یزد در سالهای اخیر با قطعیهای مکرر برق بهصورت برنامهریزیشده و گاهاً خارج از برنامه روبرو بوده است. طبق اطلاعیههای رسمی، در تابستان ۱۴۰۴ برنامه قطعی برق در شهر یزد به صورت نوبتی برای گروههای مختلف مشترکین تنظیم شد که هر گروه بهمدت ۱۲۰ تا ۱۸۰ دقیقه (۲ تا ۳ ساعت) در بازه زمانی ساعت ۸ صبح تا ۱۰ شب با خاموشی مواجه میشد.
این خاموشیهای برنامهریزیشده معمولاً بهصورت چرخشی بین مناطق مختلف شهر از جمله مناطق پررفتوآمدی مثل خیابان امام، صفاییه، بلوار جمهوری و اطراف میدان امیرچخماق توزیع میشوند تا بار شبکه مدیریت شود. با این حال، حتی این جدولهای زمانبندیشده نیز همیشه قابل اتکا نبوده و گاهی خاموشیهای خارج از برنامه در اوج مصرف رخ داده است؛ به طوری که در برخی مناطق شهر یزد، برق بدون اطلاع قبلی قطع شده و دستکم تا یک ساعت یا بیشتر برقرار نشده است
گزارشها حاکیست این قطعیهای ناگهانی اغلب در ساعات اوج گرما رخ میدهند و موجب نارضایتی و سردرگمی شهروندان و کسبوکارها شدهاند
بسیاری از مردم یزد خاموشیهای گسترده تابستان ۱۴۰۲ را به یاد دارند که طی آن ضعف شبکه برق تحت گرمای شدید، زندگی روزمره را مختل کرده بود و در برخی مناطق تا حدود دو ساعت خاموشی روزانه برای هر مشترک اعمال میشد
. در چنین شرایطی، داشتن یک منبع انرژی جایگزین و پایدار به یک نیاز اساسی برای کسبوکارهای محلی تبدیل شده است.
آبوهوای خشک و آفتابی یزد، بستری ایدهآل برای انرژی خورشیدی
یزد به داشتن آبوهوای فوقالعاده گرم و خشک مشهور است. این شهر بهعنوان خشکترین مرکز استان ایران شناخته میشود و میانگین بارندگی سالانه آن کمتر از ۶۰ میلیمتر است
. در تابستان، دمای هوا در یزد بهطور مکرر بالای ۴۰ درجهی سانتیگراد میرسد و آفتاب سوزان با رطوبت بسیار پایین بر شهر میتابد
. چنین اقلیمی گرچه چالشهایی برای زندگی روزمره ایجاد میکند، اما از دید انرژی خورشیدی یک مزیت بزرگ بهشمار میآید. تعداد روزهای آفتابی در یزد بسیار زیاد است و تابش خورشید با شدت بالایی در اغلب روزهای سال در دسترس است. در واقع، یزد با آسمان صاف و آفتاب مستقیم، یکی از بهترین نقاط ایران برای بهرهگیری از انرژی خورشیدی به حساب میآید. پنلهای خورشیدی در هوای صاف و آفتابی یزد میتوانند حداکثر بازدهی خود را داشته باشند و برق قابلتوجهی تولید کنند. گرمای خشک نیز کارایی پنلها را نسبت به مناطق مرطوب کاهش نمیدهد؛ برعکس، نبود رطوبت زیاد به معنای آلودگی کمتر و پاک ماندن سطح پنلها برای جذب نور خورشید است. به بیان ساده، خورشید سخاوتمند کویر یزد میتواند به بهترین شکل در خدمت تأمین انرژی پاک و پایدار برای مردم این شهر قرار گیرد.
از آنجا که بحران خاموشیها عمدتاً در روزهای بسیار گرم اتفاق میافتد، مصادف شدن اوج گرما با قطعی برق شرایط دشواری را ایجاد میکند. تصور کنید ظهر تابستان در یزد که دما بالای ۴۵ درجه است، ناگهان برق در محلههای مرکزی مانند صفاییه یا خیابان امام قطع شود؛ کولرها خاموش شوند و کسبوکارها در تاریکی و گرما فرو بروند. اینجاست که داشتن یک سامانه خورشیدی میتواند همچون یک ناجی ظاهر شود. در ساعاتی که خورشید با تمام قدرت میتابد و شبکه برق خاموشی اعمال میکند، پنلهای خورشیدی میتوانند برق مورد نیاز مغازهها و کارگاهها را تأمین کنند. به این ترتیب نهتنها جریان کار متوقف نمیشود، بلکه وسایل خنککننده نیز به کار ادامه میدهند و محیط کسبوکار قابل تحمل باقی میماند. ظرفیت بالای تابش خورشید در یزد باعث میشود انرژی خورشیدی یک راهحل ایدهآل برای عبور از بحران خاموشیها در گرمای سوزان باشد.
