته شده اند فاصله میگویند. برای یادآوری فاصله‌ها و اسم خطوط روش‌های حفظی متفاوتی وجود دارد. یکی از این روش‌ها، که روش رایجی است، این است: "هر پسر خوبی، کار خوب انجام میدهد".
Every Good Boy Does Fine
یک روش رایج و کاربردی دیگر برای یادآوری این است: گیتار الویس روز جمعه شکست.
Elvis’ Guitar Broke Down Friday
همچنین برای به خاطر سپردن فاصله‌ها، تنها به یاد داشته باشید که آنها هجی کلمه FACE هستند؛ البته از آخر.
کلید بعدی، کلید F است؛ توجه کنید:
خب این حامل چه خطی را تعیین می‌کند؟ اگر دقت کنید متوجه خواهید شد که کلید F است، زیرا در اطراف خط F حلقه ایجاد کرده است. کلید F باس است و بیس خوانده می‌شود. الفبای موسیقی کلید F هم مانند کلید G است ولی حروف در مکان‌های مختلف شروع می‌شوند.
خط پایینی به جای E یک G قرار دارد. در این نوع هم می توانیم از نام‌های حفظی برای به یاد آوردن نت‌ها و فاصله‌ها استفاده کنیم. در کلید باس، نت‌ها از پایین تا بالا عبارتند از: G – B – D – F – A
رمز آن: "پسرهای خوب با هیچکس دعوا نمی کنند".
Good Boys Don’t Fight Anyone
و فواصل عبارتند از A – C – E – G
رمز آن: "تمام گاوها علف می خورند".
All Cows Eat Grass
کلید بعدی (کلید C) را در شکل بعد ملاحظه کنید:
کلید C می تواند روی حامل حرکت کند و مرکز علامت همیشه روی C وسطی است. موقعیت قرارگیری این کلید، می‌تواند متفاوت باشد و با توجه به موقعیت قرارگیری آن، می‌تواند نام های متفاوتی داشته باشد. البته لازم به ذکر است که، این کلیدها خیلی کم مورد استفاده قرار می‌گیرند.
مورد چهارم) حامل عمومی
اگر کلید G و کلید F (باس) با یکدیگر ترکیب شوند و خطوط با استفاده از یک بست (که در سمت چپ قرار می‌گیرد) به هم وصل شوند؛ یک حامل عمومی ساخته خواهد شد. در شکل زیر می‌توانید مشاهده نمایید. این کار دامنه زیری و بمی صدا را افزایش میدهد و در موسیقی پیانو کاربرد زیادی دارد (به دلیل دامنه گسترده پیانو).
مورد پنجم) معیارها
بر روی حامل خطوط عمودی وجود دارد، این خطوط نشان‌دهنده معیار هستند. کاربرد آن چیست؟ از معیارها برای پخش (تقسیم) و شناسایی موسیقی استفاده می‌شود. در واقع کسر میزان‌ها مشخص می‌کند که، در یک معیار چه تعداد بیت می‌تواند قرار گیرد.
ترازها (یا میزان‌های) که جفت ضخیم هستند برای نشان دادن شروع و پایان یک قطعه موسیقی مورد استفاده قرار می‌گیرند. لازم به ذکر است که، ممکن است این میزان‌ها شماره گذاری شوند( مانند شکل زیر)؛ به دلیل هدایت کردن یک قطعه با سرعت بالاتر.
شماره گذاری معیارها به ترتیب 1،2،3 و .. می باشد.
مورد ششم) خطوط اضافی بالا یا زیر حامل
در بالا یا پایین حامل، خطوط اضافه‌ای وجود دارند. از این خطوط برای نشان دادن نت‌های بالاتر یا پایین‌تر استفاده می‌شود (به جای قرارگیری روی حامل روی این خطوط قرار می‌گیرند). الگوی رفتاری این خطوط هم مانند حامل معنادار است. می‌توان آنها را به عنوان فضاهای اضافی و خطوط در انتهای حامل تصور کرد. مانند شکل زیر:
مورد هفتم) طول نت‌ها
همه نت‌ها دارای طول هستند. البته همانطور که گفته شد، تعداد بیت‌های نت‌ها به کسر میزان ارتباط دارد. در شکل زیر می‌توانید سلسله مراتبی از مقادیر نت‌ها را مشاهده کنید.
