« به نام خدا »
نگاهی کوتاه بر قوانین حمایتی پدیدآورندگان آثار با تاکید بر حقوق مالکیت ادبی و هنری
همان گونه که انسان‌ها می‌توانند دارایی های فیزیکی و مادی خود را (از قبیل: اتومبیل، خانه، ساختمان، زمین و…) تملک نمایند، به موازات آن قادر خواهند بود مالک دارایی‌هایی گردند که از راه اندیشه، دانش، هنر، ابتکار و نوآوری آنها آفریده میشود. بنابراین هر کس مبادرت به نگارش کتاب، مقاله، نمایشنامه یا هر نوع نوشته‌ای نماید، شعر و ترانه‌ای سُراید، هر گونه اثر موسیقی، سمعی و بصری، عکاسی و معماری پدید آورد، پروژه علمی و تحقیقاتی جدیدی را انجام دهد و یا به طور کلی به هنری ابتکاری دست یازد که در نتیجه آن، اثر نوینی خلق گردد، وی مالک آفرینش‌های فکری و خلاقیت های ذهنی خویش محسوب میشود.
از آنجا که پدید آورندگان آثار (مولفان، مصنفان و هنرمندان) پیشتازان فرهنگ، هنر و تمدن هر مرز و بوم به شمار می‌آیند و نیز بدین جهت که پیشرفت روز افزون تکنولوژی، حقوق آنها را به ویژه در فضای سایبر، بیش از پیش در آستانه‌ی آسیب قرار داده، بنابراین قانونگذار ایران در راستای مصونیت بخشی آثار پدید آورندگان از تعرض و حمایت از حقوق آنان، قوانینی را تصویب نموده است. خوانش این نوشتار، ذهن خواننده را با برخی از کلیدی ترین (مهمترین) قوانین مرتبط با این حوزه آشنا و روشن می‌سازد. نگارنده می‌کوشد با بیانی ساده و در شش گفتار، مباحث اساسی و عمده از جمله مفهوم حقوق مالکیت فکری و اقسام آن، قوانین موجود، مدت حمایت قانونی، ویژگی‌های آثار برای برخورداری از حمایت قانون و نیز ضمانت اجراهای نقض حقوق پدیدآورندگان آثار را برای خواننده، تبیین نماید.
گفتار نخست : مفهوم حقوق مالکیت فکری [1]
بنا به تعریف سازمان جهانی مالکیت فکری[2] WIPO «حقوق مالکیت فکری، به حقوقی گفته میشود که به واسطه‌ی خلاقیت‌ها و فعالیت‌های فکری افراد در زمینه‌های علمی، صنعتی، هنری و ادبی حاصل میشود» .
در کشور ما حقوقدانان در تعریف حقوق مالکیت فکری (حقوق مالکیت معنوی) اتفاق نظر ندارند و تعریف جامع و مانعی را ارائه نداد‌ه‌‌اند.
به عقیده دکتر صفایی، حقوق مالکیت فکری به صاحبان آن، اجازه بهره‌وری از فعالیت‌های فکری و ابتکاری آنها را می‌دهد، این حقوق دارای ارزش اقتصادی و قابل داد وستد است لیکن موضوع آن شیء معین مادی نیست. موضوع این نوع مالکیت، آثار فکری و تراوش‌های ذهنی انسان است.
دکتر کاتوزیان در توضیح این مفهوم بیان می‌دارد: حقوق مالکیت فکری، حقوقی است که به صاحب آن اجازه می‌دهد از منافع و شکل خاصی از فعالیت یا فکر انسان به صورت انحصاری استفاده نماید.
دکتر میرحسینی به نقل از وایپو حقوق مالکیت معنوی را در معنای وسیع کلمه حقوق ناشی از آفرینش‌ها و خلاقیت‌های فکری در زمینه‌های علمی، صنعتی، ادبی و هنری تعریف می‌کند.
آنچه در همه این تعاریف مشترک می‌باشد این است که مالکیت‌های فکری(معنوی)، مالکیت‌های عینی و ملموسی نیستند و یکی از آثار مترتب بر این ویژگی آن است که نقض این مالکیت‌ها نیز میتواند سهل‌تر از نقض حقوق مالکیت‌های عینی صورت پذیرد.