خاموشیهای برق، هرچند برای همهی اقشار جامعه دشوار است، اما کسبوکارهای محلی آسیبپذیری ویژهای در برابر آن دارند. بسیاری از مشاغل سنتی و خانوادهمحور در یزد دهها سال است که به جامعه خدمت میکنند و تداوم کار برای آنها یک ارزش فرهنگی و اقتصادی محسوب میشود. قطع برق ناگهانی یا طولانی میتواند به این تداوم لطمه بزند و حتی اعتبار و معیشت صاحبان کسبوکار را تهدید کند.
نانواییها (نانواییهای سنتی و صنعتی): نان، قوت غالب سفرههای مردم است و نانواییها از مشاغل حیاتی در هر محله به شمار میروند. هنگام قطعی برق، یک نانوایی با مشکلات جدی روبهرو میشود؛ تنورهای برقی یا دستگاههای خمیرگیر از کار میافتند و خمیری که در حال ورآمدن است ممکن است خراب شده و دور ریخته شود. مشتریانی که طبق روال برای خرید نان تازه صف کشیدهاند با در بسته یا خاموشی مواجه میشوند. حتی چند ساعت اختلال میتواند نان آن روز مردم را دچار مشکل کند و درآمد نانوا را کاهش دهد. برای یک نانوایی سنتی در یزد، که احتمالاً سالهاست هر صبح زود چراغش روشن بوده، تعطیل شدن به دلیل برق مثل شکستن یک رسم قدیمی است. این کسبوکارها غالباً به موتور برق یا ژنراتورهای پرهزینه مجهز نیستند و در خاموشی کاملاً فلج میشوند.
سوپرمارکتها و فروشگاههای مواد غذایی: فروشندگان مواد غذایی به شدت وابسته به برق برای نگهداری اقلام فاسدشدنی هستند. یخچالها و فریزرهای سوپرمارکتهای محلی در گرمای بالای ۴۰ درجه تنها ساعتی پس از قطع برق شروع به گرم شدن میکنند. گوشت، لبنیات، بستنی و سایر کالاهای یخچالی در معرض فساد قرار میگیرند. بسیاری از سوپرمارکتهای محلی یزد سیستمهای پشتیبان برق ندارند و یک قطعی دو ساعته میتواند خسارت قابل توجهی به اجناسشان وارد کند. از سوی دیگر، در عصر حاضر اکثر پرداختها با کارت بانکی و دستگاههای کارتخوان (POS) انجام میشود که برای اتصال به شبکه و انجام تراکنش به برق نیاز دارند. قطع برق به معنای متوقف شدن فروش تا زمان برگشتن روشنایی است. تصور کنید در محلهای مثل بلوار جمهوری یا میدان امیرچخماق که رفتوآمد گردشگران و مردم زیاد است، یک سوپرمارکت در ساعات اوج مراجعه به دلیل خاموشی نتواند حتی یک آب خنک به مشتری تشنه بفروشد. این هم از لحاظ درآمدی زیانبار است و هم وجهه کسبوکار را خدشهدار میکند.
کارگاهها و واحدهای تولیدی کوچک: یزد شهر هنرهای دستی و همچنین صنایع کوچک خانگی و کارگاهی است. بسیاری از این کارگاهها (مثلاً کارگاههای شیرینیپزی سنتی، سفالگری، تولید قطعات صنعتی یا حتی تولیدی پوشاک) ابزارآلات و ماشینآلات برقی دارند. یک کارگاه خیاطی یا بافندگی بدون برق ماشینهای دوخت و بافتش از کار میافتند؛ یک کارگاه نجاری نمیتواند ارهها و ابزارهایش را به کار بیندازد؛ نتیجه اینکه کارگران بیکار مینشینند و سفارشات عقب میافتد. حتی یک یا دو ساعت وقفه در تولید ممکن است به از دست رفتن مواد اولیه (برای مثال سفت شدن خمیر در شیرینیپزی یا خراب شدن مواد در حال فرآوری) منجر شود. برای کارگاههایی که بر اساس سفارش مشتری کار میکنند، عمل نکردن بهموقع تعهدات میتواند اعتماد مشتریان را کاهش دهد. این واحدهای کوچک معمولاً حاشیه سود محدودی دارند و هر لحظه تولید برایشان ارزشمند است؛ خاموشی مکرر ضربه مستقیمی به بهرهوری و درآمد آنها وارد میکند.
