اسلام و تجدد زندگی
موضوع مذهب و پیشرفت پیش از آن که برای مسلمین مطرح باشد، برای پیروان مذاهب مطرح بوده است. بسیاری از روشنفکران جهان، مذهب را فقط از این جهت ترک کرده اند که پنداشته اند بین مذهب و تجدد زندگی ناسازگاری وجود دارد و لازمه دینداری، سکون و مبارزه با تحرک و تحول است.
برای مثال می توان از نهرو نام برد که به خاطر یکنواختی مذهب خود، از آن متنفر شده بود و با این که در اواخر عمرش یک خلأ معنوی در زندگی احساس می کرد، باز به خاطر این که معتقد بود مذهب به شکلی کوته نظرانه و به صورت پیروی از دستورات خشک و قالبی تنزل کرده و فقط ظاهر بی روحی از آن باقی مانده است، از نزدیک شدن به مذهب ، وحشت داشت.
در میان مذاهب مختلف هیچ مذهبی ، مثل اسلام در شوون مختلف زندگی مردم مداخله نکرده است. به همین علت مسأله تجدد زندگی در رابطه با اسلام اهمیت ویژه ای پیدا می کند. اسلام همان طور که چگونگی رابطه بندگان با خدا را مطرح کرده، خطوط اصلی روابط انسان ها و حقوق و وظایف متقابل آن ها را نیز بیان کرده است به طوری که باعث برانگیخته شدن تحسین و تمجید بسیاری از دانشمندان خارجی که اسلام را از نظر قوانین اجتماعی مورد مطالعه قرار داده اند، به خاطر قابلیت انطباقش با پیشرفت های زمان، شده است. چنان که برنارد شاو می گوید:
به نظر من اسلام تنها مذهبی است که استعداد توافق و تسلط بر حالات گوناگون و صور متغیر زندگی و مواجهه با قرون مختلف را دارد... به عقیده من اگر مردی چون محمد (صلی الله علیه و آله) صاحب اختیار دنیای جدید شود، به گونه ای در حل مسائل و مشکلات دنیا توفیق خواهد یافت که صلح و سعادت که آرزوی بشر است تامین خواهد شد.
به هر حال این که آیا اسلام با مقتضیات زمان هماهنگی دارد یا نه ، یک پرسش مهم در عصر ماست. گاهی به این پرسش رنگ فلسفی می دهند و می گویند:
در این جهان همه چیز در تغییر است و اجتماع بشر نیز از این قاعده مستثنی نیست، چگونه ممکن است که یک سلسله قوانین اجتماعی برای همیشه ثابت باقی بماند؟
اگر صرفا از نظر فلسفی به این مسئله بنگریم پاسخش واضح است:
آنچه که همواره تغییر می کند ، مواد و ترکیبات مادی این جهان است ، اما قوانین خاصی تکامل و رشد می کنند، اما خود این قوانین در تغییر و تکامل نیستند،
ولی پرسش هایی که در زمینه انطباق اسلام با مقتضیات زمان هست تنها جنبه کلی و فلسفی ندارد. آن پرسشی که پیش از هر سوالی تکرار می شود این است که
قوانین در زمینه احتیاجات وضع می شود و احتیاجات اجتماعی بشر ثابت و یکنواخت نیست، پس قوانین اجتماعی هم نمی تواند ثابت و یکنواخت باشد.
ما در این جا توضیح خواهیم داد که از افتخارات اسلام این است که در مورد احتیاجات ثابت فردی یا اجتماعی ، قوانین ثابت، و در مورد احتیاجات موقت و متغیر ، وضع متغیری در نظر گرفته است، اما قبل از این که وارد بحث شویم ذکر دو مطلب لازم است.
ادامه دارد...
