امروزه قیمت و كیفیت از مهمترین مزيت هاي رقابتي در صنایع به شمار مي آيند. از اين رو بررسی رابطه بين اين دو مزيت رقابتي در سال های اخير به ويژه در صنایع پيشرو و كشورهاي صنعتي بسيار مورد بحث بوده است. اين كه بدی كیفیت چه تاثیری بر قیمت محصولات و متعاقباً درآمد شركت خواهد داشت و نیز برای رسیدن به كیفیت مطلوب باید چقدر هزینه كنیم، بحث هزینه یابی كیفیت را جایگاهی ویژه بخشیده است.
هزینه یابی كیفیت از مباحث جدید مدیریتی است كه میتواند وضعیت و عملكرد شركت را از ابعاد مختلف مانند حسابداری بهای تمام شده (حسابداری صنعتی)، كنترل كیفیت، تعمیرات و نگهداری، زنجیره تامین، مدیریت تولید، انبارها، ایمنی و بهداشت، آموزش و بهسازی و موارد دیگر نشان دهد و با تهیه ترازنامه كیفیت در شركت و مقایسه روند هزینه های كیفیت میتوان هزینه كیفیت در شركت را كنترل و بهبود بخشید.
تاكید و كار بر روی مفاهیم هزینه یابی كیفیت در طول زمان، نكات مهم و ارزشمندی را مشخص كرده است كه از اهمیت بالایی برخوردارند. برخی از این نكات عبارتند از:
- هزینه های كیفیت در گزارش های حسابداری به طور كامل ثبت نمی شوند و اغلب هزینه های واقعی كیفیت بسیار بیشتر از موارد گزارش شده هستند.
- هزینه های كیفیت نباید تنها در مورد فعالیت های عملیاتی و تولیدی درنظر گرفته شوند بلكه فعالیت های خدماتی و پشتیبانی نیز تاثیر عمده ای در افزایش یا كاهش هزینه های كیفیت دارند، بنابراین باید هزینه های مربوط نیز در هزینه های كیفیت مورد سنجش و ارزیابی قرار گیرند.
- كاهش هزینه های كیفیت در چارچوب برنامه های استراتژیك سازمان ها قرار دارد.
1- هزینه های كیفیت كدامند؟
سه دیدگاه اصلی در مورد تعریف هزینه های كیفیت وجود دارد كه عبارتند از:
- هزینه های رسیدن به كیفیت مطلوب از طریق طراحی و سازماندهی
-هزینه های عملیاتی واحد كنترل كیفیت تجهیزات، حقوق و دستمزد و غیره
- هزینه هایی كه از كیفیت پایین و نامطلوب محصول ناشی می شود (شامل ضایعات، افت قیمت محصول و...).
در این پژوهش، هزینه كیفیت برابر با مجموع هزینه های سه گروه پیشگفته در نظر گرفته شده و تلاش بر این است سیستم هزینه ای جامعی طراحی شود كه تمامی دیدگاه های هزینه ای یادشده را در برگیرد.
گام برداشتن در جهت بهبود كیفیت، به تعریف پروژه های بهبود كیفی و همزمان با آن توسعه سیستم حسابداری نیاز دارد؛ به طوری كه بتوان اطلاعات مورد نیاز به منظور بررسی عملكرد پروژه های بهبود كیفیت را به دست آورد. بنابراین یك گام اساسی در كاهش هزینه ها، اصلاح و توسعه سیستم حسابداری است؛ به گونه ای كه بتوان هزینه های كیفیت را محاسبه كرد و ضمن ارائه گزارش های مناسب، به اندازه گیری اثربخشی فعالیت ها و پروژه های كاهش هزینه پرداخت و راهكارهای عملی برای كنترل و بهبود هزینه های كیفیت و به تبع آن، عملیات تضمین و كنترل كیفیت ارائه كرد.
به منظور اصلاح و توسعه سیستم حسابداری باید هزینه های كیفیت را طبقه بندی كرد و به هر یك از گروه های هزینه ای، كد هزینه تخصیص داد.
به منظور اندازه گیری هزینه های كیفیت لازم است ابتدا اجزای هزینه های كیفیت شناسایی و طبقه بندی شده، سپس كلیه هزینه های مرتبط با كیفیت بر اساس آمار داده های هزینه ای موجود یا طرح مدون جمع آوری اطلاعات، مشخص و در قالب طبقه بندی شده دسته بندی شوند. تنها در این صورت است كه میتوان راهكارهای مناسبی برای حذف هزینه های عمده كیفیت ارائه و اجرا كرد.
2- طبقه بندی
كارشناسان، هزینه های كیفیت را در چهار گروه اصلی قرار میدهند. این گروهبندی در مقایسه با سایر گروهبندی های رایج، از پذیرش و مقبولیت بیشتری برخوردار است. این چهارگروه عبارتند از:
الف - هزینه های شكست درونی (درون سازمانی)
ب – هزینه های شكست برونی
ج – هزینه های ارزیابی كیفیت
د – هزینه های طرح ریزی، پشتیبانی و پیگیری كیفیت
هر یك از این گروه های اصلی نیز زیر مجموعه هایی دارند.
