دستور موقت در قانون آیین دادرسی مدنی :
دستور موقت دستوری است که فرد ذینفع می تواند از دادگاه درخواست کند تا عملی را انجام دهد و یا انجام کاری را منع نماید . دستور موقت ممکن است دستور توقیف مال باشد تا جلوی نقل و انتقال آن گرفته شود و یا انجام عملی و یا منع از امری باشد . دستور موقت دادگاه هیچ تاثیری در اصل دعوا ندارد و دادگاه در صورتی که فوریتی باشد این دستور را صادر می کند .
متقاضی می تواند در حین جلسات دادرسی و یا قبل از شروع رسیدگی از دادگاه درخواست صدور دستور موقت کند . درخواست دستور موقت بر طبق قانون آیین دادرسی مدنی ممکن است شفاهی یا کتبی باشد . در خواست شفاهی که در جلسه رسیدگی مطرح و در صورت مجلس قید و به امضای درخواست کننده می رسد و چنانچه به صورت کتبی باشد فرد متقاضی باید دادخواست صدور دستور موقت را به دادگاه تقدیم کند .
موعد درخواست دستور موقت در دیوان عدالت اداری: 1) حین شکایت 2) پس از شکایت تا قبل از صدور رأی
در صورت صدور دستور موقت، نسبت به اصل دعوی خارج از نوبت رسیدگی و رای مقتضی صادر نماید .
دستور موقت در قانون دیوان عدالت اداری :
در صورتی که شاکی ضمن طرح شکایت خود یا پس از آن مدعی شود که به جهات مذکور در ماده (۱۲) این قانون اقدامات یا تصمیمات یا آرای قطعی یا خودداری از انجام وظیفه از سوی طرف شکایت سبب ورود خسارتی می‌گردد که جبران آن غیرممکن یا متعسر است، میتواند تقاضای صدور دستور موقت کند. درخواست صدور دستور موقت پس از طرح شکایت اصلی تا قبل از صدور رأی امکان پذیر است .
این درخواست مستلزم پرداخت هزینه دادرسی و پرداخت خسارت های احتمالی نیست.(بر عکس دستور موقت آیین دادرسی مدنی )
اقسام دستور موقت در قانون آیین دادرسی مدنی :
1 ) دادرسی فوری ممکن است مبنی بر توقیف اموال باشد برای مثال زوجه می تواند در صورت امتناع زوج از پرداخت مهریه دستور موقتی مبنی بر توقیف اموال زوج به دلیل عدم پرداخت مهریه درخواست کند.
2 ) دستور ممکن است مبنی بر انجام عملی باشد. به طور مثال زمانی که زوجین بر اثر اختلاف به دادگاه مراجعه کرده و متقاضی واگذاری و تعیین تکلیف حضانت طفل مشترکشان هستند . در این زمان درخواست صدور دستور موقت بر انجام ملاقات تا اتمام رسیدگی و صدور حکم قطعی دادگاه را می نمایند.
3 ) ممکن است دستور موقت مبنی بر جلوگیری از امری باشد برای مثال شخص( الف )در خصوص تنظیم سند رسمی یک ملک، دادخواستی را علیه شخص (ب) مطرح کند . دستور موقتی را از دادگاه مطالبه کرده و این دستور مبنی بر این است که شخص (ب) از نقل و انتقال ملک تا پایان دادرسی و صدور حکم خودداری کند.
ویژگی دستور موقت :
1) اصل دعوی مطرح شده باشد یا قابل طرح باشد .
2) خواسته دستور موقت باید متفاوت از خواسته دعوی باشد .
3)دستور موقت تبعی و اقدامی موقتی است .
4)تعهد مورد ادعای خواهان باید حال باشد نه مدت دار
دریافت (تامین) خسارت احتمالی از متقاضی دستور موقت :
در قانون آیین دادرسی مدنی : دادگاه مکلف به اخذ تامین است .میزانش در قانون تعیین نشده و در صلاحیت دادگاه است . نوع تامین میتواند وجه نقد یا معادل آن مال غیر منقول باشد .
در قانون دیوان عدالت اداری : صدور دستور موقت مستلزم تادیه (تامین)خسارت احتمالی نیست .