گفتار دوم : قوانین موجود در زمینه حقوق مالکیت فکری در ایران
مالکیت ادبی و هنری، با تصویب « قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان» در سال 1348 به رسمیت شناخته شد. از آنجا که در این قانون به برخی از آثار از جمله ترجمه کتاب، جزوه، نشریه و آثار صوتی توجه نشده بود بنابراین برای رفع این خلاء قانونی، در سال 1352 قانونی به نام «قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی» به تصویب رسید. همزمان با پیشرفت وسایل ارتباطی و سیستم های رایانه‌ای، نیاز به قانونی جدید در این زمینه احساس شد، به همین جهت قانونگذار، « قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای» در سال 1379 و آیین نامه اجرایی آن را وضع نمود.
«قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب ۱۳۱۰» ، « قانون ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری مصوب ۱۳۸۶» و «قانون حمایت از نشانه‌های جغرافیایی مصوب ۱۳۸۳» از دیگر قوانینی هستند که حقوق پدیدآورندگان آثار را مورد حمایت قرار می‌دهند. همچنین «قانون تجارت الکترونیکی مصوب ۱۳۸۲» برخی از مصادیق حقوق مالکیت فکری را در بستر مبادلات الکترونیکی مورد حمایت قرار داده است.
کنـوانسـیون «بـرن» بـرای حمـایـت از آثـار ادبـی و هنــری (9 سپتامبر 1886)، کنوانسیون «پاریس» برای حمایت از مالکیت صنعتی (20 مارس 1883)، کنوانسیون جهانی «ژنو» راجع به حق مؤلف (6 سپتامبر 1952) معاهده «وایپو» راجع به حق مؤلف (20 دسامبر 1996) ، کنوانسیون بین‌المللی «رم» راجع به حمایت از اجراکنندگان و تولید کنندگان آثار صوتی و سازمان های پخش رادیو تلویزیونی (26 اکتبر 1961)، قانون الحاق دولت ایران به کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری، در سال 1380 و موافقتنامه راجع به جنبه‌های تجاری حقوق مالکیت فکری (تریپس)، برخی از توافقات بین‌المللی در زمینه حمایت از حقوق مالکیت فکری به شمار می‌روند. در این نوشتار صرفا به قوانین داخلی ایران پرداخته شده است.
گفتار سوم : اقسام حقوق مالکیت فکری
بر اساس تقسیم‌بندی سازمان جهانی مالکیت فکری «WIPO»، مالکیت فکری به دو دسته اصلی تقسیم میشود:
دسته اول : مالکیت صنعتی و تجاری [1]
این حق مالکیت شامل اختراعات و طراحی‌های صنعتی است. اختراعات شامل راه حل‌های جدید و مسایل فنی است. طراحی‌های صنعتی به خلاقیت‌های زیبا شناختی که تعیین کننده‌ی ظاهر محصولات صنعتی است مرتبط می‌شوند. انواع مالکیت‌های صنعتی و تجاری عبارتند از: اسم تجاری، نشان ها و علائم تجاری، اسرارتجاری، حفاظت از اطلاعات (مثل فرمول ها)، حق اختراع و پتنت‌ها ، طراحی های صنعتی، نشان های جغرافیایی و…
دسته دوم : مالکیت ادبی و هنری [2]
مالکیت ادبی و هنری، مجموعه حقوقی است که قانون برای پدیدآورنده، نسبت به اثر او می‌شناسد و حق بهره‌برداری انحصاری از اثر (تکثیر، تولید، عرضه، اجرا) را برای مدت محدودی برای پدید آورنده و پس از مرگ او برای وراث وی ایجاد می‌نماید.
« مالکیت ادبی و هنری» که با واژه‌های «حق مولف» و «کپی رایت»[3] هم معناست، یک اصطلاح حقوقی است و همانگونه که پیشتر گفته شد، بیانگر حقوقی می‌باشد که به ابداع کنندگان آثار ادبی، هنری و علمی تعلق می‌گیرد.
«حقوق مرتبط با کپی‌رایت» [4] شامل حق اجرای هنرمندان بابت عملکردشان در اجرای آثار فوق، حق پخش در برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی و مواردی از این دست می‌باشد.
