شهر اصفهان در مرکز ایران در دامنه رشته کوه زاگرس واقع شده است و در تولید فرش سابقه ای غنی دارد و در زمان ملکشاه اول و بعدها شاه عباس کبیر اصفهان به عنوان پایتخت انتخاب شد. تاریخچه فرشسازی در اصفهان در چند نوبت، عمدتاً به دلیل اشغال و تهاجم نظامی، قطع شده است. این شهر در دوران سلسله صفویه (1501–1736) بهویژه در حکومت شاه عباس، که در آن رنسانس هنر در سراسر ایران با محوریت فرهنگی متمرکز بود، به اوج خود رسید. در طول اعصار، فرهنگ های بسیاری در اصفهان ساکن شده اند و تا به امروز این شهر جهانی مملو از آثار هنری پیچیده، مساجد خیره کننده، پل ها، کاخ ها و معماری مشهور است. گذشته از معماری و فرش های نفیس، اصفهان به خاطر منسوجات، هنرهای زیبا، فولاد، صنایع دستی، فلزکاری و همچنین غذاها و شیرینی های سنتی شهرت دارد. فرشهای اصفهان با استفاده از پشم کرک نرم (اغلب با ریزه کاری یا پایههای ابریشمی) و پرزهای بسیار محکم بافته شده و از کیفیت بسیار خوبی برخوردار هستند.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی مدرن هایپر فرش پلاس کلیک کن
اِصفَهان، کلانشهری تاریخی در مرکز ایران و مرکز استان اصفهان و نیز شهرستان اصفهان است. این شهر سومین شهر پرجمعیت ایران پس از تهران و مشهد، یکصد و شصت و پنجمین شهر پرجمعیت جهان و نهمین شهر پرجمعیت باختر آسیا بهشمار میرود. اصفهان همچنین چهاردهمین کلانشهر پرجمعیت خاورمیانه است. همچنین اصفهان پس از تهران و مشهد سومین کلانشهر بزرگ ایران از نظر مساحت است.
این شهر در دو نوبت به پایتختی ایران برگزیده شد. دوران سلجوقیان و دوره صفویان (در بین سالهای ۱۰۵۰ تا ۱۷۲۲ میلادی). به ویژه در سدهٔ شانزدهم میلادی به هنگام پادشاهی صفویان که پایتخت ایران شد، رونق فراوانی نیز گرفت. بناهای تاریخی متعددی در شهر وجود دارد که شماری از آنها به عنوان میراث تاریخی در یونسکو به ثبت رسیدهاند. این شهر به داشتن معماری زیبای ایرانی، پلهای سرپوشیده، مسجدها و مُنارههای منحصر به فردش نامآور است. این امر سبب شده تا در فرهنگ عامه، اصفهان نصف جهان، لقب بگیرد. این شهر در آذر ۱۳۹۴ (دسامبر ۲۰۱۵) به همراه رشت به عنوان نخستین شهرهای ایران، به شبکه شهرهای خلاق جهان زیر نظر یونسکو پیوست و از ۱۳۹۷ به ابتکار شهرهای دوستدار کودک ملحق شد. براساس استانداردهای یونسکو، شهر خلاق، شهری است که از نوآوری و توانمندیهای شهروندان در توسعه پایدار شهری بهره میبرد.
میدان نقش جهان نمونه برجستهای از معماری صفوی است. این شهر دارای پانزده منطقه شهری است. از جمله دیگر آثار تاریخی اصفهان از منارجنبان، سی و سه پل، پل خواجو، کاخ چهل ستون، عمارت عالی قاپو، مسجد شیخ لطفالله، پل مارنان، حمام علی قلی آقا، مسجد جامع، پل شهرستان و بسیاری از اماکن تاریخی دیگر را نیز میتوان نام برد.