خب معنی این نمودار چیست؟! هر سطح با یک شماره نشان داده شده است. نت‌های آن به این ترتیب نام می‌گیرند:
سطح 1: نت کالم
سطح 2: نیم نت
سطح 3: ربع نت
سطح 4: اوکتاو نت
سطح5 : یک شانزدهم نت
در سطح 1، یک نت کامل قرار دارد. طول هر نیم‌نت مساوی با نصف طول یک نت کامل است. یعنی طول هر نت کامل دو برابر طول هر نیم نت است. طول هر ربع نت برابر است با نصف یک نیم نت. طول یک ربع نت دو برابر طول یک اوکتاو نت است. در نهایت طول هر یک شانزدهم نت، نصف طول یک اوکتاو نت است.
در تصویر بالا، شکل سمت چپ یک اوکتاو نت و شکل سمت راست یک، یک شانزدهم نت را نشان میدهد. همچنین نت‌های منفرد اوکتاو و یک شانزدهم پرچم‌هایی (فلگ‌هایی) دارند، معمولا نت‌های یک شانزدهم و اوکتاو پرچم‌ها را درون معیارهای اتصال ترکیب می‌کنند.
مورد هشتم) نت‌های منقوط
اگر بخواهیم طول نت را یک و نیم برابر اندازه اصلی آن کنیم، یک نقطه نزدیک به نت می‌گذاریم. مثلا؛ نیم‌نت‌ها در زمان 4/4 به اندازه دو بیت ارزش دارند، حالا اگر یک نقطه کنار آن بگذاریم طول آن برابر خواهد بود با 3 (2 به علاوه 1 مساوی با 3). همچنین از یک خط منحنی (مانند شکل زیر) نیز استفاده می‌شود. این خط منحنی خط اتحادنامیده می‌شود و نت‌هایی که دارای صدای یکسان هستند را به یکدیگر وصل می‌کند (با هدف ایجاد یک نت قابل قبول).
مورد نهم) وقفه‌ها
در واقع نشان دهنده مکان‌هایی هستند که نوازنده هیچ چیز نمی‌نوازد. مقادیر وقفه‌ها ثابت است و با طول نت‌ها همخوانی دارد. از این رو؛ وقفه‌ها هم مانند نت‌ها دارای نیم‌وقفه، ربع‌ئقفه و .. می‌باشند. در شکل زیر می‌توانید تصاویر آنها را مشاهده کنید. وقفه‌ها معمولا در موقعیتی عمودی قرار می‌گیرند.
مورد دهم) علامت‌های عرضی
با استفاده از افزایش و کاهش علامت‌های عرضی می‌توان صدای زیر و بم یک نت را توسط یک نیم‌گام تعدیل کرد. این علامت‌ها برای همه انواع صداهای زیر و بم یکسان هستند. وقتی که از این علامت‌ها در ابتای موسیقی استفاده شود، تعیین کننده یک مایه نما می‌باشند.
سمت چپ شکل زیر بمل ها هستند؛ که صدای زیر و بم نت را توسط یک نیم گام پائین می آورند.
سمت راست شکل زیر نیز دیزها می‌باشند؛ که صدای زیر و بم نت را توسط یک نیم گام بالا می برند.
علامت بعدی بکارها هستند که، هرگونه بمل یا دیز قبلی را خنثی می‌کنند (لغو می‌کنند) و در واقع صدای زیر و بم به حالت عادی خود برمیگردانند. شکل زیر:
مورد یازدهم) خط‌های اتحاد و اسلارها
خطوط اتحاد که قبلتر توضیح داده شدند. در مجموع از این دو نوع خط برای اتصال دو یا چند نت استفاده می‌شود. تفاوت آنها در این است که؛ خطوط اتحاد نت‌های صداهای زیر و بم یکسان را به هم وصل می‌کنند، در نتیجه یک نت بلندتر ایجاد می‌کنند. اسلارها صداهای زیر وبم را به طور یکنواخت به هم متصل می‌کند. معنی آن این است که؛ نت‌ها را بدون وقفه پخش کنید.
در تصویر بالا دسته اول نت‌های بالا یک خط اتحاد را نمایش می‌دهند و دسته دوم یک اسلار را به نمایش می‌گذارند.