عبارت «آثار ادبی و هنری» تمامی آثار ادبی، علمی و هنری، هر آنچه که ممکن است تحت عنوان کتاب یا جزوه انتشار یابد، نوشته های مربوط به کنفرانس‌ها، سخنرانی‌ها، رمان، شعر، نمایشنامه‌ها، نمایشنامه‌های موزیکال، طراحی رقص، پانتومیم، تصنیف موسیقی با کلام یا بدون کلام، فعالیت‌های سینمایی و کارهای مرتبط با آن، نقاشی، طراحی، معماری، مجسمه سازی، گراور، لیتوگرافی(چاپ سنگی)، آثار عکاسی، عکس، آثار هنری های کاربردی، کارهای مصور، نقشه کشی، طراحی کارهای سه بعدی مرتبط با جغرافی، نقشه برداری آثار معماری یا علمی، مجموعه آثار ادبی و هنری مانند دائره‌المعارف و یا منتخب آثار، ترجمه، اقتباس، تنظیم موسیقی، تغییر و اصلاح آن آثار را شامل میشود. هدف از مالکیت ادبی و هنری، حمایت و حفاظت از آثار ادبی، هنری و علمی است.
با توجه به تعاریف ارائه شده، مالکیت ادبی و هنری مشتمل بر دو قسم حق است: الف) حق مادی مولف ب) حق معنوی مولف
الف) حق مادی مولف
حق بهره برداری انحصاری ناشی از تکثیر، نمایش و عرضه عمومی اثر که برای پدیدآورنده، در بردارنده منافع مالی است «حق مادی مولف» نامیده می شود.
اقسام حقوق مادی اعطایی به پدید آورنده اثر، عبارت است از:
1- حق نشر و تکثیر: حق انتشار و تکثیر اثر صرفا متعلق به پدید آورنده آن اثر است. بنابراین هیچ شخصی (اعم از شخص حقیقی یا حقوقی) نمیتواند اثر متعلق به پدیدآورنده را انتشار داده و یا آن را تکثیر نماید مگر اینکه این حق به موجب قرارداد و از سوی پدیدآورنده به وی اعطاء شده باشد. استثنای این حق را می‌توان هر گونه نسخه‌برداری و تکثیر بدون قصد انتفاع دانست.
2- حق ترجمه: حق ترجمه اثر یکی از حقوق مختص به پدید آورنده اثر است. بنابراین به اشخاص اجازه داده نمی‌شود که بدون اجازه پدیدآورنده، اثر او را ترجمه کنند و از این راه بهره برداری کنند.
3- حق اقتباس و تلخیص و تبدیل: به موجب این حق هیچ کس نمیتواند اثری را که مورد حمایت قانون است را از طریق تبدیل یا تلخیص یا اقتباس به صورتی دیگر در آورده و از آن بهره‌برداری کند. استثنای این حق را می‌توان نقل قول اثر از زبان مولف اصلی یا استناد به محتوای اثر برای مقاصد علمی، ادبی با ذکر ماخذ دانست.
4- حق عرضه و اجرا: نمایش و اجرای مستقیم اثر برای مردم، چه به صورت پخش در رسانه چه به صورت صوتی یا تصویری و یا به هر وسیله دیگر بدون موافقت پدیدآورنده اثر ممنوع است.
5- حق استفاده از پاداش و جایزه: پاداش و جایزه‌ای که در پی برگزیده شدن اثری در مسابقات علمی، هنری و ادبی حاصل میشود به پدید آورنده آن اثر تعلق دارد.
حقوق مادی مولف که در بالا به آنها اشاره شد، «قابل انتقال» و «موقتی» هستند. به موجب ماده 5 « قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان» پدید آورنده اثر، میتواند استفاده از حقوق مادی خود را در مواردی مانند: تهیه فیلم‌های سینمایی و تلویزیونی، نمایش صحنه، ضبط تصویری یا صوتی اثر، پخش از رادیو تلویزیون، ترجمه و نشر و تکثیر و عرضه اثر، استفاده از اثر در کارهای علمی و ادبی و صنعتی و هنری و تبلیغاتی را به دیگری واگذار کند. به همین جهت گفته میشود که حقوق مادی مولف، قابل انتقال است. همچنین حق بهره‌برداری مادی از اثر، موقتی است. بدین معنا که این حق در زمان حیات و زنده بودن پدیدآورنده، متعلق به خود اوست و پس از مرگ صاحب اثر، به مدت محدودی به وارثان یا کسی که به نفع او وصیت میشود، تعلق می‌گیرد.
ب) حق معنوی مولف
در قوانین ایران تعریف مشخصی از حقوق معنوی وجود ندارد بلکه صرفا اقسام و ویژگی‌های آن بیان شده است. اما می‌توان گفت، حقوقی که ماهیت مالی و اقتصادی نداشته لیکن با شخصیت پدیدآورنده ارتباط تنگاتنگ دارد و از شخصیت وی حمایت می‌کند «حقوق معنوی» نامیده میشود. پدیدآورنده، شخصیت خود را در اثر خویش نمایان می‌سازد و به همین علت هر اثر نسبت به اثر دیگر متفاوت است.