از صنایع فعال در استان اصفهان میتوان به شرکتهای بزرگی همچون: هسا، مجتمع فولاد مبارکه اصفهان، پالایشگاه نفت اصفهان، اسنوا، پلی اکریل اصفهان، ذوب آهن اصفهان، صاایران، شرکت نفت سپاهان، شرکت نفت جی، نیروگاه برق شهید منتظری و تاسیسات هسته ای نطنز اشاره کرد. صنعت طلا در اصفهان بیشترین کارگاه و بزرگترین کارخانههای طلای ایران را در خود جای دادهاست. صنایع دستی متعدد اصفهان نیز از دیرباز یکی از پایههای اقتصاد اصفهان بودهاست.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی کلاسیک هایپر فرش پلاس کلیک کن
در طول تاریخ به آسانی نمیتوان رد شهر اصفهان را بهطور پیوسته دنبال کرد، هر چند اصفهان در مرکز فلات ایران قرار داشت. به سبب آن که در دوران پیش از اسلام گرانیگاه شاهنشاهیهای هخامنشی تا ساسانی، قلمرو غربی این شاهنشاهیها و به خصوص میانرودان بود، این شهر در کانون توجه این دودمانها قرار نداشت. در طول تاریخ تا دوران اسلامی میتوان در محل فعلی شهر اصفهان ردپای شهرهای مختلفی تحت نامهای مختلف، محلهای مختلف و حتی مردمان متفاوتی را پیگیری نمود.
اصفهان به خاطر وجود زاینده رود و شرایط طبیعی مناسبی که داشت، احتمالاً از نیمهٔ دوم هزاره ۴ ق. م شاهد شکلگیری آبادیهای بسیاری بودهاست. سال شکلگیری شهر اصفهان با ابهام رو به رو است و اطلاع دقیقی از آن در دست نیست و بیشتر در افسانهها و داستانها به کیقباد اشاره شدهاست. طبق آنچه لاکهارت بیان داشته اصفهان تا قرن ۴ ه.ق / ۱۰ م با این عنوان امروزی و به این صورت وجود نداشته، در واقع جی شهر اصلی اصفهان بودهاست. ماکسیم سیرو میگوید دهکدههای قدیمی که در اصفهان موجود بوده الان زیر آبرفتهای این شهر دفن شدهاست؛ با این حال طی بررسیهایی که انجام شده قسمتهایی از دیوارهای بناهای قدیمی این شهر نمایان شدهاست. در اواخر عصر ساسانیان هفت شهر نزدیک به هم در این ناحیه بودهاست که عبارت بودند از جی، مهرین، شادریه، درام، قه، کهنه و جار.
فرش های بافته شده در این شهر شاید بهترین و باارزش ترین فرش های جهان به طور کلی باشد. محبوب ترین طرح، مدالیون مرکزی است که توسط درختان انگور یا گل هایی احاطه شده است که معمولاً قرمز، آبی یا نیلی روی زمینه ای عاجی هستند. از دیگر عناصر و نقوش محبوب طراحی می توان به طرح های گلدان، باغ و درخت زندگی، نقوش شاه عباسی و قطعات تصویری اشاره کرد. الهامبخش طراحی فرشها از نقشهای سنتی، طبیعت، شعر و شاعران بزرگ و همچنین از تاریخ غنی معماری شهر میآید. مسجد معروف شیخ لطفالله برای بسیاری از فرشهایی که در این شهر بزرگ ایجاد شدهاند، یک موزه خاص است.
برای دیدن مجموعه فرش های ماشینی شگی هایپر فرش پلاس کلیک کن
گره در هر اینچ مربع مورد استفاده در فرشهای بافته شده در اصفهان میتواند از 120 به بالا باشد، اما اگر در خود شهر به جای شهر یا روستای اطراف بافته شود، معمولاً بیش از 200 خواهد بود. بسیاری از فرش های با کیفیت اصفهان بر پایه ابریشم ساخته شده اند، به همین دلیل بسیار ظریف و با ارزش هستند. اندازه ها متفاوت است اما اکثر آنها از نظر اندازه متوسط تا بزرگ هستند. بافندگان معروف شامل خانواده سیرافیان و کارگاهها میباشند. بسیاری از اینها قبل از تهاجم افغانستان بافته شده اند، بنابراین به قرن هفدهم باز می گردد.
برخی از فرش های اصفهانی در اروپای غربی به «فرشچه لهستانی» یا «فرشچه پولونیز» معروف شدند. این نام به فرشهایی اطلاق میشود که با نخهای ابریشمی، طلایی و نقرهای در ایران در قرون 16 تا 18 میلادی بافته میشد و به کشورهای مشترک المنافع لهستان و لیتوانی صادر میشد. آنها توسط نجیب زاده های ثروتمند لهستانی سفارش داده شده و با نشان های خود تزئین شده اند. برخی از آنها بعداً به خریداران اروپای غربی که اغلب از منشاء لهستانی خود متقاعد شده بودند، فروخته شد، بنابراین نام آنها به همین دلیل است.
