اگر میتونید این متن رو بخونید یعنی مطمئنا تا به حال شاهد گمراه سازی های زیادی بودید. گمراه‌سازی یا انتشار اخبار ساختگی انتشار عامدانه و برنامه‌ریزی شده اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده برای فریب مخاطبان است. وقتی پای سیاست مداران و نهاد های دولتی هم به این داستان باز میشه، دروغ به مراتب پیچیده تر میشه و افتراق اون از واقعیت کار سخت تری میشه. misinformation اما، همین گمراه سازی به صورت غیر عامدانه است. در این مورد انتشار اطلاعات نادرست و یا حتی نشر بخشی از اطلاعات درست معمولا از طرف فرد یا رسانه معمولا با قصد گمراه کردن مخاطب صورت نمیگیرد اما در مقیاس بزرگتر مشکلات زیادی را ایجاد میکند. اینفودمیک نوشته ای درباره ی مشکلات ما با نشر برق آسای اطلاعات نادرست در مورد COVID-19 است.
اینفودمیک در اصل ترکیبی از دو کلمه ی لاتین information و epidemic است که به معنای ایجاد اطلاعات بیش از حد در مورد یک مشکل است به طوری که همین اطلاعات حل مشکل را پیچیده تر میکنند.میشه در مورد ماهیت این کلمه بیشتر صحبت کرد، از مشکلاتی که در گذشته ایجاد کرده، اینکه چطوری مشکل رو ایجاد میکنه و طوری که در ایران ظاهر شده هم کلی حرف برای گفتن هست اما قبلش ترجیح میدم در مرد یک داستان صحبت کنم :
اولین و قدیمی ترین نسخه ای که از این پست پیدا شده به 7 فوریه برمیگرده که در یک گروه به اسم Happy people که نزدیک به دوهزار عضو داره. متن پست این بود :
دایی و پسردایی همکلاسی من فوق لیسانس دارن و در بیمارستان شنژن کار میکنن. اون رو انتقال دادن تا بتونه روی پنومونی ووهان مطالعه کنه. اون به من زنگ زد و گفت تا به همه ی دوستام بگم که اگر آبریزش بینی دارید، این ویروس رو ندارید.
با بررسی هایی که سازمان هایی مثل Full Fact و Snopes انجام دادن، با اینکه تعداد افرادی که آبریزش بینی دارند در بین افراد مبتلا به COVID-19 کمتر است اما این موضوع هنوز هم در بین مبتلایان به کووید وجود دارد.البته در ادامه پست گفته شده که بیشتر آب داغ بخورید و آب یخ نخورید که در مورد این دو ادعا هم هیچ مدرک علمی وجود ندارد.
تعداد افرادی که پست رو میبینن افزایش پیدا میکنه تا جایی که یک هندی به نام گلن پست رو در چندتا گروه مختلف فیسبوک پست میکنه. اون اطلاعات دیگه ای رو هم به پست اضافه میکنه مثل اینکه شستن دست ها یک راه حل اساسی برای مقابله با بیماری هست و نکات اشتباهی مثل توضیح مفصلی راجع به نحوه ی پیشرفت بیماری. در حالی که علائم و شدت بیماری در کووید بسیار متنوع است و نمیتوان یک مسیر مشخص برای پیشرفت بیماری تعریف کرد.
تا 27 فوریه این پست با سرعت ثابتی در بین مردم پخش میشه تا پیتر 84 ساله که قبلا صاحب یک گالری نقاشی بود باعث میشه که سرعت پخش پست شتابدار بشه. پست پیتر هم مثل پست گلن بود و البته نکات جیدید رو هم به اون اضافه کرد که تعدادی از اونها نادرست بودن. همین موضوع باعث میشه سازمان های بررسی واقعیت که بالاتر اشاره کردیم به سنجش میزان واقعیت پست مشغول میشن، بررسی هایی که پشتیان اونها مطالب سایت های همچون WHO و CDC و NHS است.