اقسام حقوق معنوی پدیدآورنده اثر عبارت است از:
1– حق افشای اثر: حق افشای اثر حقی است که بر اساس آن، پدیدآورنده در مورد ارائه یا عدم ارائه اثرش به عموم و مردم تصمیم می‌گیرد. در صورتی که در صدد ارائه اثر به مردم باشد زمان و روش آن را تعیین می‌کند، در نتیجه هیچ کس نمیتواند به جای پدید آورنده در این مورد تصمیم بگیرد.
2- حق احترام به نام و سمت پدیدآورنده اثر (یا حق سرپرستی اثر) : حقی است که پدیدآورنده نسبت به نام، عنوان و سمت خود دارد. بدین معنی که پدیدآورنده یک اثر ادبی و هنری نه تنها حق دارد رابطه و نسبت خود را با اثر خویش مشخص کند بلکه حق دارد اثرش را با نام مستعار افشا و منتشر کند یا از درج تمام یا بخشی از نام خود بر روی اثر خودداری کند.
3- حق احترام به اثر (یا حق احترام به تمامیت اثر): از آنجا که اثر، شخصیت پدیدآورنده را بیان می‌کند بنابراین هر گونه آسیبی بر اثر، آسیب به شخص پدیدآورنده محسوب میشود. پدیدآورنده میتواند هر گونه تغییر، تحریف، اضافات نسبت به اثر را منع کند و همچنین می تواند با تغییرات در شکل و ساختار مانند افزودن مطلبی یا حذف بخشی از اثر مخالفت کند این حق را به اصطلاح حق احترام به اثر یا حق احترام به تمامیت اثر می‌نامند.
4- حق عدول یا اصلاح: زمانی که پس از انتشار اثر، اندیشه‌های پدید آورنده تحریف میشود یا در مواردی که اعتقادات علمی، فلسفی، اخلاقی و هنری پدیدآورنده، پس از نشر اثر تغییر می‌یابد، این حق به پدیدآورنده اجازه می‌دهد که اثر خود را پس بگیرد یا اصلاحات و تغییرات لازم را در آن انجام دهد که به اصطلاح به آن، حق عدول یا اصلاح گویند.
از ویژگی‌های حقوق معنوی می‌توان به «غیر قابل انتقال بودن» و «دائمی بودن آنها» اشاره کرد. حق معنوی، به علت اینکه بیانگر شخصیت پدیدآورنده اثر است، غیر قابل انتقال است. بنابراین اقدام به هر عملی که بر شخصیت صاحب اثر خدشه وارد سازد از سوی وارثان یا هر کس دیگر غیر مجاز و غیر قانونی است. همچنین حقوق معنوی بر خلاف حقوق مادی، به زمان خاص محدود نمی‌شود و برای همیشه حتی پس از مرگ صاحب اثر به نام او جریان دارد. به عبارت دیگر حقوق معنوی مولف، دائمی است و مرور زمان از اعتبار آن نمی‌کاهد.
گفتار چهارم: مدت حمایت قانون از حقوق مادی
مدت حمایت قانون از حقوق مادی پدیدآورندگان، در «آثار ادبی و هنری» و «آثار رایانه‌ای» متفاوت است.
اول ) آثار ادبی و هنری
در مورد «آثار سینمایی یا عکاسی» و «آثار متعلق به اشخاص حقوقی و یا آثاری که حق استفاده از آنها به شخص حقوقی واگذار شده است»، حقوق مادی پدیدآورنده، « از تاریخ نشر یا عرضه به مدت 30 سی سال» مورد حمایت قانون است. (ماده 16 قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان).