فرشهای اصفهان بر روی پایههای ابریشمی یا پنبهای تا 1.000.000 گره فارسی در متر مربع بافته می شوند (تکههایی توسط کارگاه استاد سیرافیان با تعداد گرههای بالاتر ساخته شده است)، با کیفیت فوقالعاده خوب (که در ایران به آن پشم کورک گفته میشود) پشم برای شمع، که معمولاً بسیار کم بریده می شود. در آغاز نوسازی اصفهان به عنوان مرکز فرشهای مرغوب، بیشتر فرشها از نقوش سنتی با الهام از نقوش معماری و کاشیهایی که بناهای تاریخی این شهر بزرگ را تزئین میکردند استفاده میکردند. طراحان بیشتر از شاعران ایرانی (مولوی، حافظ، عطار)، طبیعت و مفاهیم معنوی مذهبی که عمیقاً در فرهنگ ریشه دوانده است، الهام گرفتند.
فرشهای آنتیک و نیمه عتیقه اصفهان،رنگارنگتر از فرش نایین هستند، شهری که به فرشهای دستباف استثناییاش معروف است. فرش اصفهان عتیقه بسیار مورد توجه قرار گرفته است، زیرا تولید آن از سال 1722 تقریباً به طور کامل متوقف شده بود، که طی آن تهاجم افغانها رخ داد. تا آغاز قرن بیستم بود که به طور محکم دوباره تأسیس شد.
در شهر و اطراف آن تعداد زیادی کارگاه می توان یافت. بسیاری از آنها شهرت جهانی دارند مانند سیرافیان، داوری،انتشار و حقیقی. این نقش ها اغلب از کاشی کاری های مساجد یا باغ های شهرها و کاخ ها الهام گرفته شده است. فرشهای اصفهان در ترکیب نقشها، متریال و طرحها از درجه بالایی برخوردار هستند. مشخصه آنها نازک و غالباً با تراکم گره بسیار زیاد ((الگوی شاه عباس) است، اما نقوش فیگوری نیز دیده می شود. در امتداد خیابان های بزرگ اصفهان، فرش فروشی ها بسیار نزدیک به هم هستند و در هتل ها نمایشگاه هایی برای جذب خریداران برپا می شود. همچنین بازارهای فرش بزرگتری در حومه اطراف وجود دارد که به عنوان مثال فرش یلامه و بختیاری را به فروش می رساند. این فرش ها با نام اصفهان نیز به فروش می رسند.
در قرن شانزدهم میلادی اشرافیان صفوی پیشه وران و صنعتگران گوناگون را از شمال غرب ایران جمع کرده، در اصفهان در محلهای که به جلفا معروف شد سکنی دادند. به دنبال آن در مرکز شهر کارگاههای تولید فرش در ابعاد کاخها و معابد بنا شد. مدتی بعد در کنار کارگاههای دیگر دربار صنعتی نو پدید آمد. تولیدات این بافندگان در خدمت دربار، تنها استفاده داخلی نداشت بلکه در پرداخت مالیات هم به مصرف میرسید. خصوصاً در دوران شاه عباس، بافندگی برای دربار به ایجاد فعالیتهای صنعتی گستردهای رسید که صاحب اصلی ثروت آن خود شاه بود. در عین حال بافندگان این کارگاهها مجاز به گرفتن سفارشهای شخصی نیز بودند. به خاطر علاقمندی پادشاهان صفوی به خصوص شاه اسماعیل، شاه طهماسب و شاه عباس به هنر قالیبافی، نفیسترین قالیهای ابریشمی وزربفت با طرحهای بسیار زیبا به دست هنرمندان اصفهان بافته شدهاست. بنا بر این این دوره را میتوان عصر شکوه قالی ایران نامید. تنوع طرحها و رنگها قالی اصفهان را به یکی از اصیلترین قالیهای ایرانی تبدیل کردهاست. تا زمانی که طرحهای اصیل اسلیمی، ختایی و شاه عباسی بر گنبد لاجوردی مسجد امام، مسجد شیخ لطفالله و یادگارهای طلایی رضا عباسی بر دیوارههای عالی قاپو، چهل ستون و هشت بهشت میدرخشد، قالی اصفهان نیز فرهنگ و تمدن اصیل ایرانی را حفظ میکند.