به طور مثال در یکی از پست ها گفته شده بود که نور خورشید ویرووس را نابود میکند. این در حالی است که هیچگونه شاهد علمی در این مورد وجود ندارد. باقی مطالب پست اما درست بودند. مثلا اینکه نویسنده به درستی به اهمیت شستن دست ها اشاره کرده بود.
البته پیتر وقتی متوجه شد که پست اون به وسیله ی سازمان های بررسی واقعیت بررسی شده نکات اشتباه پست خود را ادیت کرد اما تا آن زمان پست نزدیک به 350 هزار بار به اشتراک گذاشته شده بود. در مصاحبه ی تلفنی که با پیتر داشتند اون توضیح میده که من فقط قصد کمک کردن رو داشتم و بابت اشتباهی که داشته عذرخواهی میکنه.
علی رغم تغییراتی که پیتر در پست اصلی ایجاد کرد، نسخه ی قدیمی پست اون به سرعت شروع به پخش شدن و مرتب تغییر شکل دادن کرد. در قسمتی از پست ها اطلاعات اشتباه به پست اضافه میشد، در بعضی از اونها که از فیسبوک هم فراتر رفتن و پا به واتساپ و توییتر گذاشتن، حتی منبع نوشته عوض میشد، به طوری که افراد به جای "دایی با مدرک کارشناسی" از عبارت هایی مثل "عضو برد بیمارستان استنفورد" یا حتی "برادر دوست خواهر دوستم که از قضا عضو برد بیمارستان استنفورده" استفاده کرده بودن. از ویرایش آخری که مربوط به دانشگاه استنفورد بود به تنهایی 100 نسخه در اینترنت پیدا شد، تا جایی که این دانشگاه با بیانیه ای اعلام کرد که این موضوع هیچ ربطی به ما ندارد.
پست با کمک سلبریتی ها و مردم عادی همچنان گسترش پیدا میکنه و تغییر شکل میده و شروع میکنه به ترجمه شدن به سایر زبان ها مثل عربی، ویتنامی، فرانسوی، ایتالیایی و اسپانیایی. از این میان بعضی از پست ها درست بودند یا با ارفاق اطلاعات نادرست بی ازاری داشتند ،ما تعدا بسیار زیادی از این پست ها حاوی مطالبی بودند که میتوانست آسیب رسان باشد. یکی از قسمت هایی که شاید به گوش خیلی از ما هم رسیده باشه این است که بعضی از این پست ها ادعا دارند که هر روز صبح از خواب بیدار شوید و 10 ثانیه نفس خود را نگه دارید - اگر برایتان مشکلی پیش نیامد- نشان میدهد شما به کووید مبتلا نشده اید. مجال صحبت دقیقتر در این مورد در این پست نیست اما هیچ مقاله یا مطلب علمی در این باره نوشته نشده.
عبارتی که برای اتفاقی که در داستان "دایی با مدرک کارشناسی" را به درستی تعریف میکند اصطلاحی است به نام کپی پاستا، یعنی کپی کردن مطالبی که یک نفر عنوان میکند و جای گذاری کردن آن در یک جای دیگر به جای استفاده از اشتراک گذاری یا ریتوییت کردن یا استفاده از سایر امکانات شبکه های اجتماعی. این موضوع باعث میشود هر پست تبدیل به پشتی شود که انگار به تازگی توسط فردی که شما میشناسید نوشته شده و این شانس اینکه کسی که مطلب را میخواند بیشتر به آن اعتماد کند بیشتر میشود. اینکه افراد پست را به صورت کپی پاستا پخش میکنند باعث میشود تا متخصصان و افرادی که بر روی نحوه ی انتشار این ست ها مطالعه میکنند نتوانند رد آن ها را بگیرند یا تعداد آن ها را دقیق بدانند.
ما تقریبا میدانیم که این پست صدهاهزار بار به شکل های مختلفی به اشتراک گذاشته شده، اما اگر بخواهیم تعداد افرادی که این پست را دیده اند را بشماریم احتمالا کار بسیار سخت و یا حتی غیر ممکن خواهد بود. اما به نظر میرسد میلیون ها نفر آن را دیده اند.
