زخم پای دیابتی یک زخم باز بر روی پای فرد مبتلا به دیابت است که اغلب در ناحیه کف پا می باشد. زخم دیابت در نزدیک به 15 درصد مبتلایان به دیابت ایجاد می شود که 6 درصد از این افراد به دلیل ابتلا به عفونت یا دیگر عوارض مرتبط با زخم در بیمارستان بستری می شوند. خطر زخم شدن پا و یا قطع عضو همگام با افزایش سن و مدت ابتلا به دیابت افزایش می یابد.
عوامل اصلی بروز زخم پای دیابتی، نوروپاتی محیطی و ایسکمی اندام های تحتانی ناشی از بیماری شریان های محیطی می باشد. ایسکمی به معنای نرسیدن خون کافی به یک اندام است.
نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت یک عامل کلیدی در بروز 90 درصد زخم های دیابتی است. بالا بودن مزمن قند خون به اعصاب حسی، حرکتی و خودمختار آسیب می رساند. نوروپاتی دیابتی همچنین سیستم ایمنی را تضعیف کرده و توانایی بدن در مقابله با عفونت را مختل می کند.
اعصاب حسی فرد را قادر می کنند تا درد، دما و دیگر احساسات را حس کند. هنگامی که اعصاب حسی فرد دیابتی آسیب می بینند، او دیگر قادر به احساس سرما، گرما یا درد در پا نخواهد بود. ممکن است فرد به دلیل بی حسی ناشی از آسیب هایی همچون بریده شدن و یا زخم شدن پا، سوختگی ناشی از آب داغ و قرار گیری در معرض سرمای شدید را احساس نکند. همچنین، امکان دارد زخم یا ناحیه باز شده به عفونت ابتلا یافته و به دلیل اختلال در سیستم ایمنی بدن به خوبی التیام نیابد.
نوروپاتی محیطی همچنین سبب ضعف عضلانی و از دست دادن رفلکس ها مخصوص در ناحیه مچ پا می شود. این وضعیت می تواند نحوه راه رفتن فرد را تغییر داده و منجر به بروز بد شکلی و نا هنجاری های پا از جمله انحراف شست پا، انگشت چکشی و سندرم پای شارکوت شود. از آنجایی که این موارد سبب وارد شدن فشار های غیر عادی بر ناحیه کف پا می شوند، در بروز زخم پای دیابتی نقش مهمی داشته و زمینه آن را فراهم می کنند.
در اثر بدشکلی یا ناهنجاری های ساختاری پا امکان دارد کفش و انگشتان بر روی یکدیگر مالیده شده و زخم هایی در انگشتان یا نواحی بی حس پا به وجود آید. در صورتی که زخم به خوبی درمان نشده و عفونی شود، ممکن است این عفونت به استخوان نیز انتشار یافته و سبب بروز استئومیلیت شود. استئومیلیت یک عارضه جدی است که می تواند نیازمند جراحی باشد. از طرفی اختلال در عملکرد سیستم عصبی خودمختار سبب کاهش تعریق می شود که این وضعیت خود سبب خشکی، زخم شدن و آسیب پذیرتر شدن پوست نسبت به عفونت می شود.
به گفته دکتر آرش توفیق فوق تخصص جراحی عروق، دیابت با ایجاد التهاب و تصلب شرایین (سفتی شریان ها) سبب آسیب به عروق خونی نیز می شود. تنگ شدن شریان ها سبب ایسکمی می گردد. ایسکمی به شرایطی گفته می شود که در آن جریان خون در شریان ها محدود شده و اکسیژن، گلوکز و مواد مغذی ضروری کمتری به بافت ها می رسد.
به بیماری که در آن شریان های دست و پا تحت تاثیر جریان ناکافی خون قرار می گیرند، بیماری شریان های محیطی گفته می شود. بیماری شریان های محیطی با محدود کردن جریان خون غنی از اکسیژن و مواد مغذی به محل زخم، خطر ابتلای زخم به عفونت را افزایش و سرعت التیام یافتن آن را کاهش می دهند. ابتلا به بیماری شریان های محیطی در میان افراد دیابتی نسبت به دیگران 2 تا 8 برابر رواج بیشتری دارد. همچنین، در نزدیک به نیمی از بیماران مبتلا به زخم پای دیابتی ابتلای همزمان به بیماری شریان های محیطی نیز شناسایی شده است.