در مورد « رجمه اثر»، حق تکثیر یا تجدید چاپ و بهره‌برداری و نشر و پخش هر ترجمه‌ای با مترجم و یا وارث قانونی او است. مدت استفاده از این حقوق که به وارث منتقل میشود، از تاریخ مرگ مترجم سی سال است. (ماده 1 قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی)
در مورد «سایر آثار»، مدت استفاده از حقوق مادی پدیدآورنده که به موجب وصایت یا وراثت منتقل میشود، « از تاریخ مرگ پدیدآورنده 50 پنجاه سال» است و اگر وارثی وجود نداشته باشد یا بر اثر وصایت به کسی منتقل نشده باشد برای همان مدت به منظور استفاده عمومی در اختیار حاکم اسلامی (ولی فقیه) قرار می‌گیرد. (ماده 12 اصلاحی قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال 1389) مدت حمایت «اثر مشترک» نیز، «پنجاه سال بعد از فوت آخرین پدیدآورنده» خواهد بود. (تبصره ماده 12 قانون مذکور)
دوم ) آثار رایانه‌ای
حق نشر، عرضه، اجرا و حق بهره‌برداری مادی و معنوی نرم افزار رایانه‌ای متعلق به پدیدآورنده آن است. مدت حقوق مادی سی سال از تاریخ پدید آوردن نرم‌افزار است. (ماده 1 قانون حمایت از حقوق پدید آورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای)
گفتار پنجم: ویژگی ها و شرایط اثر برای برخورداری از حمایت قانونی
حمایت قانون گذار از آثار بدون قید شرط نیست، هر اثر باید دارای ویژگی‌هایی باشد تا مورد حمایت قانون قرار گیرد. این ویژگی ها عبارتند از:
1– محسوس بودن شکل اثر (ظهور خارجی اثر)
یکی از شرایط برخورداری اثر از حمایت قانونی، آن است که پا به عرصه عینیت نهاده باشد. افکار و اندیشه‌ها تا زمانی که از حالت یک امر ذهنی خارج نشده و در قالب یک امر عینی، تجسم نیابند قابل حمایت نبوده و اساسا حمایت از اندیشه‌ای که در عالم خارج بروز و ظهور نیافته باشد بی‌معناست. این بروز و ظهور در هر یک از آفرینش‌های ادبی و هنری و فکری به گونه‌ای است: برای نمونه یک اثر ادبی به صورت الفاظ و جمله‌های هدفمند و معنی‌دار ، یک اثر موسیقی به شکل نت‌های موزون و یک اثر هنری در قالب اشکال، رنگ‌ها و خطوط تجلی می‌یابد.
2-اصیل بودن اثر
اصالت یا اصیل بودن اثر را شرط قطعی حمایت از آثار فکری دانسته‌اند. «اصیل بودن اثر» به این معناست که اثر، انعکاسی از افکار پدیدآورنده باشد.
3-چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا برای نخستین بار در ایران
بیشتر قوانین ملی، حمایت از آثار ادبی و هنری را مشروط به آن کرده‌اند که اثر برای نخستین بار در کشوری منتشر شود که شخص تابعیت آن کشور را دارد. به موجب قانون حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان، حقوق مادی مولف، زمانی از حمایت قانون برخوردار خواهد بود که اثر برای نخستین بار در ایران چاپ یا پخش یا نشر یا اجرا شده باشد و قبلا در هیچ کشوری چاپ یا نشر یا پخش و اجرا نشده باشد. بنابراین حق مادی اثر یک ایرانی که برای نخستین بار در کشوری غیر از ایران چاپ یا نشر یا عرضه شده باشد از نظر قانون قابل حمایت نخواهد بود.
4-مشروعیت اثر
آثار فکری فقط در صورتی، قابل حمایت هستند که از نظر شرعی و قانونی، خلاف نظم عمومی و اخلاق حسنه نباشند. آثار فکری توهین آمیز یا مستهجن در پرتو حمایت قانونگذار قرار نمی‌گیرند بلکه تولید این گونه آثار جرم و دارای مجازات است. اگر چیزی از نظر شرع و قانون ممنوع باشد، مورد حمایت قانون قرار نمی‌گیرد ، بنابراین یک فیلم مستهجن، یک شعر توهین‌آمیز، مجسمه عریان، صورت غنایی یک زن و مانند اینها اثر قابل حمایت به شمار نمی‌آیند.
5-اعلان مشخصات
پدیدآورنده اثر موظف است، اطلاعات لازم را در اختیار مخاطبان قرار دهد. به طور معمول هر اعلان حق انحصاری اثر باید دارای سه خصوصیت زیر باشد:
یک) نشانه c «حرف c داخل یک دایره» یا واژه copyright یا واژه اختصاری copy. در خصوص حق انحصاری مربوط به ضبط موسیقی به جای نشانه c، علامت p «حرف p داخل یک دایره» استفاده میشود.[7]
دو) تاریخ انتشار اولیه اثر
سه) نام مالک حق انحصاری اثر یا کلمه اختصاری نام او به نحوی که بتواند از این طریق به نام شخصیت صاحب اثر پی برد.