اجرای دستور موقت :
در قانون آیین دادرسی مدنی : مستلزم تایید ريیس حوزه قضایی است .
در قانون دیوان عدالت اداری : مستلزم تایید ريیس دیوان عدالت اداری است که حداکثر ظرف یک هفته از زمان وصول باید نظر خود را اعلام کند . در صورت عدم اظهار نظر دستور موقت صادره لازم الاجرا است .
دادگاه صالح صادرکننده دستور موقت طبق قانون آیین دادرسی مدنی :
دادگاهی که در حال رسیدگی به اصل دعوا است. در غیر این صورت فرد متقاض باید به دادگاهی مراجعه نماید که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد. اگر موضوع دستور موقت در حوزه ی قضایی غیر از دادگاه صالح به اصل دعوی باشد . به موجب ماده 312 قانون آیین دادرسی مدنی باید درخواست به آن دادگاه داده شود، اگرچه صلاحیت رسیدگی به اصل دعوی را نداشته باشد.
دادگاه رسیدگی به تقاضای صدور دستور موقت طبق قانون دیوان عدالت اداری :
شعبه ای است که به اصل دعوی رسیدگی می کند، اما در مواردی که ضمن درخواست ابطال مصوبات از هیأت عمومی دیوان، تقاضای صدور دستور موقت شده باشد، ابتدا پرونده جهت رسیدگی به تقاضای مزبور به یکی از شعب ارجاع می شود و در صورت صدور دستور موقت در شعبه، پرونده در هیأت عمومی خارج از نوبت مورد رسیدگی قرار می گیرد.
شعبه دیوان موظف است در صورت صدور دستور موقت، نسبت به اصل دعوی خارج از نوبت رسیدگی و رأی مقتضی صادر نماید و همچنین مدیر دفتر شعبه موظف است پرونده را به فوریت به نظر شعبه برساند و شعبه هم متقابلاً موظف به اتخاذ تصمیم فوری است.
موارد صدور دستور موقت :
1 ) اموری که احتیاج به تعیین تکلیف فوری دارند.
2 ) زمانی که اشکالاتی در جریان اجرای احکام یا اسناد لازم الاجرای اداره ثبت پیش آید و محتاج به دستور فوری است: بعنوان مثال، برخورد به موانعی برای توقیف اموال، اعتراض های صاحب اموال یا اشخاص ثالث، اعتراض راجع به تشریفات اموال و غیره. البته تمام این اختلافات جنبه فوریت ندارد، بلکه فوریت تا اندازه ای است که اگر دادرس بلافاصله رسیدگی نکرده و تدبیری اتخاذ نکند، زیان جبران ناپذیری ایجاد می شود و صدور این دستور هم به همین علت است.
جهات صدور دستور موقت در قانون دیوان عدالت اداری :
1)اقدامات یا تصمیمات یا آرای قطعی یا خودداری از انجام وظیفه از سوی طرف شکایت برخلاف شرع،بر خلاف قانون، خارج از حدود صلاحیت ، سو استفاده از اختیارات، خودداری از انجام وظایف قانونی، عدم رعایت قوانین و مقررات میباشد .
2)اجرای آنها سبب ورود خسارتی می گردد که جبران آن غیر ممکن یا متعسر است .
صدور دستور موقت بدون پرداخت (تامین) خسارت احتمالی :
در برخی پرونده ها بنا به ماهیت پرونده امکان ورود خسارت وجود ندارد و بنابراین صدور دستور موقت بدون سپردن خسارت احتمالی امکان پذیر میباشد. از جمله این موارد در حضانت فرزند میباشد. (حضانت به معنای حق و تکلیف نگهداری از فرزند میباشد.) این درخواست عموماً به هنگام دادخواست طلاق زوجین مطرح می‌شود.هر یک از زوجین میتواند قبل از شروع به رسیدگی به دعوای طلاق، این دستور را جهت حضانت فرزند بخواهند. این کار بدون سپردن خسارت احتمالی صورت می گیرد .
هزینه دستور موقت :
درخواست صدور دستور موقت در قانون آیین دادرسی مدنی مستلزم هزینه دادرسی معادل دعاوی غیر مالی است.