هماهنگی، تناسب و تنوع رنگ به خصوص رنگهای شاد در طیفهای تیره و روشن، پرزهای کوتاه، رجشمار بین ۵۰ تا ۹۰، استفاده از گره فارسی، شیرازه متصل و اغلب دو پوده و لول و همچنین پرداخت در موقع بافت از ویژگیهای قالیبافی اصفهان است.
چله کشی قرار دادن و کشیدن تارها بر روی سر دار و زیر داراست. این کار را دو نفر چله بند انجام میدهند. یکی چله را میسازد و دیگری چله را بر روی دار سوار میکند. این کار باید با دقت و مهارت انجام گیرد. برای در هم تنیدن تار و پود لازم است که لایههای تار چله را به دو نیم لایه جدا تقسیم کنیم. نیم لایه اول تارهای زیر و نیم لایه دیگر تارهای رو را تشکیل میدهد. کوجی چوبی است که نخها دور آن پیچیده میشود که از یک کلاف نخ واحد گرفته شدهاست. برای چله کشی دارهایی که در اصفهان به کار میرود، ابتدا دارهای چله را از ابریشم میسازند سپس بر دار نصب مینمایند. پس از آن کوجی و تارها و همچنین چوب هاف که دو لایه تارهای چله را از یکدیگر جدا میکند را سر جای خو قرار میدهند. در طول بافت قسمت بافته شده را پایین میکشند تا بخش دیگری از چله روی دار در مقابل بافنده قرار گیردکه این کار مستلزم توانایی بالای جسمی است.
در گره فارسی زنان بافنده انگشتان نازکشان را به راحتی میان لایههای چله میلغزانند. انگشتان شست و سبابه ومیانه وظیفه دشواری را بر عهده دارند و برای انجام آن از مجموعهای از ابزار و وسایل کمک میگیرند. چاقوی بافت که پس از بستن هر گره بر پرزهای گره زده میشود تا برای زدن گره بعدی آماده شود. شانه که شامل دستهای چوبی، خمیده با تیغههای فلزی ضخیم و موازی میشود. این تیغهها بین تارهای چله قرار میگیرد و پودها و گرهها را در جای خود محکم میکند. این فشردگی ردیفها به نیروی بافنده بستگی دارد و معمولاً این کار را یک نفر بر عهده میگیرد تا نقش و نگارهای فرش کج و معوج نشود. قیچی فلزی که بافنده تیغه کلفت قیچی را روی چله قرار میدهد و ارتفاع پرزها را یکسان میکند. قشو وسیله ایست دندانه دندانه که برای بیرون کشیدن پشمهای اضافی گرهها است.
تقریباً هیچ نوع فرش دیگری به اندازه فرش دستباف ایرانی شناخته شده نیست. در میان آنها، با این حال، برخی از آنها به ویژه به دلیل کیفیت برجسته خود شناخته شده هستند. یکی از آن ها فرش اصفهان است. شهری که از نظر معماری چشمگیر است و فرش هایش به اندازه ساختمان ها درخشنده هستند. فرشها با الهام از خود شهر در کارخانهها با بهترین نقشها و طرح ها بافته میشوند. به ندرت هیچ شهر دیگری دارای چنین تراکم بالایی از بافندگان با تجربه باشد که برخی از بهترین فرش های دستباف جهان را تولید کنند. فرش های اصفهان با تراکم گره 650000 گره در هر متر مربع به بالا، کیفیت بسیار خوبی دارند و از این رو از پیچیده ترین فرش ها هستند. فرشهای اصفهان شهرت جهانی دارند.
اما یک چیز واضح است: اگر می خواهید یک فرش اصفهان واقعی را زیر پای خود احساس کنید، باید کمی بیشتر خرج کنید. با این حال، خریدار فرشی را دریافت می کند که تولید آن از نظر کاردستی بسیار دشوار است. چنین فرشی از طریق لمس زیبا، توجه زیاد به جزئیات و پیچیده ترین کیفیت، شادی را به ارمغان می آورد.
مطالب مرتبط: