"شایسته سالاری" یا "رابطه سالاری"

?? "شایسته سالاری" یا "رابطه سالاری"

?یکی از دلایل بی اعتمادی شهروندان به مدیران و مسئولین عدم توجه به شایسته سالاری است، چرا که فقدان آن در عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و قضائی و....، ناکامی صاحبان منصب را در دراز مدت به دنبال دارد که به وضوح شاهد آن هستیم.

?《قال علی "علیه السلام" ؛ فَلَيْسَتْ تَصْلُحُ الرَّعِيَّةُ إِلَّا بِصَلَاحِ الْوُلَاةِ (خطبه۲۱۶ نهج البلاغه)؛ کار مردم جز به شایستگی زمامداران سامان نمی‌یابد.》

به نظر امیرالمومنین علی"علیه السلام" همه مسئولان جامعه اعم از رهبری و تمام مدیران و کارگزاران نظام سیاسی و اجرایی باید سلسله مراتبی متناسب با استعداد، ظرفیت، شایستگی و تخصص داشته باشند.
چنانچه کمترین خطای در این خصوص انجام گیرد و به کار گماردن اشخاص از روی ضابطه و بنای مشخص و منطقی نباشد؛ جامعه از رشد، تعالی و توسعه پایدار باز خواهد ماند و بالطبع نظام اداره جامعه با نابسامانی های جدی مواجه شده و یک نوع بی‌عدالتی در بخش‌های گوناگون مدیریت جامعه مسئولی می‌شود و از سویی افراد لایق و کارآمد که ذاتاً در خدمت به مردم سر از پا نمی شناسند کنج عزلت را اختیار نموده، ناگزیر کرسی خدمت به عناصر نالایق و سودجو سپرده می‌شود.

?مسلما چنین نظامی به جای رشد و توسعه همه جانبه به سمت انحطاط و پوسیدگی تدریجی پیش خواهد رفت، لذا حضرت علی "علیه السلام" می‌فرمایند: کار مردم، جز به شایستگی زمامداران سامان می یابد.
طبیعی است که عجز و ناتوانی کارکنان، هم به پیکره مدیریت جامعه آسیب می رساند و هم مانع جدی رشد و تعالی جامعه می گردد. لذا حضرت در بیان دیگری می‌فرمایند؛ آفت کارها، ناتوانی کارگزاران است.

? از این رو حضرت علی "علیه السلام" بعد از پذیرش خلافت، تقریباً تمام استانداران و فرمانداران و نمایندگان عالی‌رتبه سابق را عزل نمود، آن‌ها که در خلافت عثمان با رابطه و قرابت و در عین ناشایستگی بر جامعه مسلط شده بودند امثال مروان حکم و معاویه و عمروعاص و.... هرچند این امر موجب دشمن تراشی و تضعیف حکومت علی "علیه السلام" می گردید ولی آن حضرت هیچ‌گاه به خاطر نارضایتی بعضی از گردن‌کشان و بیدادگران از اجرای اصل شایسته سالاری، خودداری نمی‌ورزید و برای محوریت این اصل در دستگاه حکومتی خود، تمهیدات گسترده‌ای را فراهم نمود، بخش اعظمی از نامه ها و دستورالعمل های حکومتی ایشان به کارگزاران و نمایندگان سیاسی، ناظر به این مطلب است و همه آنها را به رعایت این اصل ملزم می نماید.

?حضرت علی"علیه السلام" در حدود چهار سال و نه ماه در راس مدیریت جامعه اسلامی قرار گرفت و در این مدت در گفتار و عملکرد خویش الگوی جامع و کامل برای شایسته‌سالاری ارائه داد.

?از نظر حضرت علی"علیه السلام" پست های مدیریتی از آن نوع کارهایی هستند که باید با توجه به تعهد، تقوا، خلاقیت، تخصص و شایستگی و اشخاص واگذار گردد.
?در یک سیستم سیاسی شخصی مستحق مدیر شدن است که بهترین و بیشترین کفایت را در انجام امور از خود نشان دهد.
?بزرگترین آفت یک نظام عدم رعایت شایستگی و اهلیت در مدیریت است، علی "علیه السلام" برای پایداری یک نظام سیاسی کارآمد و مطلوب، رعایت اصل سپردن امور و افراد شایسته‌تر را لازم دانسته و ثمرات گزینش کارگزاران با معیارهای مقبول را موجب جلب اعتماد عمومی، اصلاح مفاسد و سروسامان یافتن امور می‌شناسد.

?محمد بن ابی‌بکر از اصحاب لایق و باوفای حضرت علی "علیه السلام" و استاندار مصر بود، که حضرت نیز از وی راضی بود، اما با توجه به موقعیت ویژه و استراتژیک مصر ، مالک اشتر برای آن منطقه مناسب تر به نظر می رسید. از این رو امام محمد را عزل و مالک را به جای وی نصب فرمود، از این مسئله استفاده می شود که حضرت به اصل لیاقت و کفایت سیاسی و نیز تدبیر، تجربه و کارآمدی اشخاص با توجه به مقتضیات زمان و مکان سخت معتقد است و لذا هیچ چیزی نمی‌تواند ایشان را در اجرای این اصل بازدارد.

?یکی از دلایل بی اعتمادی شهروندان به مدیران و مسئولین عدم توجه به شایسته سالاری است، چرا که فقدان آن در عرصه های اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و قضایی و...‌، ناکامی صاحبان منصب را در دراز مدت به دنبال دارد که به وضوح شاهد آن هستیم. در کنار تخصص و مهارت، شایستگی فرد هم باید مد نظر باشد نه اینکه رابطه جای ضابطه را بگیرد. متاسفانه در نظام اداری که تا حدی هم ناکارآمد هست؛ افرادی که نه تخصص کافی دارند، نه تجربه و نه تحصیل و هوش لازم و تنها بر پایه روابط خویشاوندی و دوستانه یا بده بستان‌های انتخاباتی گزینش شده‌اند؛ مواجهیم.