(برعکس دستور موقت در دیوان عدالت اداری که مستلزم هزینه دادرسی و پرداخت خسارت احتمالی نیست.)
مدت اعتبار دستور موقت :
دستور موقت تا صدور رای نهایی دارای اعتبار می باشد و صدور حکم به بی حقی خواهان ، در مرحله بدوی تاثیری در اعتبار دستور موقت نخواهد داشت. مگر آنکه دردادگاه تجدید نظر با اعتراض خوانده، دستور موقت فسخ گردد. و یا در دعاوی خانواده که موضوع آن حضانت ،نگهداری و ملاقات طفل ونفقه زن و .... که تعیین تکلیف آنها فوریت داشته باشد چنانچه دادگاه ظرف شش ماه به اصل دعوا رسیدگی نکند دستور موقت ملغی خواهد شد.
رفع اثر از دستور موقت در آیین دادرسی مدنی :
1- مطابق ماده 318 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر پیش از صدور قرار دستور موقت، دعوی اصلی اقامه نشده باشد، درخواست کننده حداکثر 20 روز از تاریخ صدور دستور موقت زمان خواهد داشت تا به دادگاه صالح مراجعه کند و دادخواست خود را تقدیم و گواهی آن را به دادگاه صادرکننده دستور موقت تقدیم نماید، در غیر این صورت به درخواست طرف، از دستور موقت رفع اثر خواهد شد.
2- با توجه به ماده 321 قانون آیین دادرسی مدنی ، اگر طرف دعوی یا خوانده دستور موقت تأمینی متناسب با موضوع دستور موقت بسپارد، در صورت صلاحدید دادگاه از دستور موقت رفع اثر خواهد کرد.
3- بر اساس ماده 322 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر جهتی که موجب صدور دستور موقت شده است برطرف شود، دادگاه صادر کننده دستور موقت و اگر اصل دعوی در دادگاه مطرح باشد، دادگاه رسیدگی کننده، دستور را لغو خواهد کرد.
4- در صورتی که درخواست کننده در دعوی اصلی محکوم به بی حقی شده یا قرار رد دعوی و عدم استماع صادر شود.
موارد رفع سوء اثر از دستور موقت در قانون دیوان عدالت اداری :
1 ) رد شکایت اصلی
2) صدور قرار سقوط شکایت
3) صدور قرار ابطال دادخواست
4) صدور قرار رد دادخواست
5)حکم به عدم ابطال مصوبه و قطعیت رای صادره
6)حصول دلایلی مبنی بر عدم ضرورت ادامه اجرا ی دستور موقت
{ دستور موقت در قانون دیوان عدالت اداری تاثیری در اصل شکایت ندارد و در صورت ردّ شکایت یا صدور قرار سقوط شکایت یا صدورقرار ابطال یا رد دادخواست اصلی یا حکم به عدم ابطال مصوبه و قطعیت رای صادره دستور موقت نیز لغو می شود .}
ابلاغ دستور موقت :
درقانون ایین دادرسی مدنی :
اصل بر این است که قرار دستور موقت به خوانده دعوی ابلاغ و سپس اجرا شود، اما در مواردی که ابلاغ فوری امکان نداشته باشد با توجه به فوریت موضوع دادگاه می تواند، ابتدا دستور را اجرا و سپس ابلاغ نماید.
در قانون دیوان عدالت اداری :
در صورت صدور دستور موقت یا لغو آن، مفاد آن به طرفین و در صورت رد تقاضای صدور دستور موقت، مفاد آن به شاکی ابلاغ .شود. تقاضای صدور دستور موقت قبل از اتخاذ تصمیم شعبه، مانع اجرای تصمیمات قانونی موضوع ماده(۱۰) این قانون نیست.
آیا قرار دستور موقت قابلیت اعتراض دارد؟
قبول یا رد درخواست دستور موقت قابل اعتراض، قابل فرجام خواهی و اعاده دادرسی نیست و همچنین به طور مستقل هم قابل تجدید نظر نمی باشد. اما میتوان ضمن تقاضای تجدید نظر به اصل رأی نسبت به این دستور تجدید نظر خواهی کرد.
.
.
نگارنده : فاطمه عزیزی
مورخ : 24/مرداد/1402