تشخیص بیماری شریان های محیطی در بیماران مبتلا به زخم پا اهمیت دارد زیرا حضور آن با کاهش سرعت التیام زخم پا و بروز دیگر عوارض جدی ارتباط دارد. همچنین، امکان دارد این زخم هیچ وقت التیام نیابد. تشخیص این بیماری در بیماران دیابتی چالش برانگیز است زیرا این افراد حتی در صورت فقدان بافتی شدید نیز فاقد علائم متداول بیماری شریان های محیطی هستند که از جمله این علائم می توان به درد متناوب پا در هنگام راه رفتن اشاره کرد.
انواع مختلفی از زخم های پای دیابتی وجود دارند که در ادامه به آنها می پردازیم:
همانطور که گفته شد، نوروپاتی محیطی ناشی از دیابت و بیماری شریان های محیطی عوامل خطر قوی برای بروز زخم دیابت می باشند. از جمله دیگر عوامل خطر می توان به مصرف سیگار، کنترل نامناسب قند خون و زخم های پا در گذشته اشاره کرد.
علاوه بر آن، برخی گروه ها از نظر ابتلا به زخم پا در معرض خطر بالاتری قرار دارند. این گروه ها شامل مردان مسن، بیماران دیابتی وابسته به انسولین و افراد مبتلا به مشکلات قلبی، کلیوی و چشمی مرتبط با دیابت می شوند.
علائم و نشانه های رایج زخم دیابت شامل موارد زیر می شوند:
⛔ پدیدار شدن ترشحات بر روی جوراب های بیمار
⛔ قرمزی و تورم در ناحیه زخم
⛔ رایحه (در صورت پیشرفت چشمگیر زخم)
از آنجایی که سیستم ایمنی تضعیف شده افراد مبتلا به دیابت خطر ابتلا به عفونت های موضعی و سیستمیک را افزایش می دهد، موارد بیان شده به طرز ویژه ای برای بیماران دیابتی خطرناک هستند. به همین دلیل، باید هر چه سریع تر دبریدمان زخم و درمان با آنتی بیوتیک شروع شود.
به برداشتن بافت های مرده، بقایای پانسمان، اجسام خارجی و تمام پوست سفت، عفونی و مرده دبریدمان گفته می شود.
✅ قند خون نیز باید به صورت دقیق پایش و کنترل شود؛ زیرا بالا رفتن قند خون می تواند بیماری زایی (ویرولانس) میکروارگانیسم ها را افزایش دهد. هدف از درمان، افزایش سرعت التیام زخم و همچنین پیشگیری و کاهش احتمال ابتلا به عفونت یا بازگشت دوباره آن می باشد.
✅ دارو های آنتی بیوتیک برای درمان عفونت های عمیق، تخلیه ترشحات و سلولیت بنابر تجویز پزشک فوق تخصص زخم پای دیابتی تجویز می شوند.
✅ برداشتن هر گونه فشار از نواحی زخم با پوشیدن ابزارهایی مانند: بانداژ، پابند یا استفاده از عصا و ویلچر ضروری است.
✅ تا جایی که امکان داشته باشد، محیط زخم دیابتی باید مرطوب باشد.
در صورتی که زخم ها با استفاده از پانسمان و دارو های موضعی، پوشیده و مرطوب نگه داشته شوند، سریع تر التیام یافته و خطر ابتلا به عفونت در آن ها کمتر خواهد بود. محصولاتی از جمله سالین، فاکتور های رشد، پانسمان زخم و جایگزین های پوستی در درمان زخم های پا، بسیار موثر هستند. باید جریان خون رونده به محل زخم نیز مناسب و کافی باشد. از طرفی کنترل دقیق قند خون در طول دوره درمان زخم پای دیابتی بسیار حیاتی است چرا که این کار بهبود زخم پای دیابت را تسریع کرده و خطر ابتلا به عوارض ناشی از آن را کاهش می دهد.
خطر ابتلا به زخم پا می تواند با انجام موارد زیر کاهش یابد:
? قطع مصرف سیگار
? کاهش مصرف الکل
?کاهش کلسترول بالای خون
?کنترل میزان قند خون
?پوشیدن جوراب و کفش مناسب
?معاینه روزانه پا مخصوصا در نواحی کف و بین انگشتان و بررسی آنها از نظر بریدگی، کبودی، شکاف، تاول، قرمزی، زخم و دیگر علائم ناهنجاری ها