آرایشگاهها و مشاغل خدماتی: کسبوکارهای خدماتی مانند آرایشگاههای مردانه و زنانه، سالنهای زیبایی، خشکشوییها، کافینتها و... نیز برای ارائه خدمات وابسته به برق هستند. در یک آرایشگاه، ابزارهایی چون سشوار، ماشین اصلاح، اتوی مو و روشنایی سالن برای دقت کار ضروریاند. هنگامی که برق قطع میشود، آرایشگر ممکن است وسط کار اصلاح یا آرایش ناچار به توقف شود. مشتری با موهای نیمهزده یا رنگ روی سر باید معطل بماند که نه برای او خوشایند است نه برای آرایشگر حرفهای که وقت و رضایت مشتری برایش اهمیت دارد. این امر بهویژه در هوای گرم تابستان یزد آزاردهندهتر میشود، چون کولر خاموش شده و محیط کوچک آرایشگاه به سرعت گرم و غیرقابل تحمل میگردد. در نتیجه ممکن است برخی مشتریان ناراضی بیرون بروند یا خدمات ناتمام بماند. اعتبار یک آرایشگاه محلی که شاید نسل در نسل در یک خانواده اداره شده، با چنین وقفههایی خدشهدار میشود.
به طور کلی، پیامد فوری خاموشی برای کسبوکارها توقف کامل فعالیت و از دست رفتن فروش و درآمد در آن بازه زمانی است. اما تبعات بلندمدتتر آن نیز قابل توجه است: مشتریان به کسبوکاری اعتماد میکنند که حتی در شرایط دشوار هم پاسخگوی نیازشان باشد. در شهری مثل یزد که کسبوکارهای سنتی زیادی بر پایه اعتماد و وفاداری مشتریان قدیمی میچرخد، هر بار که مغازهای به علت نبود برق تعطیل میشود، به این اعتماد ضربه وارد میآید. برای مثال، یک شیرینیفروشی قدیمی در بافت تاریخی اگر چند بار هنگام عصر که گردشگران برای خرید قطاب و باقلوا میآیند در خاموشی فرو رود، کمکم گردشگر یا مشتری ترجیح میدهد از جایی خرید کند که چراغش همیشه روشن است. بنابراین استمرار سرویسدهی نه تنها از دید درآمد روزانه، بلکه برای حفظ اعتبار کسبوکار در درازمدت اهمیت حیاتی دارد.
در مواجهه با مشکلات یادشده، سامانههای خورشیدی به عنوان یک ناجی برای کسبوکارهای یزدی مطرح میشوند. بهرهگیری از پنلهای خورشیدی بر بام فروشگاهها، کارگاهها و دفاتر میتواند برق اضطراری و پشتیبان را در مواقع قطعی شبکه تأمین کند. در واقع، خورشید که علت اصلی افزایش مصرف برق در تابستان است، خودش میتواند راهحل مشکل نیز باشد!
مزایای عملی استفاده از پنلهای خورشیدی برای کسبوکارها در یزد متعدد است:
تأمین برق تجهیزات حیاتی در زمان خاموشی: یک سیستم خورشیدی متصل به باتری یا تجهیز شده به اینورترهای مناسب میتواند در زمان قطع برق شبکه، بلافاصله وارد مدار شود و برق کافی برای روشن نگه داشتن تجهیزات حیاتی را فراهم کند. بدین ترتیب یخچالهای سوپرمارکت همچنان به کار ادامه میدهند و از فاسد شدن مواد غذایی جلوگیری میشود. دستگاههای کارتخوان و صندوقهای فروش از کار نمیافتند و فروش میتواند ادامه داشته باشد. در کارگاهها، حتی اگر کل توان دستگاههای سنگین تأمین نشود، حداقل روشنایی و ابزارهای سبکتر برقی فعال میمانند تا کار کاملاً متوقف نشود. در آرایشگاهها نیز با کمک برق خورشیدی میتوان چراغها، پنکه یا کولر و حداقل یک یا دو وسیله برقی ضروری را روشن نگه داشت تا خدمترسانی به مشتری نیمهکاره نماند.
