شمارش معکوس برای خروج از ان‌پی‌تی توسط جمهوری اسلامی ایران؟!
در ماه‌های اخیر، تنش‌ها میان ایران و جامعه بین‌المللی به‌ویژه در پرونده هسته‌ای افزایش یافته است. گزارش‌های اخیر از افزایش ذخایر اورانیوم با غنای بالا در ایران و برگزاری جلسات محرمانه شورای امنیت سازمان ملل در این زمینه، نشان‌دهنده تشدید بحران است. در این میان، بحث‌هایی درباره احتمال فعال‌سازی "مکانیسم ماشه" و پیامدهای آن، از جمله خروج احتمالی ایران از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT)، مطرح شده است. این مقاله به بررسی این موضوع می‌پردازد که چرا فعال‌سازی مکانیسم ماشه می‌تواند به معنای پایان برجام و خروج قطعی ایران از NPT باشد.
---
مکانیسم ماشه چیست؟
مکانیسم ماشه (Snapback Mechanism) یکی از مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل است که در چارچوب برجام (توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵) تعیین شد. این مکانیسم به کشورهای عضو برجام اجازه می‌دهد در صورت نقض تعهدات توسط ایران، تحریم‌های پیشین شورای امنیت را به‌طور خودکار بازگردانند. فعال‌سازی این مکانیسم به معنای بازگشت تحریم‌های شدید بین‌المللی علیه ایران است.
---
چرا فعال‌سازی مکانیسم ماشه به پایان برجام منجر می‌شود؟
۱. **تخریب اعتماد متقابل**: برجام بر پایه اعتماد متقابل میان ایران و قدرت‌های جهانی شکل گرفت. فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط غرب، به ویژه پس از خروج یکجانبه آمریکا از برجام در سال ۲۰۱۸، نشان‌دهنده عدم تعهد غرب به توافق است. این اقدام می‌تواند ایران را به این نتیجه برساند که ادامه تعهد به برجام بی‌فایده است.
۲. **بازگشت تحریم‌ها**: فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای بازگشت تحریم‌های شدید بین‌المللی علیه ایران است. این تحریم‌ها نه تنها اقتصاد ایران را تحت فشار قرار می‌دهند، بلکه هرگونه امکان همکاری هسته‌ای و اقتصادی با جامعه بین‌المللی را از بین می‌برند. در چنین شرایطی، ایران ممکن است ادامه تعهد به برجام را بی‌معنا بداند.
۳. **تضعیف دیپلماسی**: فعال‌سازی مکانیسم ماشه به معنای شکست دیپلماسی و بازگشت به سیاست‌های تقابلی است. ایران بارها تأکید کرده است که تنها در صورت رفع تحریم‌ها و ارائه ضمانت‌های واقعی توسط غرب، به برجام بازخواهد گشت. فعال‌سازی این مکانیسم، هرگونه امکان احیای دیپلماسی را از بین می‌برد.
---
چرا خروج از NPT در دستور کار ایران قرار می‌گیرد؟
۱. **عدم تعهد غرب به NPT**: ایران بارها اعلام کرده است که NPT یک معاهده دوطرفه است و در صورتی که طرف‌های غربی به تعهدات خود پایبند نباشند، ایران نیز ممکن است از این معاهده خارج شود. فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌ها، نشان‌دهنده عدم تعهد غرب به اصول NPT است.
۲. **امنیت ملی ایران**: ایران همواره تأکید کرده است که برنامه هسته‌ای آن صلح‌آمیز است، اما تحت فشارهای بی‌اساس غرب قرار دارد. در صورت فعال‌سازی مکانیسم ماشه و تشدید تحریم‌ها، ایران ممکن است برای حفظ امنیت ملی خود، خروج از NPT را به عنوان یک گزینه جدی در نظر بگیرد.
۳. **تجربه تاریخی**: ایران در گذشته نیز تحت فشارهای شدید بین‌المللی، از جمله تحریم‌ها و تهدیدات نظامی، قرار گرفته است. در چنین شرایطی، خروج از NPT می‌تواند به عنوان یک اقدام متقابل برای حفظ حاکمیت و استقلال ایران در نظر گرفته شود.
---
پیامدهای خروج ایران از NPT
۱. **تشدید بحران بین‌المللی**: خروج ایران از NPT به معنای تشدید بحران بین‌المللی و افزایش احتمال درگیری‌های نظامی است. این اقدام می‌تواند به بی‌ثباتی در منطقه خاورمیانه و فراتر از آن منجر شود.
۲. **ایزوله شدن ایران**: خروج از NPT می‌تواند به ایزوله شدن بیشتر ایران در صحنه بین‌المللی منجر شود. این اقدام ممکن است همکاری‌های بین‌المللی در زمینه‌های مختلف، از جمله اقتصادی، علمی و فناوری، را با مشکل مواجه کند.
۳. **تغییر موازنه قدرت**: خروج ایران از NPT می‌تواند موازنه قدرت در منطقه خاورمیانه را تغییر دهد. این اقدام ممکن است سایر کشورهای منطقه را به سمت توسعه برنامه‌های هسته‌ای سوق دهد.
---
فعال‌سازی مکانیسم ماشه توسط غرب می‌تواند به معنای پایان برجام و خروج قطعی ایران از NPT باشد. این اقدام نه تنها اعتماد متقابل میان ایران و جامعه بین‌المللی را از بین می‌برد، بلکه می‌تواند به تشدید بحران و بی‌ثباتی در منطقه منجر شود. در چنین شرایطی، ایران ممکن است خروج از NPT را به عنوان یک گزینه جدی در نظر بگیرد. با این حال، این اقدام پیامدهای جدی برای امنیت بین‌المللی و موازنه قدرت در منطقه خواهد داشت. به نظر می‌رسد تنها راه جلوگیری از این سناریو، بازگشت به دیپلماسی و ارائه ضمانت‌های واقعی توسط طرف‌های غربی برای رفع تحریم‌ها و احیای برجام است.
---
منابع:
1. خبرگزاری ایرنا، ۲۱ اسفند ۱۴۰۳: [برگزاری جلسه محرمانه شورای امنیت در مورد غنی‌سازی اتمی ایران](https://irna.ir/xjT5K5)
2. قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل
3. گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA)
4. تحلیل‌های کارشناسان سیاسی و هسته‌ای
