برای درک درست این موضوع باید با ساز و کار این روش آشنا شویم. فرمالیسم را در روایت میتوان به شکل دستگاه کلیشهیاب نگاه کرد؛ کارش بیرون کشیدن روندهای مشابه و روشمند کردن آن پدیده است.
حالا این یعنی چه؟ و چه ارتباطی با رپ فارسی دارد؟ رپ فارسی این روشمندی را شاید از گذشته دور در خود داشت، اما هیچ وقت تا این اندازه همهگیر نبود. این اتفاق بعد از موج به اصطلاح نسل چهارم رخ داد. برخورد با مفهوم صنعتی شدن، چه در موسیقی و چه در سرگرمی، نیازمند بازتعریف این روشمندی در رپ فارسی شده است.
در مسیر صنعتی شدن، رپ فارسی نیاز به فرموله کردن خودش دارد تا بتواند راحتتر درک و توضیح داده شود. این اتفاق آفاتی نیز دارد که آنقدر بزرگ هستند که نمیتوان آنها را نادیده گرفت. وقتی از یک پدیده آنقدر هرس میکنید تا تنها بخش قابل فرمولبندی و تکرار شدن باقی بماند، بخش بزرگی از این کل منسجم نادیده گرفته میشود.
کمرنگ شدن جریان هنری در رپ فارسی از آفات همین پدیده است. فرمول برنده کلیشه است که مورد قبول عامه مخاطبان قرار گرفته و به دلیل قابلیت تکرار، انتخاب کمریسکی برای یک هنرمند است. مسئله دیگری که به حادتر شدن این وضع دامن میزند، فاصله گرفتن هنرمندان از تست کردن صداهای جدید است. آنها از نقد شدن میترسند. مخاطب همواره از آنها انتظار دارد بهترین خود را نشان دهند.
این فرمولها بسته به سلیقه مخاطبان عمر دارند. به طور مثال، بسیاری از موسیقیهای پارتی کلاب یا "summer banger" از امضاهای زدبازی است که باقی مانده و هنوز با کم و زیاد شدن بخشهای مختلف، بوی همان امضا را میدهد. این فرمولها مثل یک درآمد ثابت برای هنرمند عمل میکنند و به او اجازه میدهند تا بین تست فرمول و صدای جدید، بازار و مخاطب را هم نگه دارد.
اگر هنرمند تنها به یک امضا دامن بزند و تا آخر عمر با طرفداران ثابتی که جذب کرده تبدیل به "لگسی آرتیست" شود، این اتفاق هم مزایا دارد و هم معایب. در واقع، استفاده از این ایدهها در بازتعریف هر باره هنرمند درباره جایگاهش در صحنه است. هر بار که ایدههای نو وارد میشوند، هنرمند باید نسبت به موقعیت صحنه را بسنجد که چقدر با امکاناتی که در دست دارد سهمی از این ایدههای جدید داشته باشد.
در کل، این فرمولبندیها نیاز صحنه است. در گذشته انتخاب محدودتر بود، ولی حالا شما با دریایی از ایدهها مواجه هستید و معطل ماندهاید که کدام را انتخاب کنید، زیرا زمان اثبات کردن هنرمند کوتاهتر شده است.
آنقدر ترندها و صحنهها زود به زود تغییر میکنند که اگر بخواهید وقت زیادی برای سوار شدن روی یک ترند بگذارید، ناگهان به خود میآیید و میبینید بازی عوض شده است. به همین دلیل است که داشتن امضای شخصی مهم است، حتی برای استفاده از ترندها. زیرا شما باید خودتان را در هر ترند تعریف کنید و اگر نکنید، تنها یک کپی بیارزش از دیگران خواهید بود.