چند وقت است که مسئله مناطق آزاد و دلایل به وجود آمدن آنها فکرم را مشغول کرده است. دیروز که به منطقه آزاد انزلی رفتم، تصمیم گرفتم تا کمی در مورد این مناطق بیشتر بخوان که خلاصه ای را اینجا می نویسم.
بعد از جنگ جهانی دوم، کشورهای درگیر جنگ، از لحاظ اقتصادی به شدت در فشار بودند. کارخانه ها نمیتوانستند کالا تولید و صادر کنند. در این راستا، ایرلند قانون جدیدی تصویب کرد که بسیار خطرناک و ماجراجویانه به نظر می رسید: ایجاد مناطق صنعتی که در آن ها حق گمرک و مالیات از شرکت ها و کارخانه های آن منطقه گرفته نمی شد. بنابراین انبار های کارخانه ها از مواد اولیه پر شد و صادرات رونق چشم گیری پیدا کرد.
این ایده به سرعت جهانی شد و کشور های زیادی آن را پیاده سازی کردند. به این مناطق، منطقه آزاد گفته می شد.
پس از جنگ هشت ساله ایران و عراق، دولت سازندگی که به دنبال ترمیم کشور و بازسازی اقتصادی ایران بود، ایده مناطق آزاد را عملی کرد و منطقه آزاد کیش شکل گرفت.
بعد از آن هم در نقاط مختلف کشور، مناطق آزاد تجاری اقتصادی شکل گرفت و در حال حاضر 7 منطقه تجاری در کشور وجود دارد. اخیرا هم طرحی در مجلس شکل گرفت که مناطق آزاد در کشور دوبرابر شود.
همانطور که در بالا گفته شد، مناطق آزاد شکل گرفتند تا کار تولید و صادرات رونق بگیرد و کارخانه ها بدون پرداخت مالیات، بتوانند راحت تر به کار تولید بپردازند. اما آنچه که عملا از مناطق آزاد در ایران دیده شده است، صرفا واردات و گردشگری است. در واقع مناطق آزاد شده اند دروازه واردات به کشور و کالاهای قاچاقی که به صورت رسمی وارد کشور می شوند. کالاهای بدون گمرک وارد مناطق آزاد می شوند و به جای فروش تکی در خود مناطق آزاد، بعضا به صورت کلی از این مناطق خارج می شوند و در بقیه نقاط کشور به فروش می رسند و این یعنی قاچاق رسمی کالا.
آنچه که از مناطق آزاد در ذهن مردم شکل گرفته است، رفت و آمد با ماشین های لوکس و مراکز خریدی است که کالاهای لوکس و با کیفیت خارجی را با قیمتی ارزان تر از جاهای دیگر به فروش می رسانند. همین ذهنیت کیش زده! مردم از مناطق آزاد، باعث شده است که نمایندگان شهرستان ها به دنبال ایجاد مناطق آزاد در شهر ها و استان های خود باشند و این را حق مردم خود بدانند، تا از این طریق رزومه ای برای خود دست و پا کنند. بعضا هم از اینکه "چرا فلان شهر دارد و ما نداریم"،استفاده می کنند و می گویند که حق ما خورده شده است. از طرف دیگر، یکی از وعده های دولت ها به مناطق محروم و استان های مختلف، همواره ایجاد مناطق آزاد بوده است. در واقع دولت ها به جای رونق بخشی به مناطق محروم و توسعه اقتصادی، راه حل ساده تری را اتخاذ می کنند و آن ایجاد منطقه آزاد است، تا در اقع مردم مناطق محروم را ساکت کنند و بگویند برایتان کاری کرده ایم و بروید با ماشین های لوکس تان حال کنید!!
مسئله این است که مناطق محروم، به ماشین لوکس و مراکز خرید نیاز ندارد، بلکه به توسعه نیاز دارد و این مناطق آزاد، دردی از مردم آن مناطق دوا نمی کند و تنها به نفع عده ای پول دار و مرفع است.در بهترین حالت، مردم منطقه می شوند کارگر سرمایه گذاران و واردات چی هایی که از این مناطق سود های کلان به جیب می زنند.
در منطقه آزاد انزلی، اخیرا آکواریومی ساخته شده است که بزرگترین آکواریوم کشور نام گرفته است. این آکواریوم، با سرمایه گذاری 30 میلیون یورویی خارجی ساخته شده است. یعنی سرمایه گذار خارجی، بدون پرداخت مالیات، این آکواریوم را در ایران ساخته است. سودی هم که از آن حاصل می شود، به سرمایه گذار خارجی می رسد. یعنی عملا مقدار زیادی سرمایه که از طریق گردشگری به وجود می آید، دارد از کشور خارج می شود، بدون اینکه چیزی به ایران برسد. تفاوتی هم با پول هایی که صرف سفر به ترکیه می شود نمی کند. تنها چند کارگر ایرانی که برای آن فرد سرمایه گذار ترکیه ای کار می کند، به شغل و در آمد می رسند و هیچ تولید ثروتی برای کشور ندارد.
همین طور بسیاری از فروشگاه های موجود در این منطقه، متعلق به چینی هاست. مغازه دار های چینی که بدون هزینه گمرک، جنس چینی وارد می کنند و می فروشند و مالیاتی هم به دولت ایران نمی دهند.
جمع بندی
مناطق آزاد، امروزه در ایران تنها درگاه واردات به کشور شده اند که فایده ای برای کشور ندارند. تنها مناطق گردشگری هستند که توریست ها را به امید خرید کالاهای خارجی، جذب می کنند،که نه تنها فایده ی اقتصادی برای مردم منطقه ندارد، حاصلی هم برای کشور و اقتصاد آن ندارد.
به نظر می رسد که باید در ایجاد و مدیریت مناطق آزاد، فکر های جدی صورت بگیرد. مناطق آزادی که در مناطق محروم و بدون زیرساخت های لازم ایجاد می شوند، نمی توانند کمکی به تولید و صادرات کشور بکنند و بالاجبار باید به واردات بپردازند.