بیایید به اعداد اعتماد کنیم. پستی در مدت زمان یک ماه با کلی جهش و تغییر به دست یک میلیون مخاطب رسید. در این میان جهش های زیادی پیدا کرد، موضوعات درست و غلط زیادی بهش اضافه شد و اکثرا طوری به اشتراک گذاشته شدند که به نظر میرسید همان فردی که آن را به اشتراک گذاشته آن را تجربه کرده. مثل تمامی موضوعات و اتفاقاتی که در اطراف ما می افته برای تمام این رفتارهای انسانی هم توضیحات علمی وجود داره که تا حدودی علت موضوع رو بیان میکند.توریه که ترجمه ی half-truth است یکی از این توضیحات است. گاهی اوقات پست هایی که به اشتراک گذاشته میشوند در بردارنده ی موضوع اشتباه یا آسیب رسانی نیستند اما قسمتی مشخصی از موضوع و حقیقت علمی را بیان میکند که اگر کاملا بیان نشوند تبدیل به حقیقتی اشتباه و یا گاها آسیب رسان میشوند. موضوع دیگر آمیختن واقعیات و مهملات است. اکثر کسانی که موضوعات اشتباه را به اشتراک میگذارند ابدا قصد آسیب زدن به مخاطب خود را ندارند و حتی از درست بودن تمام چیزی که به اشتراک میگذارند مطلع نیستند اما فکر میکنند بالاخره در میان چیزی که به اشتراک میگذارند قسمتهای درستی هست که به هرحال کمک کننده هستند. که البته در نهایت این موضوع در مقیاس بزرگتر مشکل آفرین است.
به هر صورت ریشه های انسان شناختی این موضوعات عذری برای پدیده ی اینفودمیک نیست، و علم، اخلاقیات، و قوانین میتوانند راه حل های مناسبی برای این پدیده ارائه کنند. در دنیای اینترنت میتوانید بسیاری از نکاتی که به شما کمک میکنند تا در ایجاد و گسترش اینفودمی هم دست دیگران نشوید را پیدا کنید.موضوع بحث اینجا بازگو کردن این نکات نیست اما اگر کنجکاوید و اهمیت میدهید پیشنهاد میکنم اینجا را بخوانید. اما این فقط بخشی از داستان است. WHO -که شاید در روزهای خوبی بسر نمیبرد- در قسمتی از یک بیانیه ای به موضوع اینفودمیک اشاره میکند و از تلاشش در جهت اطلاع رسانی عمومی در جهت باور های درست و مشخص کردن اطلاعات نادرست توضیح میدهد. تلاشی که قسمتی از اون رو تخت عنوان Myth busters در شبکه های اجتماعی و وبسایت خودش انتشار میده. مدت ها قبل فیسبوک از الگوریتم هایی رونمایی کرده بود که با توجه به یک سری از داده ها در مورد پست ها و نوشته ها میزان واقعیت اون موضوع رو پیدا میکرد و در بحران اینفودمی کرونا هم این شبکه ی اجتماعی دست به حذف مطالب نادرست و آسیب رسان زده. سایت هایی مثل Full Fact و Snopes که قبلتر بیان کردیم هم به واکاوی مطالب و تفکیک درست از نادرست مشغول هستند که میتوانند منابع خوبی برای بررسی صحت اخباری که به آن ها شک دارید باشند. سایت فکت نامه هم مشابه همین کار را در ایران انجام میدهد. این ها همه و همه راه هایی هستند که به عدم گسترش ایفودمی کمک میکنند.
بررسی این موضوع در داخل مرز ایران کار طاقت فرسایی است. اما همانطور که ویروس کرونا هیچ استثنایی برای کشور ها قائل نشد اینفودمی هم در همه جا وجود داره. گرچه فکر میکنم در ایران به مراتب بیشتر رخ میدهد یا حداقل راه هایی برای جلوگیری وجود ندارد، اما مدرکی برای اثبات این موضوع ندارم. هدف بیان یک واقعیت علمی بود و فکر میکنم از پسش بر اومدم.