حفظ سرمایش و تهویه در اوج گرما: گرمای تابستان یزد گاهی تهدیدکننده سلامت است و بدون کولر، محیط یک مغازه یا کارگاه میتواند غیرقابل تحمل شود. یکی از مهمترین مزایای پنل خورشیدی این است که در همان زمانی که خورشید شدیدترین تابش را دارد (اوج گرما)، بیشترین تولید برق را نیز خواهد داشت. بنابراین صاحب یک کسبوکار میتواند اطمینان داشته باشد که حتی در صورت خاموشی شبکه در ظهر تابستان، کولر آبی یا گازی او به کمک برق خورشیدی کار میکند و دمای داخل فروشگاه در حد مطبوع میماند. این موضوع نه تنها راحتی مشتریان و کارکنان را تضمین میکند بلکه برای حفظ کالاهای حساس به گرما (مثلاً شکلاتها در یک قنادی یا داروها در داروخانه) نیز ضروری است. استمرار تهویه و سرمایش به ویژه در محیطهایی که تجمع جمعیت هست (مثلاً نانوایی که تنور هم گرما ایجاد میکند یا سالن آرایش) از افت کیفیت خدمات و نارضایتی مردم جلوگیری میکند.
کاهش وابستگی به شبکه و استمرار کسبوکار: با نصب پنل خورشیدی، کسبوکارهای یزد به نوعی برق مستقل خود را خواهند داشت. این به معنای آزادی از برنامه خاموشی است. به عنوان نمونه، یک شیرینیپزی که سیستم خورشیدی دارد میتواند برنامه پخت خود را بدون نگرانی از اعلام جدول خاموشی تنظیم کند. یا یک مجتمع خدماتی در صفاییه اگر پشتبامش مملو از صفحات خورشیدی باشد، حتی در زمان خاموشیهای گسترده شهر نیز همچنان مثل یک جزیره روشن در دل تاریکی به مشتریان خدمت میکند. این مزیت رقابتی مهمی است؛ چرا که مشتریان در هنگام بحران به سراغ کسبوکاری میروند که چراغش روشن باشد. به عبارت دیگر، سرمایهگذاری روی انرژی خورشیدی برای یک مغازه یا کارگاه، سرمایهگذاری روی اعتماد و اطمینان مشتریان است. آنها میبینند که این کسبوکار تحت هر شرایطی به فکر پاسخگویی به نیازشان است و کمترین وقفه را دارد.
صرفهجویی اقتصادی در بلندمدت: هرچند نصب اولیه پنلهای خورشیدی هزینهبر است، اما در درازمدت میتواند به کاهش هزینههای برق کسبوکار کمک کند. در یزد با آن تابش فراوان، یک سیستم خورشیدی در بیشتر روزهای سال بیش از نیاز لحظهای برق یک مغازه تولید دارد. بسیاری از کسبوکارها میتوانند با فروش مازاد برق تولیدی به شبکه (در طرح خرید تضمینی برق خورشیدی) حتی کسب درآمد هم بکنند. ضمن اینکه وجود برق پشتیبان مانع خسارات مالی ناشی از خاموشی میشود؛ به طور مثال جلوگیری از خراب شدن چند میلیون تومان مواد غذایی در یک قطعی، خودش نوعی صرفهجویی و حفظ سرمایه است. همچنین تجهیزات برقی در هنگام قطعی و وصل مجدد ناگهانی برق آسیب میبینند (نوسانات برق زمان برگشت میتواند لوازم را بسوزاند)، ولی اگر سیستم خورشیدی داشته باشید دستگاههایتان یک برق پایدار خواهند داشت و از شوکهای برقی در امان میمانند.
برای مردم یزد، که شهری با پیشینهی تجارت و کسبوکارهای خانوادگی است، تداوم و پایداری یک ارزش جدی محسوب میشود. خیلی از مغازههای قدیمی یزد را میبینیم که نسل سوم و چهارم یک خانواده در آن مشغول به کارند و مشتریانی دارند که دهها سال است از آنها خرید میکنند. در چنین بافت کسبوکاری، اینکه "چراغ دکان همیشه روشن باشد" تنها یک اصطلاح نیست بلکه جزئی از هویت صنفی و اعتبار اجتماعی آن کسبوکار است. حتی در ادبیات و شوخیهای عامیانه یزد هم کسبهی خوشنام را به چراغ روشن تشبیه میکنند. قطع شدن این چراغ حتی برای چند ساعت در روز، از دید یک کاسب یزدی چیزی فراتر از ضرر مالی است؛ گویی به تعهد او در خدمترسانی خدشه وارد شده است.
به عنوان مثال، حاج علیآقا که در محلهی امام سالهاست بقالی دارد، همیشه به تازهواردان محل میگوید "مغازهی ما از اذان صبح باز است تا پاسی از شب". حال اگر برق قطع شود و او نتواند شامگاه روشنایی داشته باشد، در نگاه خودش قصوری در حق اهالی محل کرده است. یا خانوادهای را تصور کنید که کارگاه حلواسازی سنتی دارند و سفارش مراسم مذهبی مردم را تهیه میکنند؛ اینها خود را موظف میدانند که طبق قول، حلوا را بهموقع برسانند. حال اگر خاموشی باعث خوابیدن همزن برقی و تأخیر در پخت شود، انگار شرمندهی اعتماد مردم شدهاند. چنین حس مسئولیتی در بین کسبوکارهای ریشهدار یزدی بسیار رایج است.
انرژی خورشیدی از این منظر یک پشتوانهی فرهنگی هم فراهم میکند: اینکه کسبوکار میتواند به وعدهی نانوشتهی همیشه در خدمت بودن عمل کند. تداوم نور و روشنایی در مغازه معادل تداوم رزق و روزی خانوادهای است که آن را میگرداند و نیز تداوم اعتمادی که مشتریان به آن دارند. بسیاری از کسبه قدیمی یزد حاضرند از سود خود بگذرند اما شرمندهی مشتری نشوند. سرمایهگذاری روی پنل خورشیدی برای آنها نوعی بیمه کردن خوشقولیشان محسوب میشود.
از سوی دیگر، یزد شهری با جاذبهی گردشگری بالاست و گردشگران زیادی در بازارها و بافت تاریخی آن رفتوآمد میکنند. تداوم کسبوکارها در این عرصه نه تنها برای خود یزدیها، بلکه برای چهره شهر در نگاه بیرونیها هم مهم است. وقتی یک توریست در میانهی روز به میدان امیرچخماق بیاید و ببیند همه مغازهها بهخاطر خاموشی بستهاند یا داخلشان تاریک است، تصور منفی از مدیریت شهری و رفاه مردم پیدا میکند. برعکس، اگر ببیند حتی با وجود گرمای شدید، فنآوری خورشیدی به کمک آمده و کسبوکارها فعالاند، پیام مثبتی از پویایی و سازگاری مردم یزد با شرایط سخت دریافت خواهد کرد.
بنابراین، بهرهگیری از انرژی خورشیدی تنها یک اقدام فنی یا اقتصادی نیست، بلکه با سبک زندگی و ارزشهای جامعهی یزد گره خورده است. خورشید در فرهنگ مردم کویر همیشه نماد برکت و زندگی بوده است؛ از طلوع خورشید که روزیرسان دانسته میشود تا نور آفتاب که در معماری سنتی برای روشنایی خانهها هدایت میشده است. امروز نیز پنلهای خورشیدی میتوانند امتداد همان نقش حیاتبخش خورشید باشند و با تأمین برق پایدار، چراغ خانهی کسبوکارهای یزدی را روشن نگاه دارند. بهرهگیری هوشمندانه از این موهبت الهی نه تنها پاسخی به معضل خاموشیهاست، بلکه نشانگر احترام به طبیعت و سنتهای بومی در قالب فناوری مدرن است.
در شرایطی که خاموشیهای پیاپی و گرمای شدید تابستان، ادامهی حیات اقتصادی را برای کسبوکارهای یزد دشوار کرده، انرژی خورشیدی چون روزنهی امیدی به روشنایی و آسایش رخ مینماید. نمونههای واقعی و نیازهای روزمرهی مردم نشان میدهد که وجود برق بدون وقفه تا چه اندازه برای نانوایی محل، سوپرمارکت سرکوچه، کارگاه صنایع دستی یا سالن آرایش محله حائز اهمیت است. خورشید سوزان یزد که زمانی فقط عامل گرما بود، اکنون میتواند دست در دست فناوری گذاشته و حافظ رفاه و رونق شهر شود. کسبوکارهای یزدی با نصب پنلهای خورشیدی بر بام خود، در حقیقت سقف امنی از اعتماد و اطمینان بالای سر مشتریانشان ایجاد میکنند و نشان میدهند که حتی در تاریکترین ساعات، چراغ تلاش و خدمترسانی آنها خاموششدنی نیست.
