به نام خدا
وقتی پول خارجی اقتصاد را محدود میکند: از فرانک CFA تا دلاریسازی ایران
دکتر حسن خلیل خلیلی
آیا میدانستید یک ارز خارجی میتواند آزادی اقتصادی یک کشور را محدود کند، حتی اگر استقلال سیاسی داشته باشید؟ داستان فرانسه در آفریقا و وضعیت دلاریسازی در ایران این موضوع را به وضوح نشان میدهد.
*فرانک CFA؛ قیودی به اسم پول
بعد از جنگ جهانی دوم، فرانسه برای مستعمرات آفریقایی خود پولی به نام فرانک CFA معرفی کرد. این پول تحت کنترل کامل فرانسه بود و دولتهای آفریقایی نمیتوانستند به طور مستقل پول چاپ کنند یا نرخ ارز را تعیین کنند.
نتیجه چه بود؟ ثبات پولی ایجاد شد، اما تولید داخلی محدود ماند و وابستگی اقتصادی به فرانسه طولانی شد. حتی بعد از استقلال سیاسی، بخش زیادی از ذخایر ارزی این کشورها در فرانسه نگه داشته میشد. به عبارت ساده، استقلال سیاسی بدون استقلال اقتصادی، تنها یک ظاهر بود.
*ایران؛ دلار پادشاه بازار
ایران هرچند ریال مستقل دارد، اما اقتصاد کشور به شدت به دلار وابسته است. صادرات نفت و بسیاری از واردات کالاهای صنعتی و دارو با دلار انجام میشود و تحریمها دسترسی ایران به دیگر ارزها را محدود کردهاند.
نوسان دلار بازار آزاد، تعیینکننده قیمت کالاها و تورم در ایران است. درست مانند فرانک CFA، وابستگی به دلار محدودیت در تصمیمگیری اقتصادی ایجاد میکند؛ اما در ایران این وابستگی غیررسمی و اقتصادی است، نه قانونی.
*طرح تعدیل اقتصادی؛ ریال ضعیف شد، دلار پادشاه شد
در دهه ۷۰، بعد از جنگ ایران و عراق، دولت طرح تعدیل اقتصادی را اجرا کرد. قیمتها آزاد و یارانهها کاهش یافت که تورم شدید ایجاد کرد. مردم برای حفظ ارزش داراییهای خود به دلار روی آوردند و نوسانات نرخ ارز افزایش یافت. از آن زمان، دلار به معیار ارزش در اقتصاد ایران تبدیل شد.
*سیاستهای اصل ۴۴؛ خصوصیسازی به قیمت وابستگی
در دهه ۸۰، صنایع و شرکتهای دولتی به بخش خصوصی واگذار شدند. بخش خصوصی برای خرید تجهیزات و مواد اولیه مجبور به استفاده از دلار بود. آزادسازی بازار بدون حمایت واقعی از ریال باعث شد تولید داخلی به ارز خارجی وابسته شود. در واقع، خصوصیسازی بدون حمایت از پول ملی دلاریسازی را تشدید کرد.
*مقایسه ساده: فرانک CFA و دلاریسازی ایران
*پیام نهایی:
وابستگی به ارز خارجی، چه رسمی باشد مانند فرانک CFA و چه غیررسمی مانند دلار ایران، استقلال اقتصادی را محدود میکند. حتی سیاستهای اصلاحی و خصوصیسازی بدون حمایت از پول ملی میتواند دلاریسازی و وابستگی به ارز خارجی را تشدید کند.
راهکار ساده و روشن: تقویت پول ملی، حمایت از تولید داخلی و کنترل تورم پیش از هر اقدام اصلاحی یا خصوصیسازی. به زبان ساده، اگر پول ملی ضعیف باشد، دلار همیشه پادشاه بازار خواهد بود.
