همه ما وقتی قصد خرید فرش را داریم؛ اولین کاری که به صورت ناخودآگاه انجام میدهیم دست کشیدن روی سطح فرش است. با انجام این کار قصد داریم کیفیت فرش را تشخیص دهیم. الیافی که در این فرآیند زیر انگشتان دست‌مان احساس می‌کنیم؛ همان نخ خاب فرش است. به طور کلی و بدون در نظر گرفتن نوع بافت، همه فرش‌های از سه بخش تار، پودر و نخ خاب تشکیل شده‌اند. بافنده با هر رج بافت فرش، پودی را به صورت یک در میان از روی تار بر روی گره‌های رد کرده و چله را آماده نخ خاب‌های رج بعد می‌کند. همه کفپوش‌های سنتی به غیر گلیم نخ خاب دارند. در برخی از منابع در پاسخ به این سوال که نخ خاب چیست آورده شده است که نخ خاب در واقع همان نخ پرز گره‌هایی است که با الیاف روی چله ایجاد شده‌اند. در فرش‌های دستباف معمولا از پشم، پنبه یا ابریشم به عنوان نخ الیاف استفاده می‌شود؛ اما جنس نخ خاب فرش‌های ماشینی می‌تواند هم از الیاف طبیعی و هم از الیاف مصنوعی باشد. الیاف مصنوعی ضمن ارزان‌تر بودن، تنوع بیشتری نسبت به الیاف طبیعی دارد. یکی از دلایل ارزان بودن فرش‌های ماشینی نسبت به فرش‌های دستباف نیز همین است. اگر می‌خواهید دقیقا بدانید که نخ خاب چیست و چه تاثیری بر روی ظاهر فرش دارد؛ ادامه این مقاله را از دست ندهید.
تاثیر نخ خاب بر روی ظاهر فرش
زیبایی، کیفیت و راحتی فرش در گرو نخ خاب آن است. تغییر در جنس این الیاف می‌تواند منجر به تولید فرش‌های مختلفی شود. همانطور که اشاره شد؛ نرمی و راحتی فرش ارتباط تنگاتگی با جنس نخ خاب آن دارد. هر چقدر این الیاف ضخیم‌تر و بلندتر باشد؛ ضخامت فرش نیز بیشتر شده و کاربر زمان نشستن یا درزا کشیدن روی فرش احساس راحتی بیشتری دارد. گبه نمونه‌ای از یک نوع کفپوش با نخ خاب بلند است. از آنجایی که گبه را با نخ‌های ضخیم و بلندی می‌بافند؛ هم ضخامت آن نسبت به فرش معمولی دستباف بیشتر است و هم نرمی بیشتری دارد.
علاوه بر ضخامت کلی فرش، نخ خاب از نظر بصری و جذابیت ظاهری نیز می‌تواند روی فرش اثرگذار باشد. در پاسخ به این سوال که نخ خاب چیست می‌توان یک پاسخ شفاف دیگر نیز داد. نخ خاب در واقع همان الیافی هستند که نقش و طرح فرش را تشکیل می‌دهند. بنابراین نوع و جنس الیاف نخ خاب تاثیر زیادی روی زیبایی ظاهری فرش دارد. از طرفی وزن فرش ارتباط مستقیمی با ضخامت الیاف آن داشته و هر چقدر این الیاف ضخیم‌تر و بلندتر باشد؛ فرش سنگین‌تر می‌شود. در یک کلام می‌توان گفت که هیچ بخشی از فرش به اندازه نخ خاب آن روی زیبایی‌اش تاثیرگذار نیست.
آشنایی با انواع نخ خاب
در تولید فرش‌های دستباف و ماشینی به ترتیب از نخ خاب‌های طبیعی و مصنوعی استفاده می‌شود. هر کدام از این الیاف ویژگی‌های منحصربه‌فردی دارند. اکریلیک، پلی استر، پلی پروپیلن و فیلامنت پرمصرف‌ترین الیاف مصنوعی در تولید انواع فرش‌های ماشینی هستند و با درجات کیفی متفاوتی به بازار عرضه می‌شوند. در ادامه انواع نخ خاب در فرش‌های ماشینی را بررسی می‌کنیم.
اکریلیک
بیشتر فرش‌های ماشینی با نخ اکریلیک که شباهت زیادی به پشم دارد بافته می‌شوند. با این تفاوت که این نخ هم سبک و هم ارزان‌تر از پشم است و هم خاصیت رنگ‌پذیری خوبی دارد. از نخ‌های اکریلیک علاوه بر تولید فرش ماشینی، به دو صورت معمولی و هیت ست شده در صنعت نساجی و پوشاک نیز به وفور استفاده می‌شود.
از نخ‌های اکریلیک هیت ست شده که بهترین نوع نخ خاب محسوب می‌شوند؛ فرش‌های ماشینی باکیفیتی تولید می‌شود. این الیاف دوام و کیفیت بالایی دارد و قبل از اینکه وارد خط تولید شود؛ گذر از تونل بخار آب داغ را تجربه می‌کند. این روند باعث می‌شود که الیاف فرش بادوام‌تر شود.