الف : هزینه های شكست درونی (درون سازمانی)
این هزینه ها شامل ایرادهایی است كه در مراحل مختلف پیش از تحویل محصول به مشتری بروز میكنند و سازمان به روش های مختلف از قبیل بازرسی و آزمایش توسط كاركنان واحد كنترل كیفیت خود یا بازرسان خارجی به این عیوب پی میبرد و به حذف آنها اقدام میكند. زیر گروه های تشكیل دهنده این گروه عبارتند از:
1ـ هزینه های دورریز یا اسقاطی : محصولات و اقلامی كه به علت عدم انطباق با مشخصه های مهندسی تعریف شده، قابلیت ارائه به مشتریان و یا استفاده در كاربردهای دیگر را نداشته باشند، به عنوان دورریز یا اسقاط درنظرگرفته می شوند. مانند تغییر شكل ورق های فولادی به علت بالا بودن دمای كوره های لعاب .
2ـ هزینه های تعمیر و دوباره كاری محصولات تولیدی شركت: محصولاتی كه در داخل شركت ساخته می شوند و به دلیل مطابقت نداشتن با مشخصه های مورد نیاز، قابل استفاده نیستند، در برخی موارد با تكرار برخی فعالیت های اصلاحی یا انجام فعالیت های تعمیراتی قابل استفاده می شوند كه هزینه این گونه فعالیت ها باید از فعالیت های تولیدی تفكیك و در سرفصل هزینه های كیفیت منظور شود. اصلاح سوختگی رنگ بدنه خودروها، رگلاژ كردن درهای خودرو و … مثال های این نوع هزینه ها هستند.
3ـ هزینه های تحلیل شكست: هزینه های مربوط به بررسی و تحلیل كارشناسی علل بروز ایراد در محصول و چاره اندیشی در خصوص راه حل های رفع و جلوگیری از تكرار آنها در این زیر گروه قرار میگیرند.
كلیه هزینه های مربوط به گروه های مهندسی، R&D و مشاوران و جلسات متعددی كه با حضور مدیران و كارشناسان ارشد به منظور رفع علت وقوع ضایعات تشكیل می شود، در این گروه از هزینه ها جای میگیرند.
4ـ تعمیر واصلاح اقلام معیوب دریافتی: شامل هزینه های مربوط به آماده سازی اقلام دریافتی از تامین كنندگان مواد مورد استفاده كه به علت عدم رعایت مشخصه های درخواستی از طرف تامین كننده، به شكل فعلی قابلیت به كارگیری و استفاده را ندارند و باید تعمیر یا اصلاح شوند. ( قطعات دریافتی از شركت های طراحی و مهندسی و یا دیگر ساپلایرها ).
5ـ هزینه های ناشی از نگهداری نامناسب مواد اولیه : هزینه های ناشی از مناسب نبودن نحوه انبارش كه به صدمه دیدن اقلام مصرفی منجر می شود ، در این گروه قرار میگیرند. مثال هایی از این دست عبارتند از :
- فاسد شدن لاستیك در زیر نور آفتاب
- فاسد شدن رنگ و مواد شیمیایی به دلیل گرمای محل نگهداری
- زنگ زدگی فولاد در مجاورت رطوبت و یا ریزش باران
- افت كیفی روغن ها به دلیل نفوذ آب و یا اتمام تاریخ مصرف
- از بین رفتن محصولات كشاورزی در كارخانه های مواد غذایی
كلیه مواردی كه شرایط محیطی و جوی بر كیفیت آنها تاثیر میگذارد، در این سرفصل گنجانده می شود.
6ـ هزینه های آزمایش مجدد اقلام اصلاح شده : در صورتی كه محصولی تعمیر و اصلاح شود یا دوباره كاری روی آن صورت گیرد، نیازمند بازرسی و آزمایش به منظور كسب اطمینان از قرار گرفتن در حدود تلرانس قابل قبول است. هزینه های آزمایش های مربوط باید از بازرسی و آزمایش هایی كه در شرایط عادی تولید انجام می شوند، تفكیك و به طور جداگانه محاسبه شود، مانند رنگ بدنه خودروهایی كه پس از پولیش كردن دوباره تست می شوند.
7ـ هزینه درجه بندی كیفیت محصولات زیر سطح قابل قبول : هزینه ناشی از فروش محصولات با قیمتی پایینتر، به دلیل مطابقت نداشتن مشخصه های آنها با محصولات استاندارد در این زیرگروه قرار میگیرد. اگر به هر دلیل محصولات تولید شده در سطوح كیفیت درجه دو یا پایینتر ارزیابی شوند، با قیمت كمتر به فروش خواهند رسید كه این كاهش درآمد را نیز میتوان به عنوان هزینه های كیفیت محاسبه کرد.
منبع: سایت پورتال جامع مدیریت و صنعت