گفتار ششم: ضمانت اجراهای قانونی نقض حقوق مالکیت ادبی و هنری
اول) اقسام ضمانت اجرا
در قوانین موجود، برای احقاق حقوق مادی و معنوی پدیدآورندگان در برابر تجاوز به اثر، ضمانت اجراهای گوناگونی وجود دارد. عمده ترین ضمانت اجراها عبارتند از:
حبس
مجازات حبس یا زندان یکی از ضمانت اجراهای کیفری است که در قوانین حوزه مالکیت ادبی و هنری برای نقض حقوق پدیدآورندگان، پیش بینی شده است. میزان حبس در قانون با توجه به رفتار ارتکابی، متفاوت است.
جزای نقدی
جزای نقدی یکی دیگر از ضمانت اجراهایی است که ماهیت کیفری دارد. میزان جزاهای نقدی مندرج در قانون بر اساس نرخ رسمی تورم حسب اعلام بانک مرکزی قابل تغییر است.
جبران خسارت
علاوه بر تعقیب کیفری (حبس یا جزای نقدی)، شخص یا اشخاصی که مرتکب جرم شده‌اند، خسارات شاکی خصوصی از اموال آنها قابل جبران است، درصورتی که جرم ناشی از تصمیم شخص حقوقی (همانند شرکت انتشاراتی، مؤسسه تبلیغاتی و غیرآن) باشد جبران خسارات از اموال شخص حقوقی به عمل خواهد آمد و درصورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی اکتفا نکند، مابه‌التفاوت از اموال مرتکب جرم جبران میشود.
درج مفاد حکم دادگاه در روزنامه
شاکی خصوصی میتواند از دادگاه صادر‌کننده حکم نهایی درخواست کند که مفاد حکم در یکی از روزنامهها به انتخاب و هزینه او آگهی شود.
جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار و ضبط آن
مراجع قضایی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن، دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.
دوم) ضمانت اجراها در قوانین حمایتی
1-قانون حمایت از حقوق مولفان و مصنفان و هنرمندان
ماده ۱۷- نام و عنوان و نشان ویژهای که معرف اثر است از حمایت این قانون برخوردار خواهد بود و هیچکس نمیتواند آنها را برای اثر دیگری از همان نوع یا مانند آن به ترتیبی که القاء شبهه کند به کار برد.
ماده ۱۸- انتقال گیرنده و ناشر و کسانی که طبق این قانون اجازه استفاده یا استناد یا اقتباس از اثری را به منظور انتفاع دارند باید نام پدیدآورنده را با عنوان و نشانه ویژه معرف اثر همراه اثر یا روی نسخه اصلی یا نسخههای چاپی یا تکثیر شده به روش معمول و متداول اعلام و درج نمایند مگر این که پدیدآورنده به ترتیب دیگر موافقت کرده باشد.
ماده ۱۹- هر گونه تغییر یا تحریف در اثرهای مورد حمایت این قانون و نشر آن بدون اجازه پدیدآورنده ممنوع است.
ماده ۲۰- چاپخانه‌ها و بنگاه‌های ضبط صوت و کارگاه‌ها و اشخاصی که به چاپ یا نشر یا پخش و یا ضبط و یا تکثیر اثرهای مورد حمایت این قانون می‌پردازند باید شماره دفعات چاپ و تعداد نسخه کتاب یا ضبط یا تکثیر یا پخش یا انتشار و شماره مسلسل روی صفحه موسیقی و صدا را بر تمام نسخه‌هایی که پخش میشود یا ذکر تاریخ و نام چاپخانه یا بنگاه و کارگاه مربوط به حسب مورد درج نمایند.
ماده ۲۳- هرکس تمام یا قسمتی از اثر دیگری را که مورد حمایت این قانون است به نام خود یا به نام پدیدآورنده بدون اجازه او یا عامداً به شخص دیگری غیر از پدیدآورنده نشر یا پخش یا عرضه کند به حبس تادیبی از شش ماه تا سه سال محکوم خواهد شد.
ماده ۲۴- هرکس بدون اجازه ترجمه دیگری را به نام خود یا دیگری چاپ و پخش و نشرکند به حبس تادیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.
ماده ۲۵- متخلفین ازمواد ۱۷-۱۸-۱۹-۲۰ این قانون به حبس تادیبی از سه ماه تا یک سال محکوم خواهند شد.