از حداقل میزان پرزدهی، عمر مفید طولانی، ثبات رنگی عالی، خاصیت کششی بالا، عدم انتشار بوی بد، لطافت بیشتر نسبت به سایر نخ‌های مصنوعی، ضد حساسیت، برگشت‌پذیری بالا و مقاومت بالا در برابر سایش، پاخوردگی، حرارت و شستشوی فرش به عنوان اصلی‌ترین ویژگی‌های این مدل نخ مصنوعی یاد می‌شود. به همین خاطر معمولا فرش‌هایی که جنس نخ خاب‌شان اکریلیک است؛ گرانتر از سایر فرش‌های ماشینی هستند.
پلی استر
نخ‌های پلی استر که علاوه بر صنعت تولید فرش در دیگر صنایع نیز کاربرد دارند؛ از درجات کیفی متفاوتی برخوردار هستند. اکثرا از پلی استر برای تولید فرش‌های ماشینی فانتزی و مدرن استفاده می‌شود. این نخ‌ها قابلیت هیت ست شدن را دارند. به این ترتیب کیفیت‌شان بیشتر می‌شود. الیاف پلی استر دوام زیادی دارد؛ ضد حساسیت است؛ قابل شستشوی است؛ ثبات رنگی بالایی دارد؛ نرم و لطیف است و قابلیت برگشت‌پذیری دارد.
پلی پروپیلن
بیشتر فرش‌های ماشینی فانتزی و گبه‌های ماشینی را با این جنس نخ خاب تولید می‌کنند. الیاف پلی پروپیلن از نظر جنس و کیفیت شباهت زیادی با نخ‌های پلی استر دارند؛ اما از نظر ظاهری کمی براق‌تر هستند. فرش‌هایی که با این جنس الیاف بافته می‌شوند معمولا مقاومت بالایی در برابر مواد اسیدی و قلیایی و قابلیت شستشو و برگشت‌پذیری دارند و به سرعت در اثر شستشو یا پا خوردن رنگ و رو رفته نمی‌شوند.
فیلامنت
آخرین جنس نخ خاب که در این مقاله مورد بررسی قرار میدهیم؛ الیاف فیلامنت است که بر پایه همان نخ‌های پلی استر و نخ‌های پلی پروپیلن تولید شده و به شیوه خاصی حجیم می‌شوند. به این ترتیب می‌توان گفت که اصلی‌ترین تفاوت بین نخ فیلامنت و نخ‌های پلی استر و پلی پروپیلن ضخامت و دوام بیشتر آنهاست. عدم پرزدهی، براقیت ظاهری بالا، مقاومت در برابر شستشو، برگشت‌پذیری بالا، مقاومت در برابر پارگی، ثبات رنگی عالی، ضد حساسیت بودن و دوام بالا در برابر حرارت از جمله ویژگی‌های مثبتی هستند که فرش‌های بافته شده از این الیاف دارند.
چه ارتباطی بین نخ خاب با ضخامت و تراکم فرش وجود دارد؟
همانطور که در بخش‌های قبلی نیز توضیح دادیم؛ ضخامت فرش وابسته به ارتفاع نخ خابی است که در بافتش مورد استفاده قرار گرفته است. این ارتباط به صورتی است که هر چقدر نخ خاب بلندتر باشد؛ فرش نیز ضخیم‌تر به نظر می‌رسد. از نخ خاب‌های ضخیم نیز برای بافت انواع گبه استفاده می‌شود. اما تراکم ارتباط معکوسی با ضخامت نخ خاب دارد. هرچه تراکم فرش بالا‌تر باشد؛ ضخامت آن کمتر است و برای بافتش به نخ خاب نازک‌تر و کم ارتفاع‌تر نیاز است. فرش‌های 1500 یا 1200 شانه نازک‌ترین فرش‌های ماشینی هستند که می‌توانید آنها را در بازار پیدا کنید. این به این معنی است که برای بافت این فرش‌ها معمولا از نخ‌های نازک‌تری استفاده می‌شود. ارتفاع این الیاف در فرش‌هایی با تراکم 1500 شانه و 1200 شانه به طور متوسط به ترتیب 7 و 8 میلی‌متر است. فرش‌هایی 1000 شانه عموما با نخ خاب‌هایی به ارتفاع 10 میلی‌متر و فرش‌های 700 شانه را نیز با الیافی به ارتفاع 11 میلی‌متر می‌بافند.
فرش‌های گلیمی که نخ خاب ندارند نیز نازک‌ترین کفپوشی هستند که می‌توانید در بازار پیدا کنید. این محصولات حدودا 3 میلی‌متر ضخامت داشته که بیشتر آن مربوط به تار و پود فرش می‌شود. نبود نخ خاب در گلیم باعث شده که این کفپوش‌ها اصلا نشیمن راحت و نرمی نداشته باشد. اما از نظر متخصصان قالیشویی به دلیل جذب آب کمتر، بهترین نوع قالی برای شستشو محسوب می‌شود.
