خیلی مواقع آنقدر درگیر مسائل و مشکلات هستیم که شاید راهحلهای بسیار ساده و پیش پا افتاده را نبینیم که بسیار ساده در دسترس هستند! این موضوع کاملاً طبیعی است، چرا که ذهن ما کاملاً متمرکز روی موضوع اصلی است و همین تمرکز بیش از حد باعث میشود تا بسیاری از فرصتهای اطرافمان را نبینیم. بنابراین، نه تنها مشکل ما حل نمیشود بلکه همین تمرکز زیادی باعث افزایش مشکلات خواهد شد. به این مثال دقت کنید:
کشور ما در یک منطقه با خطر لرزهخیزی بسیار بالا واقع شده و بر همین اساس، مثلاً یک دیوار ضدزلزله (که در اثر زلزلههای بسیار شدید خراب نشده و مقاومت میکند)، میتواند کاملاً جالب و در نگاه اول، بسیار کاربردی هم باشد. فرض کنیم با این نگرش، فردی که دانش کافی در این حوزه دارد (این دانش میتواند تجربی یا آکادمیک باشد)، وارد عمل شده و چنین طرحی را عملی کند. بنابراین قاعدتاً انتظار خواهد داشت که وقتی دیواری با این مشخصه مهم (یعنی مقاومت در برابر زلزلههای بسیار شدید) تولید کرده، همه مسئولان امر با آغوش باز از او استقبال کرده و سریعاً طرح او را اجرایی کنند و به مرحله تولید انبوه برسانند و ... . اما وقتی با در بسته مسئولان روبرو میشود، ناامید شده و بابت وقت و انرژی که صرف این کار شده، بسیار تاسف خواهد خورد. چرا واقعاً چنین میشود، در حالی که قطعاً در یک کشور زلزلهخیز چنین طرحی میتواند بسیاری از مشکلات را حل کند؟ اگر از فردی که دیوار را توسعه داده، سوال کنیم، قطعاً عدم حمایت مسئولان را به عنوان مساله اصلی عنوان خواهد کرد و از این موضوع به شدت گلهمند خواهد بود که از مخترعان و افراد دارای طرح و ایده ابتکاری حمایت نمیشود. البته که این عدم حمایت را نمیتوان نادیده گرفت و لازم است در این خصوص تدبیر کارآمدی اندیشیده شود که باعث اتلاف سرمایه و ذوق و ابتکار مخترعان و نوآوران نگردد. گرچه در سالهای اخیر تلاشهای ارزشمندی انجام شده اما هنوز با شرایط مطلوب فاصله بسیار داریم. اما در این بحث، قصد داریم به جنبه دیگر و حتی مهمتر از موضوع حمایت از طرحهای ابتکاری اینچنینی، بپردازیم. اما چه جنبهای؟
برای پاسخ به سوال فوق، لازم است دقیقاً به موضوعی که در اول بحث اشاره شد، برگردیم، تمرکز بیش از حد! فردی که چنین طرح ابتکاری را ارائه داده، به قدری روی خود موضوع و عملکرد دیوار در برابر زلزله تمرکز کرده که از جنبههای دیگر موضوع غافل مانده، در حالی که اتفاقاً این جنبههای مورد بحث نقش اصلی و اساسیتری دارند. برای آشنایی با این جنبهها، لازم است از تمرکز بیش از حد خودداری کرده و مجموعه را به صورت کامل ببینیم، در واقع zoom out کنیم و کل فرآیند ساختوساز در کشور را بررسی کنیم، در حالی که تاکنون تمرکز تنها روی عملکرد فنی این دیوار بوده است. با نگاه به کل فرآیند، متوجه خواهیم شد که ساختمان در کشور ما یک کالای سرمایهای است و افراد برای حفظ ارزش سرمایه خود، ملک خریداری میکنند. قطعاً در چنین فضایی اگر شما محصولی ارائه دهید که باعث افزایش هزینههای ساخت شود، قطعاً از سوی افراد فعال در این صنعت مورد استقبال قرار نمیگیرد، هر چقدر هم محصول شما کارآمد باشد و یک نیاز اساسی را پاسخ دهد.
برای حل چالش طرحشده، سعی میکنیم کمی از حوزه تمرکز خود بکاهیم و به مساله نگاه جامعتری داشته باشیم. فردی که دارای ذهنی توانمند و خلاق است و به پشتوانه دانش (تجربی یا آکادمیک)، توانسته یک طرح ابتکاری با نام دیوار ضدزلزله ارائه دهد (که البته طرح بسیار ارزشمندی است)، اما اگر در ابتدای مسیر، به جای تمرکز روی صرف عملکرد فنی، به کل فرآیند ساختوساز در کشور نگاه جامعتری داشت و با توجه به نیاز بازار، طرح خود را توسعه میداد، قطعاً به محصول کارآمدتری دست مییافت که در این صورت، حتی اگر موفق به جذب حمایتهای لازم نمیشد، به توجه به نیاز بازار قطعاً به صورت خودکار وارد بازار میگردید. به عنوان مثال، به جای تمرکز روی ساخت یک دیوار ضدزلزله، که به کلی شاید روشهای موجود ساخت را دچار چالش کرده، و هزینههای جانبی را افزایش دهد و به همین دلیل کمتر مورد استقبال قرار گیرد، طرح دیواری ارائه دهیم که در همین سیستمهای فعلی ساختمانی قابل استفاده بوده و عملکرد لرزهای ساختمانها را با میزان افزایش قابل قبول هزینه بهبود ببخشد. چنین طرحی قطعاً حمایتهای بیشتری جذب خواهد کرد.
مثالهای مشابهی در دیگر حوزهها هم وجود دارد از جمله خودروسازی، لوازم خانگی، و البته کسبوکارهای کوچک و نوپا. بسیاری از کسبوکارهای نوپا به دلیل zoom out نکردن و تمرکز بیش از حد روی محصول/ خدمت خود، نتوانستهاند بر مشکلات خود غلبه کنند و به مرز ورشکستگی رسیدند. چاره کار، نگاه چندجانبه به محصول یا خدمتی است که قرار است مشتریان از آنها بهرهمند شده و بابت آن حاضر به پرداخت هزینه باشند. البته ارائه یک نسخه کامل همراه با همه جزئیات برای همه حوزهها و کسبوکارها امکانپذیر نیست و برای رسیدن به راهحل کاربردی در هر حوزهای، حتماً باید آن حوزه یا صنعت را مورد بررسی و واکاوی قرار داد. اما تجربه چندساله اخیر و بکارگیری این روش در جهت رونق کسبوکارهای متعدد، نشان داده که پیروی از رویکرد جامع، چند جانبه و استفاده از تکنیک zoom out، برای حل مشکلات بسیاری از کسبوکارها کارآمد بوده و باعث شده افراد بسیاری از خطر ورشکستگی نجات پیدا کنند.