ماده ۲۷- شاکی خصوصی میتواند از دادگاه صادر کننده حکم نهایی درخواست کند که مفاد حکم دریکی از روزنامهها به انتخاب و هزینه او آگهی شود.
ماده ۲۸- هرگاه متخلف ازاین قانون شخص حقوقی باشد علاوه برتعقیب جزایی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی ازتصمیم او باشد، خسارت شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد و در صورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی تکافو نکند ما به التفاوت ازاموال مرتکب جرم جبران میشود.
ماده ۲۹- مراجع قضایی می‌توانند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی نسبت به جلوگیری از نشر وپخش و عرضه آثار مورد شکایت و ضبط آن دستور لازم به ضابطین دادگستری بدهند.
2-قانون ترجمه و تکثیر کتب، نشریات و آثار صوتی
ماده ۱ – حق تکثیر یا تجدید چاپ و بهره‌برداری و نشر و پخش هر ترجمه‌ای با مترجم و یا وارث قانونی او است. مدت استفاده از این حقوق که به وارث منتقل میشود از تاریخ مرگ مترجم 30 سی سال است.
حقوق مذکور در این ماده قابل انتقال به غیر است و انتقال گیرنده از نظر استفاده از این حقوق قائم مقام انتقال دهنده برای استفاده از بقیه مدت از این حق خواهد بود. ذکر نام مترجم در تمام موارد استفاده الزامی است.
ماده ۲ – تکثیر کتب و نشریات به همان زبان و شکلی که چاپ شده به قصد فروش یا بهره‌برداری مادی از طریق افست یا عکسبرداری یا طرق مشابه بدون اجازه صاحب حق ممنوع است.
ماده ۳ – نسخه‌برداری یا ضبط یا تکثیر آثار صوتی که بر روی صفحه یا نوار یا هر وسیله دیگر ضبط شده است بدون اجازه صاحبان حق یا تولید کنندگان انحصاری یا قائم مقام قانونی آنان برای فروش ممنوع است.
ماده ۷ – اشخاصی که عالماً و عامداً مرتکب یکی از اعمال زیر شوند علاوه بر تأدیه خسارات شاکی خصوصی به حبس جنحه‌ای از سه ماه تا یکسال محکوم خواهند شد:
1- کسانی که خلاف مقررات مواد یک و دو و سه این قانون عمل کنند.
2- کسانی که اشیاء مذکور در ماده ۳ را که به طور غیر مجاز در خارج تهیه شده به کشور وارد یا صادر کنند.
ماده ۸ – هر گاه متخلف از این قانون شخص حقوقی باشد علاوه بر تعقیب جزائی شخص حقیقی مسئول که جرم ناشی از تصمیم او باشد خسارات شاکی خصوصی از اموال شخص حقوقی جبران خواهد شد. در صورتی که اموال شخص حقوقی به تنهایی تکافو نکند مابه‌التفاوت از اموال شخص حقیقی مسئول جبران می شود.
ماده ۹ – مراجع قضایی مکلفند ضمن رسیدگی به شکایت شاکی خصوصی به تقاضای او نسبت به جلوگیری از نشر و پخش و عرضه کتب و نشریات و آثار صوتی موضوع شکایت و ضبط آن تصمیم مقتضی اتخاذ کنند.
3-قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه‌ای
ماده 13 – هرکس حقوق مورد حمایت این قانون را نقض نماید علاوه بر جبران خسارت به حبس از نود و یک روز تا شش ماه و جزای نقدی از ده میلیون (000 000 10) تا پنجاه میلیون (000 000 50) ریال محکوم می‌گردد.
تبصره – خسارات شاکی خصوصی از اموال شخص مرتکب جرم جبران میشود.
ماده 14 – شاکی خصوصی میتواند تقاضا کند مفاد حکم دادگاه در یکی از روزنامهها با انتخاب و هزینه او آگهی شود.
