سینمای ایران در دهههای گذشته یکی از نمادهای هنری و فرهنگی خلاقیت در خاورمیانه بود. آثاری از کارگردانهای بزرگ چون عباس کیارستمی، داریوش مهرجویی، اصغر فرهادی، مجید مجیدی و دیگران در جشنوارههای معتبر جهانی خوش درخشیدند و نام ایران را در کنار سینمای هنری فرانسه و ایتالیا قرار دادند. اما امروز، این صنعت در مرحلهای قرار گرفته که بسیاری از صاحبنظران آن را دورهی رکود یا غفلت سینمایی مینامند.
سینما یک صنعت گران است — هزینهی تجهیزات، بازیگر، تدوین و پخش بهشدت افزایش یافته، در حالیکه بازار فروش داخلی کوچکتر و پرریسکتر از گذشته شده است.
نتیجه؟ تهیهکنندگان بهجای فیلمهای خلاقانه، سراغ آثار تجاری کمهزینه اما سطحی رفتهاند.
در دهههای ۱۳۷۰ و ۱۳۸۰ سینمای ایران حضور مهمی در فستیوالها داشت، ولی حالا پخش جهانی تقریباً متوقف شده. آثار ایرانی بهندرت به بازار جهانی راه پیدا میکنند، در حالیکه رقبا در آسیای شرقی (مثل کره جنوبی و ژاپن) با استراتژی صادرات فرهنگی رشد خیرهکنندهای دارند.
امروزه، فیلمنامهها اغلب تکرار الگوهای قدیمیاند — تعارض خانوادگی، احساسات سطحی، یا شوخیهای تکراری. نویسندگان مستقل کمتر فرصت بیان دیدگاه انتقادی یا اجتماعی پیدا میکنند. این یعنی «فقر ایده» در مرحلهی اصلی خلاقیت.
یکی از ریشهدارترین مشکلات، محدودیتهای ممیزی است که مانع طرح موضوعات واقعی اجتماعی شده. فیلمسازان جوان در مرز سانسور حرکت میکنند؛ در نتیجه آثارشان محافظهکار و بدون جسارت فکریاند.
با گسترش پلتفرمهای VOD مثل فیلیمو، نماوا، و نیز شبکههای اجتماعی، سلیقه مخاطب بهسوی سرگرمی کوتاه، سریالی و اینترنتی رفته است. سینمای سنتی، بهویژه سالنها، جایگاه خود را از دست دادهاند.
نسل جدید مخاطبان، با سرعت و تصویرسازی دیجیتال خو گرفتهاند. برایشان، سینمای داخلی غالباً کند، تکراری و دور از واقعیت روز جامعه است. در مقابل، تولیدات کرهای، ترکیهای یا هالیوودی با جذابیتهای بصری بالا و روایتهای مدرن، بخش عمده توجه فرهنگی را ربودهاند.
این وضعیت منجر به افت شدید فروش داخلی، کاهش تعداد سالنهای فعال و مهاجرت بخشی از نیروهای خلاق سینما شده است.
سینمای ایران در نقطهای ایستاده که اگر نتواند:
نظام پخش بینالمللی خود را احیا کند،
به نویسندگان و کارگردانان میدان نوآوری بدهد،
و سازوکار اقتصادی شفاف و مستقل از سوبسید دولتی ایجاد کند،
بهتدریج از یک صنعت فرهنگی مؤثر به حافظهای تاریخی از دوران طلایی هنر ایرانی تبدیل خواهد شد.