?مشکلات جامعه را با قراردادن افراد در جای خارج از تخصصشان نمی توان حل کرد و این افراد خود موجب معضلات بیشتری خواهند بود، لذا آنچه کشور ما را امروز می تواند از چالش ها رها سازد تنها 《شایسته‌سالاری》 است.

‍ ?شهید سردار احمد کاظمی می گوید: خیانت این نیست که انسان با دشمن ببندد این یک نوع خیانت است. خیانت این نیست که چیزی بخواهی بخری پولش را ندهی این هم یک نوع خیانت است، خیانت این است که در جایگاهی قرار بگیریم که جای ما نباشد.

?اگر سردار سلیمانی نزد مردم این همه عزیز بود، چون علاوه بر اخلاص در جایگاه خودش که یک نظامی بود قرار داشت در کار خودش با تخصص فعالیت می‌کرد و به فکر استاندار شدن و رئیس مجلس شدن و رئیس جمهور شدن نبود. به این دلیل هم در کارش موفق بود و هم عزیز مردم بود، متاسفانه این روزها شاهدیم افرادی که فاقد تخصص لازم باشند، در پست‌های کلیدی قرار می‌گیرند، یک نمونه‌اش عدم رای اعتماد به دو وزیر پیشنهادی آموزش‌وپرورش در این دوره یا دامادها و خواهرزادگانی که به دلیل انتصاب با فلان مسئول به پست‌های کلیدی می‌رسند.

? امروز مسئله فقر، تکدی‌گری، مهاجرت نخبگان، طلاق و بیکاری و اعتیاد به دلیل رابطه سالاری است، این نظام که برایش خون های بی‌شماری بر زمین ریخته شده و کودکان بسیاری برایش یتیم شدند؛ با اسارت و جانبازی مردان بزرگی به دست آمده؛ نباید به دلیل عملکرد و تصمیمات غلط عده‌ای موجب نارضایتی مردمش گردد.
?بسیاری از مردم اعتراض و گله دارند از وضع موجود که چرا زودتر به سامان نمی‌رسد، این نظام امانتی است که به این راحتی به دست نیامده که عده‌ای با عملکردشان آن را تضعیف نمایند.

?حضرت علی "علیه السلام" در نامه‌ای به قاضی منصوب خود در اهواز نوشت؛ (ای رفاعه، بدان این حکومت امانتی است که هرکس به آن خیانت کند، لعنت خداوند را تا روز قیامت به همراه خواهد داشت و هرکس خیانت کاری را به کار گیرد پیامبر "ص" در دنیا و آخرت از او بیزار است.)

⭕مسئولیت و مدیریت یک امانت است

?مسئولیت‌ها، امانت های بسیار مهمی هستند که باید به اهلش سپرده شود، آنان که بدون داشتن شایستگی‌های لازم، خود را در مقام اداره قرار می دهند یا آنهایی که افراد را بدون شایستگی های لازم برای اداره امور می گمارند، بالاترین خیانت‌ها را مرتکب شده و سبب هلاکت خود و دیگران می‌شوند و در دنیا و آخرت مقبوضند.

?در مورد دیگر حضرت علی"علیه السلام" در نامه خود به اشعث بن قیس فرماندار آذربایجان می فرماید؛ (همانا پست و مقام برای تو وسیله آب و نام نبوده بلکه امانتی بر گردن تو است.)

?امانت اشکال متفاوتی دارد: گاهی امانت به صورت اموال عمومی است، گاهی مال شخصی است که نزد کسی به امانت سپرده می‌شود، گاهی اسرار و رازهای درونی و شخصی افراد است و زمانی هم مدیریت و حاکمیت اجتماعی است‌.

?از دیدگاه حضرت علی "علیه السلام" مسئولیت‌ها، امانت های سنگین از جانب خدا و مردم است که باید به افراد شایسته و لایق سپرده شود.

? مقام معظم رهبری در دیداری که با کابینه دولت اصلاحات داشتند؛ ضمن بیان سفارش‌هایی از مولا علی"علیه السلام" فرمودند؛ مردم تنگدست می‌شوند، تقصیر فرمانروایان است. فقر مردم، گناه فرمانروایان است.  آن‌ها هستند که موجب فقر مردم می شوند، چون آنچه را که از ثروت و منافع به دست می آید، آن را برای خودشان می خواهند و این موجب فقر مردم می شود.

?مسئول چنانچه از اسمش پیداست در برابر مردم و خداوند باید جوابگو باشد، اگر اعتقاد به قیامت داشته باشیم بدانیم که در قیامت با ما چه خواهند کرد، این همه ولع و اشتیاق برای ریاست نخواهیم داشت، بدا به حال مسئولینی که به‌خاطر عدم شایستگی و سوءاستفاده از مقام و اختلاس و تصمیمات غلط، باعث فروپاشی خانواده‌ها و بیکاری و طلاق و معضلات بیشماری شده‌اند. قیامت خداوند از آن‌ها نخواهد گذشت و در دنیا هم و بدعاقبت خواهند شد.

خدایا عاقبت ما را ختم به خیر بدار

✍نویسنده؛ غلامرضا رضایی تربقان

منبع خبر:آوای کاشمر /دوهفته‌نامه منطقه خراسان /شماره ۵۱۴ /صفحه۵