4-قانون تجارت الکترونیکی
ماده 62 – حق تکثیر، اجراء و توزیع (عرضه و نشر) آثار تحت حمایت قانون‌حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348.9.3 و قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب 1352.9.26 و قانون حمایت از حقوق‌پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای مصوب 1379.10.4، به صورت «داده پیام» منحصراً دراختیار مؤلف است. کلیه آثار و تألیفاتی که در قالب «داده‌پیام» می‌باشند، از جمله اطلاعات، نرم‌افزارها و برنامه‌های رایانه‌ای، ابزار و روشهای رایانه‌ای و پایگاههای داده و‌همچنین حمایت از حقوق مالکیت‌های فکری در بستر مبادلات الکترونیکی شامل حق‌اختراع، حق طراحی، حق مؤلف، حقوق مرتبط با حق مؤلف، حمایت از پایگاههای داده،حمایت از نقشه مدارهای یکپارچه قطعات الکترونیکی (Integrated Circuits & Chips) و حمایت از اسرار تجاری، مشمول قوانین مذکور در این ماده و قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310.4.1 آئین‌نامه اصلاحی اجرای قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات مصوب1337.4.14 خواهد بود، منوط بر آن که امور مذکور در آن دو قانون موافق مصوبات مجلس شورای اسلامی باشد.
تبصره 1 – حقوق مرتبط با مالکیت ادبی و هنری (Related Rights) که پیش از این‌به عنوان حقوق جانبی مالکیت ادبی و هنری (Neighboring Rights) شناخته می‌شدند شامل حقوق مادی و معنوی برای عناصر دیگری علاوه بر مؤلف، از جمله حقوق هنرمندان مجری آثار، تولیدکنندگان صفحات صوتی و تصویری و سازمان‌ها و مؤسسات ضبط و پخش می‌باشند که مشمول قوانین مصوب 1348.9.3 و 352.9.26 مورد اشاره در این ماده می‌باشند.
تبصره 2 – مدار یکپارچه (Integrated Circuit) یک جزء الکترونیکی با نقشه و‌منطقی خاص است که عملکرد و کارائی آن قابلیت جایگزینی با تعداد بسیار زیادی از‌اجزاء الکترونیکی متعارف را داراست. طراحی‌های نقشه، جانمائی و منطق این مدارها براساس قانون ثبت علائم و اختراعات مصوب 1310.4.1 و آئین‌نامه اصلاحی اجرای‌قانون ثبت علائم تجارتی و اختراعات مصوب 1337.4.14 مورد حمایت می باشد.
ماده 74 – هرکس در بستر مبادلات الکترونیکی با تکثیر، اجرا و توزیع (عرضه و‌نشر) مواردی که در قانون حمایت حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب 1348.9.3 و قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب 1352.9.26 و قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم‌افزارهای رایانه‌ای مصوب 1379.10.4، منوط بر آنکه امور مذکور طبق مصوبات مجلس شورای اسلامی مجاز شمرده شود، در صورتی‌که حق تصریح شده مؤلفان را نقض نماید به مجازات سه ماه تا یک سال حبس و جزای نقدی به میزان پنجاه میلیون (000 000 50) ریال محکوم خواهد شد.
پاورقی ها:
1. Intellectual Property Rights (IPR)
2. (World Intellectual Property Organization (WIPO
در سال ۱۹۶۷ میلادی کنوانسیون تأسیس سازمان جهانی مالکیت فکری در استکهلم با هدف پیشبرد حمایت مالکیت فکری در سراسر جهان از طریق همکاری با کشورها و در صورت اقتضاء همکاری با هر سازمان بین المللی دیگر و همچنین تأمین همکاری های اداری میان اتحادیه ها، به تصویب رسید. در سال ۱۹۷۴ این سازمان به عنوان یکی از ۱۶ آژانس وابسته به سازمان ملل متحد پذیرفته شده است.
3. commercial and industrial property
4. literary and artistic property
5. Copyright
6. Copyright Related Rights
7. p حرف نخست واژه (patent) است که به معنای «دارای حق انحصاری» است.
فهرست منابع
1-زرکلام، ستار، حقوق مالکیت ادبی و هنری، تهران: نشر سمت، چاپ اول،1387 .
2- صفایی، سید حسن، دوره مقدماتی حقوق مدنی، جلد اول، تهران: نشر میزان، 1379 .
3- کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی (اموال و مالکیت)، تهران،: نشر میزان، چاپ هفتم، 1382 .
4-کاکاوند، رامین، حقوق عکاسان، تهران: نشر کاکاوند، چاپ دوم، 1392 .
5- میرحسینی، سید حسن، مقدمه‌ای بر حقوق مالکیت معنوی، تهران: نشر میزان، چاپ دوم، 1385 .
10- تقریرات و جزوات آموزشی دروس «حقوق فرهنگی و رسانه ای» و «حقوق عکاسان و قراردادها» ، مرکز آموزش علمی کاربردی خبر شیراز، 1395.مدرس پریوش پورشکیبائی