مورد دوازدهم) لحن
استاکاتو: به معنی نواختن نت به شکل گسسته و کوتاه
اکسنت (به معنی تکیه و فشار) : یعنی نت به صورت محکم‌تر و بلندتر ادا شود
مارکاتو: می‌توان گفت ترکیبی است از اکسنت و استاکاتو و باعث ایجاد یک صدای دیز می‌شود.
تنیوتو یا اجرا کردن با صدای بلند : کامل کشیدن نت تا رسیدن آن به مقدار کاملش
اسفورزاندو: اکسنتی شدید و ناگهانی
فرماتا: به معنی کشیدن نت به اندازه یک و نیم برابر آن و یا وقتی که یک توقف ایجاد شود.
دینامیک‌ها
پیانیسیمو : نواختن خیلی آهسته
پیانو : نواختن آرام و آهسته
مز و پیانو :ملایم نواختن
فورتی : نواختن با صدای بلند
فورتیسیمو : نواختن با صدای خیلی بلند
کرسوندو : به معنی قوی‌تر شدن صدا به صورت تدریجیست و مخفف کلمه Cresc است.
دی کرسندو: به معنی ضعیف شدن تدریجی صداست و مخفف کلمه Decresc است.
مورد سیزدهم) تکرارها
از این نشانه‌ها برای تکرار استفاده می‌شود:
به این ترتیب که، وقتی که به دومین نشانه می‌رسیم، به اولی برمی‌گردیم و موسیقی را تکرار می‌کنیم.
این ها نشان های تکرار آغازین و پایانی هستند. زمانی که شما به دومی می رسید، به اولی برگردید و موسیقی را تکرار کنید. این ها اغلب اوقات به همراه پایانه اولی، دومی و حتی هشتمی می آیند.
نشانه بعدی یک نشانه‌گذاری جهت‌دار به نام Del Signo است؛ شکل آن را در زیر می‌توانید مشاهده نمایید.
اگر شما این علامت را در موسیقی مشاهده کردید، می بایست به علامت های زیر مراجعه کنید. ممکن است این نشانه گذاری با “al coda” یا “al fine”به کار رود. که معانی آنها به ترتیب عبارت است از: “به نشانه رجوع کن، از آنجا به قطعه آخر آهنگ (coda) برو” و “به نشانه رجوع کن و تا انتها برو” این علامت ها، ضروتا نشان های تکراری بزرگ هستند.
علامت بعدی شکل زیر است:
به معنی این است که؛ از اینجا تا پایان یا قطعه آخر از آهنگ یا هر جایی که Dal Segno مشخص کند، بنوازید.
علامت آخر (تصویر زیر) قطعه آخر آهنگ یا رفتن به یک پایان معین را نشان میدهد. غالبا تا به بعد از یک D.S. al coda نرسید، به انتهای آهنگ نمی‌روید.
مورد چهاردهم) کسر میزان
نام دیگر آن کسر متر است. کسر میزان به نواززندگان اعلام می‌کند که در هر معیار چه تعداد بیت وجود دارد و همچنین اینکه چه نتی بیت را می‌گیرد.
همانطور که در تصویر بالا می‌بینید؛ دو عدد در تصویر وجود دارد. شماره بالا تعداد بیت در هر معیار را نشان میدهد و شماره پایین نشان میدهد که چه نوع نتی بیت را می‌گیرد. به عنوان مثال در اینجا اعداد 4 /4 به این معنا هستند که:
چهار بیت در هر معیار وجود دارد و هر نت ربع یک بیت را می‌گیرد. خب اگر عدد بالا به 3 کاهش پیدا کند معنی آن چه می‌شود؟ به این معنی است که در یک معیار فقط سه بیت وجود دارد.
در موسیقی‌هایی از جمله آهنگ عاشقانه و احساسی، رقص، هدایتی، تشویقی و مارش میزان (پالس) بیت گرداننده است. بنابراین باید در ابتدا بیتی که از همه قوی‌تر یا شدیدتر است را بیابید و در نهایت تلاش کنید همراه با آن ضربه بزنید.
در مجموع شما باید بتوانید همراه با موسیقی ضربه بزنید و پالس را بیابید. به دلیل اینکه بیشتر اوقات خط باس و بخش ریتم با پالس نواخته می‌شوند؛ توصیه می‌شود به این دو بخش گوش دهید.
